Asystent rodziny w pracy z rodzinami z wieloma problemami
2. Organizacja pracy asystenta rodziny
Od wykształcenia i doświadczenia asystentów w pracy z rodziną z wie-loma problemami zaleŜy usytuowanie ich w strukturze organizacyjnej ośrodka, ich rola oraz zakres obowiązków i kompetencji. Najczęściej praca asystentów rodziny ma charakter pracy socjalno-wychowawczej (z elemen-tami pracy opiekuńczej i kulturalno-oświatowej), uwzględniającej etapy ratownictwa, opieki i pomocy w rozwoju, rzadziej jest pracą socjalno-tera-peutyczną. Asystent rodziny działa zwykle na pograniczu kilku ról zawo-dowych: pracownika socjalnego, trenera umiejętności Ŝyciowych, konsultanta świadczącego pomoc psychologiczną, koordynatora róŜnych działań z ro-dziną i na jej rzecz22.
_________________
18 Podaję za: M. Szpunar, Asystent rodziny…, dz. cyt., s. 348–349.
19 TamŜe, s. 349.
20 S. Kawula, Pedagogika społeczna. Dokonania – aktualności – perspektywy, Wyd. Adam Mar-szałek, Toruń 2001, s. 542.
21 M. Szpunar, Asystent rodziny…, dz. cyt., s. 350.
22 I. Krasiejko, J. Przeperski, Nowoczesne formy wsparcia rodziny – asystentura rodzin i Konfe-rencja Grupy Rodzinnej, „Praca Socjalna” 2011, nr 2, s. 6.
198 MAŁGORZATA CICZKOWSKA-GIEDZIUN
Zadania asystenta rodziny wynikające z ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej zostały pogrupowane w następujące kategorie:
planowanie, pomoc, dokumentowanie, interwencja, współpraca, wsparcie – motywacja (tabela 1).
Tabela 1. Zadania asystenta rodziny wynikające z ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej
Zadania asystenta rodziny
Planowanie
Opracowanie i realizacja planu pracy z rodziną we współpracy z członkami rodziny i w konsultacji z pracownikiem socjalnym bądź koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej
Pomoc Udzielanie pomocy rodzinom w rozwiązywaniu róŜnych problemów (zob.
tabela 2)
Dokumento-wanie
Prowadzenie dokumentacji dotyczącej pracy z rodziną
Dokonywanie okresowej oceny sytuacji rodziny, nie rzadziej niŜ co pół roku
Monitorowanie funkcjonowania rodziny po zakończeniu pracy z nią Sporządzanie, na wniosek sądu, opinii o rodzinie i jej członkach
Interwencja Podejmowanie działań interwencyjnych i zaradczych w sytuacji zagroŜenia bezpieczeństwa dzieci i rodzin
Wsparcie – motywacja
Wspieranie rodzin i motywowanie do podejmowania pracy nad poprawą swojej sytuacji Ŝyciowej (zob. tabela 2)
Współpraca
Współpraca z jednostkami administracji rządowej i samorządowej, właści-wymi organizacjami pozarządowłaści-wymi oraz innymi podmiotami i osobami specjalizującymi się w działaniach na rzecz dziecka i rodziny
Współpraca z zespołem interdyscyplinarnym lub innymi podmiotami, których pomoc przy wykonywaniu zadań uzna za niezbędną
Ź r ó d ł o: E. Matusiak, Asystent rodziny. Nowa osoba w systemie pieczy zastępczej, „Pracownik Socjalny w Terenie” 2012, nr 3, s. 3.
Asystent wraz z rodziną, w konsultacji z pracownikiem socjalnym, opra-cowuje plan pracy. Początkowo pracownik socjalny dysponuje największą wiedzą o problemach rodziny, o rodzaju wsparcia, jakie juŜ uzyskała, oraz o sposobach, w jakie z niego skorzystała. MoŜe równieŜ znać mocne strony rodziny, co pomaga w tworzeniu planu i pozytywnie wpływa na współpra-cę z rodziną.
Asystent zobligowany jest do prowadzenia dokumentacji rodziny. Do przykładowych dokumentów asystenta moŜna zaliczyć:
– bazę adresową i telefoniczną instytucji, organizacji i osób, zawierającą telefony interwencyjne, adresy instytucji, organizacji pozarządowych, szkół, gabinetów lekarskich i psychologicznych, parafii, klubów osie-dlowych itp., wraz z nazwiskami osób współpracujących;
Asystent rodziny w pracy z rodzinami z wieloma problemami 199
– „teczkę rodziny”, w której powinny się znaleźć: karta rodziny, plan pracy rodziny, plan pomocy dziecku, notatki dotyczące wszystkich spotkań tak z samą rodziną, jak i w sprawach jej dotyczących, opinie na temat rodziny oraz poszczególnych jej członków otrzymane z ze-wnątrz, opinie pisane na zlecenie sądu, dokumentacja z okresowej oce-ny sytuacji rodzioce-ny, notatki dotyczące monitorowania rodzioce-ny po za-kończeniu pracy z asystentem, a takŜe kopie dokumentacji zespołu interdyscyplinarnego.
Mimo motywacji rodziny do wyjścia z kryzysu, dobrego planu i wspar-cia ze strony odpowiednich osób moŜe się zdarzyć, Ŝe trzeba będzie podjąć działania interwencyjne. W sytuacji zagroŜenia bezpieczeństwa członkowie rodziny muszą przede wszystkim wiedzieć, gdzie zgłosić się po pomoc.
Trzeba przygotować wspólnie z nimi spis telefonów i adresów osób i insty-tucji, z jakimi naleŜy się kontaktować w pierwszej kolejności, np. telefony alarmowe, kontakt do asystenta rodziny, telefony do osób, które mogą szybko udzielić wsparcia.
Kolejnym zadaniem asystenta jest podjęcie współpracy z instytucjami administracji, organizacjami pozarządowymi, zespołami interdyscyplinar-nymi. Asystent bierze udział we wszelkiego rodzaju spotkaniach, które do-tyczą całej rodziny, jak i poszczególnych jej członków. Zobligowany jest równieŜ do tego, aby wiedzieć o wszystkich działaniach, które są podejmo-wane względem rodziny, powinien teŜ zawsze mieć moŜliwość zabrania głosu w kwestiach jej dotyczących23. W skład zespołu interdyscyplinarnego moŜe wchodzić asystent rodziny, pracownik socjalny oraz w zaleŜności od sytuacji rodziny:
– pedagog szkolny, – przedstawiciel policji, – kurator sądowy,
– inne osoby, których udział w zespole jest uzasadniony sytuacją rodziny.
Zespół ten diagnozuje trudności występujące w rodzinie, współpracuje w róŜnymi instytucjami wspomagającymi rodzinę oraz dokonuje okresowej oceny jej sytuacji, nie rzadziej niŜ co pół roku. Zadaniem zespołu interdy-scyplinarnego jest łączenie działań róŜnych specjalistów skierowanych na rodzinę i budowanie dla niej sieci wsparcia oraz wspomaganie dzieci po-przez wyposaŜanie rodziców w umiejętności decydujące o prawidłowym pełnieniu roli rodzica i członka rodziny24.
_________________
23 E. Matusiak, Asystent rodziny. Nowa osoba w systemie pieczy zastępczej, „Pracownik Socjal-ny w Terenie” 2012, nr 3, s. 3–5.
24 M. Mróz, I. Krasiejko, Asystent rodziny w roli koordynatora zespołu interdyscyplinarnego.
Głos w dyskusji, „Praca Socjalna” 2011, nr 6, s. 7–8.
200 MAŁGORZATA CICZKOWSKA-GIEDZIUN
Asystent rodziny, pracując z rodziną z wieloma problemami, powinien nawiązywać kontakty z innymi słuŜbami społecznymi z kilku powodów. Po pierwsze dlatego, Ŝe rodzina, z którą pracuje, juŜ wcześniej korzystała z róŜ-nych form pomocy lub nadzoru, czyli jest w kontakcie z pracownikiem so-cjalnym, pedagogiem szkolnym i innymi pracownikami szkoły, kuratorem sądowym, pracownikami róŜnych fundacji i innych placówek pomocowych, takich jak ośrodek interwencji kryzysowej, świetlice środowiskowe. Po dru-gie dlatego, Ŝe wskazuje rodzinie moŜliwości korzystania z róŜnych ośrod-ków wsparcia i placówek specjalistycznego poradnictwa oraz instrumentów aktywnej integracji, takich jak kluby integracji społecznej25. Na spotkania zespołu warto teŜ zapraszać rodzinę. MoŜe ona poznać opinie, jakie na jej temat mają pracownicy, dostrzec, Ŝe są one zazwyczaj róŜne, Ŝe nawet jeśli pracownicy zwracają uwagę na dysfunkcjonalne zachowania rodziców, wy-nika to z troski o rodzinę i dzieci26.
Kiedy asystenci rodziny trafiają do danej rodziny, powinni w pierwszej kolejności skupić się na jej codziennych problemach socjalnych, gdyŜ to one najczęściej przytłaczają rodzinę, pochłaniają jej uwagę, powodują brak po-czucia bezpieczeństwa i brak perspektyw na przyszłość. Kolejnym ich zada-niem jest praca mająca na celu podniesienie poziomu umiejętności wycho-wawczych rodziców oraz realizacji obowiązków na rzecz domu i rodziny.
Dopiero później następuje etap związany z uzupełnieniem wykształcenia i poszukiwaniem pracy27. Z badań M. Szpunar prowadzonych wśród rodzin objętych pomocą asystenta rodziny wynika, Ŝe waŜnym elementem pracy asystenta rodziny jest wsparcie emocjonalne i wartościujące, które w pierw-szej kolejności pokazuje członkom rodziny, Ŝe są osobami wartościowymi i mają wiele zasobów indywidualnych i rodzinnych, które mogą wykorzy-stywać w rozwiązywaniu sytuacji problemowych28.
Tabela 2 prezentuje szczegółowe zadania, jakie asystent powinien zreali-zować w pracy z rodziną na kaŜdym z etapów pomocy i wspierania.
Z wypowiedzi asystentów rodziny badanych przez I. Krasiejko wynika, Ŝe asystenci najczęściej pomagają i towarzyszą członkom rodziny w:
– wyrobieniu dokumentów (np. dowód osobisty, karta NFZ, zagubiona ksiąŜeczka wojskowa, świadectwo pracy, ukończenia szkoły);
_________________
25 TamŜe.
26 I. Krasiejko, Praca socjalna w praktyce asystenta rodziny…, dz. cyt., s. 286–288.
27 I. Krasiejko, A. Imielińska, Efektywność asystentury rodziny na podstawie badań przeprowa-dzonych w MOPS w Częstochowie, w: Asystentura rodziny – analiza efektywności specjalizacji pracy socjalnej w kontekście projektu systemowego MOPS w Gdyni „Rodzina bliŜej siebie”, red. M. Szpu-nar, Wyd. Historyczne Tabularium, Gdynia 2011, s. 169.
28 M. Szpunar, Asystent rodziny w opinii klientów pomocy społecznej w Gdyni…, dz. cyt., s. 88.