Rozwiązania praktyczne

Projekt nowej ustawy o urlopach rodzicielskich, który ma wejść w Ŝycie we wrześniu 2013 r., zakłada m.in. wydłuŜenie urlopu z pół roku do roku oraz elastyczne korzystanie z niego przez oboje rodziców, z moŜliwością łączenia go z zatrudnieniem na część etatu. Oznacza to, Ŝe kobieta po 14 tygodniach urlopu, który przysługuje tylko jej, będzie mogła podzielić się resztą urlopu ze swoim partnerem dowolnie, oddając mu jego część lub ca-łość. Decyzja będzie naleŜała do rodziców, jak chcą podzielić się opieką nad dzieckiem. Rodzic będzie mógł teŜ zdecydować, czy chce wziąć urlop roczny i dostawać 80% pensji, czy półroczny, płatny tak jak teraz, czyli 100%. Jeśli zadeklaruje półroczny urlop, będzie mógł go później przedłuŜyć o kolejne 6 miesięcy, dostając 60% pensji. Zmiany w programie polityki rodzinnej, zapowiadane od kilku miesięcy przez rząd, zakładają teŜ zwiększenie na-kładów finansowych na Ŝłobki. Państwo ma pokrywać 80%, a nie jak do tej pory 50%, kosztów budowy nowych placówek. Udogodnieniem mającym wpłynąć na powstawanie większej liczby placówek opieki nad najmłodszy-mi dziećnajmłodszy-mi ma być moŜliwość skorzystania z publicznych pieniędzy takŜe przez prywatne firmy i organizacje pozarządowe, które wybudują Ŝłobek.

Ponadto państwo będzie opłacać, nie tylko jak robi to teraz, składki ubezpie-czeniowe za rodziców na urlopach wychowawczych zatrudnionych na eta-tach, ale takŜe za osoby pozostające na samozatrudnieniu⁶.

Proponowana reforma polityki rodzinnej ma zachęcić młodych ludzi do podejmowania roli rodzicielskiej oraz stworzyć im takie warunki, by chcieli wychowywać przynajmniej dwoje dzieci, co gwarantowałoby zastępowal-ność pokoleń. Liczne badania wykazują, Ŝe rodzina zajmuje czołowe miejsce w hierarchii wartości Polaków, co oznacza występowanie postawy

familo-_________________

6 Por. R. Grochal, Ojcowie teŜ do pieluch, http://wyborcza.pl/1,75478,12814350,Ojcowie_tez _do_pieluch.html [dostęp: 8.11.2012].

112 ^{DOROTA GĘBUŚ}

centrycznej takŜe wśród przedstawicieli młodego pokolenia. MłodzieŜ pla-nuje rodzinę, i to bardzo często w tradycyjnym kształcie, składającą się z rodziców i dwójki lub trójki dzieci. Niestety preferencje rodzinne nie znaj-dują odzwierciedlenia w rzeczywistych zachowaniach. Młodzi ludzie od-kładają realizację planów małŜeńskich i prokreacyjnych z uwagi na chęć rozwoju w sferze zawodowej, poniewaŜ dobra praca i wysoka pozycja za-wodowa daje niezaleŜność finansową i zapewnia godziwą sytuację ekono-miczną. Aby utrzymać się na rynku pracy, wymagana jest dyspozycyjność, mobilność, umiejętność dostosowywania się do ciągłych zmian, podnosze-nie kwalifikacji, a te czynniki podnosze-nie sprzyjają budowaniu rodzinnego szczęścia.

Kobiety i męŜczyźni muszą walczyć o swoje rodziny ze światem, przede wszystkim ze światem ekonomii, który jest dzisiaj wyjątkowo antyrodzinny i antyrodzicielski. Ów świat ekonomii bynajmniej nie ceni sobie rodziny.

Liczy się dla niego wyobcowany, wyindywidualizowany, samodzielny i od nikogo (poza producentami) niezaleŜny konsument. A pracownicy firm?

Lepiej, Ŝeby byli firmocentryczni niŜ familocentryczni⁷.

Być moŜe wprowadzenie nowych mechanizmów w polityce rodzinnej, promujących wydłuŜenie i elastyczne konstruowanie urlopu przez rodzi-ców, dostosowane do indywidualnych potrzeb rodziny, oraz zwiększenie dostępności usług opiekuńczych dla dzieci wpłynie pozytywnie na decyzje prokreacyjne Polaków.

Międzynarodowe doświadczenia pokazują, Ŝe lekarstwem na niską dzietność są wprowadzane przez państwo:

– ułatwienia w łączeniu pracy zawodowej z opieką na dziećmi, co po-zwala kobietom na kontynuowanie kariery zawodowej;

– udogodnienia w zakresie dostępności Ŝłobków i przedszkoli, co przy-spiesza decyzję o urodzeniu dziecka, a takŜe zwiększa całkowitą liczbę urodzonych dzieci;

– urlopy ojcowskie, które wpływają na orientację prorodzinną męŜczyzn i zwiększają prawdopodobieństwo podjęcia decyzji o posiadaniu ko-lejnego dziecka;

– systemy premiowania szybkiej decyzji o urodzeniu drugiego dziecka poprzez zapewnienie zasiłków wychowawczych lub uprawnień do urlopu wychowawczego;

– rekompensata wydatków z tytułu wychowywania dzieci, uzyskiwana dzięki stworzeniu korzystnego systemu opodatkowania i zasiłków ro-dzinnych.

Dowodzą tego wyniki analizy badań ewaluacyjnych nad skutecznością polityk rodzinnych realizowanych w Europie, dokonanej przez Annę

Bara-_________________

7 T. Szlendak, Socjologia rodziny. Ewolucja, historia, zróŜnicowanie, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2010, s. 390.

Odraczanie ról małŜeńskich i rodzicielskich… 113

nowską-Rataj i Annę Matysiak, choć – jak podkreślają autorki – z duŜą ostroŜnością naleŜy traktować instrumenty polityki rodzinnej, które okazały się panaceum na spadek współczynnika dzietności w innych krajach, z uwagi na róŜnice kulturowe, ekonomiczne i instytucjonalne⁸. Trudno więc dziś przewidzieć, na ile projekt, który w pewnym stopniu odwołuje się do rozwiązań i doświadczeń innych państw, wpłynie na wzrost urodzeń w Polsce. Niewątpliwie jednak jest to krok w dobrym kierunku, choćby dla-tego, Ŝe daje większe moŜliwości wyboru rodzicom i dłuŜszy czas na „poby-cie” z pociechą w domu (co dla rozwoju dziecka ma istotne znaczenie) niŜ poprzednia ustawa oraz większe środki finansowe przeznaczane na po-wstawanie Ŝłobków. Jednocześnie wiele wątpliwości budzi np. kwestia wy-dłuŜenia okresu nieobecności kobiety na rynku pracy. W Polsce tylko nie-liczni ojcowie są skłonni opiekować się malutkimi dziećmi, więc to przede wszystkim kobiety wykorzystują urlop rodzicielski. Taka sytuacja moŜe mieć wpływ na pogłębianie się, i tak istniejącej, nierówności pomiędzy ko-bietami i męŜczyznami w kwestii pozycji zawodowej i otrzymywanego wy-nagrodzenia, a w rezultacie zmniejszy szanse kobiet na zatrudnienie i karie-rę. Zatem odraczanie decyzji małŜeńskich i prokreacyjnych przez młodych ludzi wydaje się być uzasadnionym zabiegiem, pozwalającym przetrwać w społeczeństwie, w którym proces indywidualizacji nabiera coraz większe-go znaczenia – im później będę Ŝoną/męŜem, a tym bardziej matką/ojcem, tym więcej mam czasu na rozwijanie kompetencji zawodowych, które po-zwolą mi na zapewnienie podstaw egzystencji sobie, a potem równieŜ ro-dzinie. Tym sposobem konflikt pomiędzy sprzecznymi wymogami stawia-nymi przez rodzinę i rynek pracy ulega pewnemu złagodzeniu, pozwalając na realizację zawodowej i rodzinnej roli społecznej, choć tej drugiej coraz później.

LITERATURA

Baranowska-Rataj A., Matysiak A., Czy znamy lekarstwo na niską dzietność? Wyniki międzynaro-dowych badań ewaluacyjnych na temat polityki rodzinnej, „Zeszyty Naukowe Instytutu Staty-styki i Demografii SGH w Warszawie” 2012, nr 20.

Bauman Z., Zindywidualizowane społeczeństwo, GWP, Gdańsk 2008.

Beck U., Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności, Scholar, Warszawa 2002.

Gębuś D., Mama, tata, dziecko? Przemiany ról małŜeńskich i rodzicielskich we współczesnych rodzi-nach, w: Rodzice i dzieci w róŜnych systemach rodzinnych, red. I. Janicka, Impuls, Kraków 2010.

_________________

8 A. Baranowska-Rataj, A. Matysiak, Czy znamy lekarstwo na niską dzietność? Wyniki między-narodowych badań ewaluacyjnych na temat polityki rodzinnej, „Zeszyty Naukowe Instytutu Staty-styki i Demografii SGH w Warszawie” 2012, nr 20, s. 7–12.

114 ^{DOROTA GĘBUŚ}

Gębuś D., Przemiany wzorów Ŝycia rodzinnego w kontekście kształtowania się e-pokolenia, w: Jakość wobec wyzwań i zagroŜeń XXI wieku, red. A. Zduniak, E. Ślachcińska, Wyd. WyŜszej Szkoły Bezpieczeństwa, Poznań 2011.

Gregory E., Ready: Why Women Are Embracing the New Later Motherhood, Basic Books, New York 2007.

Grochal R., Ojcowie teŜ do pieluch, http://wyborcza.pl/1,75478,12814350,Ojcowie_tez_do_

pieluch.html [dostęp: 8.11.2012].

Rocznik demograficzny, GUS, Warszawa 2011.

Szlendak T., Socjologia rodziny. Ewolucja, historia, zróŜnicowanie, Wyd. Naukowe PWN, War-szawa 2010.

Style przywiązania a funkcjonowanie w związkach partnerskich młodych kobiet… 115