Odraczanie ról małŜeńskich i rodzicielskich –
1. Odraczanie ról małŜeńskich i rodzicielskich – dane statystyczne
Na podstawie analizy danych statystycznych moŜna stwierdzić, Ŝe obecnie w Polsce osoba zawierająca związek małŜeński jest 3–4 lata starsza niŜ ta, która stawała na ślubnym kobiercu 20–30 lat temu. W latach 80. ko-biety przeciętnie wychodziły za mąŜ przed ukończeniem 23. roku Ŝycia, a męŜczyźni Ŝenili się, nie osiągając wieku 25 lat. Obecnie kobiety zawierają związek małŜeński średnio w wieku 26 lat, a męŜczyźni – 28 lat. W latach 80.
kobiety najczęściej wychodziły za mąŜ pomiędzy 20. a 24. rokiem Ŝycia, a związki, w które wstąpiły, stanowiły ponad połowę (57,1%) zawartych w 1980 r. małŜeństw. Podobnie sytuacja kształtowała się przez kolejne dwie dekady – małŜeństwa kobiet wychodzących za mąŜ w wieku 20–24 lata, choć ich odsetek się zmniejszył, nadal stanowiły ponad połowę wszystkich małŜeństw – 51,2% w 1990 r. i 52,7% w 2000 r. Natomiast w 2010 r. tylko nieco ponad 1/3 (34,9%) nowo poślubionych kobiet stanowiły te pomiędzy 20. a 24. rokiem Ŝycia, częściej zaś związek małŜeński zawierały te w wieku 25–29 lat. Na przestrzeni ostatnich 10 lat odsetek małŜeństw zawieranych przez kobiety w wieku 20–24 lata zmniejszył się o niemal 18 punktów pro-centowych, a jednocześnie prawie o tyle samo punktów
procentowych wzrósł odsetek małŜeństw, w których wiek panny młodej wahał się pomiędzy 25. a 29. rokiem Ŝycia. Warto równieŜ zwrócić uwagę na
Tabela 1. Wiek kobiet zawierających związek małŜeński w latach 1980–2010
Wiek
1980 1990 2000 2010
liczba
(tys.) % liczba
(tys.) % liczba
(tys.) % liczba (tys.) %
19 i mniej 54,1 17,6 56,2 22,0 25,7 12,2 9,0 3,9
20–24 175,4 57,1 130,7 51,2 111,3 52,7 79,8 34,9
25–29 45,9 14,9 34,2 13,4 45,8 21,7 89,7 39,3
30–34 12,9 4,2 13,8 5,4 9,9 4,7 27,0 11,8
35–39 4,3 1,4 7,5 2,9 4,6 2,2 9,1 4,0
40–44 3,5 1,1 4,5 1,8 3,8 1,8 3,9 1,7
45–49 3,1 1,0 2,4 0,9 3,4 1,6 2,9 1,3
50–54 2,5 0,8 2,1 0,8 2,6 1,2 2,7 1,2
55–59 2,0 0,7 1,7 0,7 1,3 0,6 2,0 0,9
60 i więcej 3,7 1,2 2,3 0,9 2,7 1,3 2,2 1,0
Ogółem 307,4 100,0 255,4 100,0 211,1 100,0 228,3 100,0 Ź r ó d ł o: zestawienie na podstawie danych GUS, Rocznik demograficzny, Warszawa 2011.
106 DOROTA GĘBUŚ
kolejne grupy wiekowe, bowiem 30 lat temu 1 na 25 panien młodych była w wieku 30–34 lata, a obecnie – niemal 1 na 8. Ponadto prawie 3-krotnie częściej niŜ w latach 80. wychodzą za mąŜ kobiety w wieku 35–39 lat. Zmniejszył się natomiast 4,5-krotnie odsetek małŜeństw zawieranych przez bardzo młode ko-biety – do 19. roku Ŝycia.
W przypadku męŜczyzn mamy do czynienia z podobnym zjawiskiem odraczania roli małŜeńskiej. W 1980 r. męŜczyźni w wieku 20–24 lata stano-wili ponad połowę zawierających związek małŜeński (53,7%), w kolejnych latach nadal byli najliczniejszą grupą, choć odsetek małŜeństw z ich udzia-łem stopniowo się zmniejszał – w 1990 r. wynosił 48,8%, w 2000 r. – 40,7%, natomiast w 2010 r. – tylko 19,6%, co daje ponad dwukrotny spadek w tej grupie wiekowej na przestrzeni 10 lat. W tym okresie nastąpił zaś zdecydowa-ny wzrost liczby małŜeństw zawierazdecydowa-nych przez męŜczyzn w wieku 25–29 lat (o 10 punktów procentowych), stanowiąc w 2010 r. grupę najliczniejszą – 45,1%. Warto równieŜ zwrócić uwagę na kolejne grupy wiekowe. W latach 80.
1 na 15 związków małŜeńskich zawierany był przez męŜczyznę w wieku 30–34 lata, obecnie zaś co piąte małŜeństwo tworzy męŜczyzna znajdujący się w tym przedziale wiekowym. Wzrósł teŜ w tym okresie ponad 3-krot- nie odsetek małŜeństw zawieranych przez męŜczyzn w wieku 35–39 lat.
Zmniejszył się natomiast 4,5-krotnie (podobnie jak w przypadku kobiet) odsetek małŜeństw zawieranych przez bardzo młodych męŜczyzn – do 19. roku Ŝycia.
Tabela 2. Wiek męŜczyzn zawierających związek małŜeński w latach 1980–2010
Wiek
1980 1990 2000 2010
liczba
(tys.) % liczba
(tys.) % liczba
(tys.) % liczba (tys.) %
19 i mniej 8,5 2,7 12,4 4,8 5,4 2,6 1,3 0,6
20–24 164,9 53,7 124,7 48,8 86,0 40,7 44,7 19,6
25–29 89,0 29,0 69,6 27,3 74,3 35,2 103,4 45,1
30–34 19,9 6,6 22,5 8,8 19,4 9,3 44,1 19,3
35–39 6,3 2,0 9,6 3,8 8,0 3,8 14,8 6,5
40–44 4,7 1,5 5,1 2,0 5,1 2,4 6,2 2,8
45–49 3,7 1,2 2,6 1,0 3,7 1,7 4,0 1,8
50–54 2,9 0,9 2,4 0,9 2,8 1,3 3,3 1,4
55–59 2,3 0,7 2,2 0,8 1,5 0,7 2,5 1,1
60 i więcej 5,2 1,7 4,3 1,7 4,0 2,3 4,0 1,8
Ogółem 307,4 100,0 255,4 100,0 211,1 100,0 228,3 100,0 Ź r ó d ł o: zestawienie na podstawie danych GUS, Rocznik demograficzny, Warszawa 2011.
Odraczanie ról małŜeńskich i rodzicielskich… 107
Obecnie w Polsce na ślubnym kobiercu najczęściej stają osoby, które ukończyły 25 lat. Najliczniejszą grupę małŜeństw stanowią kobiety (niemal 4 na 10 zawartych związków) i męŜczyźni (nieco mniej niŜ połowa zawar-tych związków), którzy znajdują się w przedziale wiekowym 25–29 lat. Zde-cydowanie mniej licznie niŜ w poprzednich dekadach rolę małŜeńską przyjmują młodzi ludzie w wieku 20–24 lata. Jest to co trzecie małŜeństwo w przypadku kobiet i co piąte w przypadku męŜczyzn. Natomiast coraz częściej w Polsce na związek małŜeński decydują się partnerzy, którzy ukończyli 30. rok Ŝycia. W 2010 r. co piąty pan młody i niemal co ósma pan-na młoda to osoby w wieku 30–34 lata.
Z odraczaniem ról małŜeńskich wiąŜe się odraczanie ról rodzicielskich.
W 2010 r. matkami najczęściej zostawały kobiety w wieku 25–29 lat. Warto zauwaŜyć, Ŝe częściej rodziły kobiety po 30. niŜ przed ukończeniem 25. roku Ŝycia. Ojcami najczęściej zostawali męŜczyźni w wieku 30–34 lata oraz czę-ściej ci, którzy ukończyli 35. rok Ŝycia niŜ ci, którzy nie skończyli jeszcze 25 lat (tabela 3). MałŜonkowie/partnerzy później niŜ poprzednie pokolenia podejmują trud wychowania dzieci. Z decyzją o urodzeniu pierwszego dziecka kobiety czekają 3 lata dłuŜej niŜ ich rówieśniczki 30 lat temu. Zostają matkami średnio w wieku 26,6 lat i często na tym kończą się ich plany macie-rzyńskie, bowiem wiele z nich nie myśli o większej liczbie potomstwa. Prze-ciętna polska rodzina ma mniej niŜ dwoje dzieci, co nie gwarantuje prostej zastępowalności pokoleń. Na przestrzeni trzech dekad współczynnik dzietno-ści zmalał z 2,28 do 1,38. Oznacza to, Ŝe mamy do czynienia ze zmianami po-staw prokreacyjnych, dotyczącymi zarówno odkładania realizacji planów prokreacyjnych, jak i opowiadania się za niepowiększaniem rodziny w sytua-cji, gdy małŜonkowie/partnerzy są juŜ rodzicami. Sytuacja ta wydaje się być naturalną konsekwencją odraczania roli małŜeńskiej. Podnoszenie się wieku
Tabela 3. Urodzenia Ŝywe (w tys.) w 2010 r. według wieku rodziców
Wiek Kobiety MęŜczyźni
19 i mniej 18,4 2,5
20–24 79,8 41,0
25–29 152,7 127,4
30–34 113,3 132,9
35–39 41,5 63,4
40–44 7,1 20,7
45–49 0,3 6,4
50 i więcej – 2,7
Ź r ó d ł o: zestawienie na podstawie danych GUS, Rocznik demograficzny, Warszawa 2011.
108 DOROTA GĘBUŚ
zawierania pierwszego małŜeństwa ma związek z odraczaniem przez kobiety decyzji o urodzeniu pierwszego dziecka. Jeśli kobieta później wychodzi za mąŜ lub wiąŜe się z kimś „na stałe” bez legalizacji związku, później urodzi pierwsze dziecko, a w rezultacie ma mniej czasu, w sensie biologicznym, na urodzenie kolejnych dzieci, co ma wpływ na współczynnik dzietności.
Tabela 4. Dzietność kobiet w latach 1980–2010
Lata
Urodzenia Ŝywe
w grupach wiekowych kobiet (%) Współ- czynnik dzietności
Przeciętny wiek kobiet rodzących
Przeciętny wiek kobiet rodzących pierwsze dziecko 19
i mniej 20–24 25–29 30–34 35–39 40 i więcej
1980 7,2 39,5 29,8 15,1 6,4 2,0 2,28 26,0 23,4
1990 8,5 39,7 28,9 14,8 6,5 1,5 1,99 26,7 23,5
2000 6,2 30,4 34,8 19,0 7,7 1,8 1,37 26,9 24,2
2010 5,4 20,2 33,9 27,1 11,2 2,2 1,38 28,8 26,6
Ź r ó d ł o: zestawienie na podstawie danych GUS, Rocznik demograficzny, Warszawa 2011.
W Polsce latach 80. i 90. najwięcej dzieci (4 na 10) rodziły kobiety w wie-ku 20–24 lata, zaś w 2000 i 2010 r. – kobiety między 25. a 29. rokiem Ŝycia.
Ponadto na przestrzeni ostatnich 10 lat znacząco wzrósł odsetek dzieci uro-dzonych przez matki po 30. roku Ŝycia (z 19% w 2000 r. do 27,1% w 2010 r.) oraz w mniejszym stopniu, ale równieŜ zaznacza się wzrost liczby urodzeń przez kobiety po 35. roku Ŝycia (z 7,7% w 2000 r. do 11,2% w 2010 r.). Coraz więcej kobiet odkłada w czasie decyzję o urodzeniu pierwszego dziecka do około 35. roku Ŝycia, co oznacza, Ŝe zaczynamy mieć w Polsce do czynienia ze zjawiskiem późnego macierzyństwa, które w innych krajach europejskich (Holandia, Niemcy, Hiszpania, Szwecja, Szwajcaria) jest juŜ powszechne3.