Odraczanie ról małŜeńskich i rodzicielskich –
2. Zmiany modelu prokreacji – elementy społecznego dyskursu
Zmiany w postawach prokreacyjnych Polek wiąŜą się ze przemianami społeczno-kulturowymi, które uwolniły kobiety od przymusu
macierzyń-_________________
3 Por. D. Gębuś, Mama, tata, dziecko? Przemiany ról małŜeńskich i rodzicielskich we współczes-nych rodzinach, w: Rodzice i dzieci w róŜwspółczes-nych systemach rodzinwspółczes-nych, red. I. Janicka, Impuls, Kraków 2010, s. 67–68; taŜ, Przemiany wzorów Ŝycia rodzinnego w kontekście kształtowania się e-pokolenia, w: Jakość wobec wyzwań i zagroŜeń XXI wieku, red. A. Zduniak, E. Ślachcińska, Wyd. WyŜszej Szkoły Bezpieczeństwa, Poznań 2011, s. 227.
Odraczanie ról małŜeńskich i rodzicielskich… 109
stwa, ograniczającego rolę kobiety do bycia Ŝoną/matką. Urodzenie dziecka przestaje być postrzegane jako nadrzędny cel jej Ŝycia, jedyna droga samo-realizacji i osiągnięcia szczęścia.
Dzieci, a przez to macierzyństwo, nie są juŜ „zrządzeniem natury”, lecz – z zasady – „dziećmi chcianymi”. Macierzyństwo ma charakter świadomy.
Wprawdzie dane wskazują, Ŝe macierzyństwo bez ekonomicznej zaleŜności od małŜonka i bez rodziny pozostaje jeszcze dla wielu utopią, jednakŜe ge-neracja młodych kobiet – inaczej niŜ pokolenie ich matek – moŜe współde-cydować o tym, czy zajść w ciąŜę, kiedy, jak równieŜ ile dzieci urodzić4.
Rosnąca swoboda w dokonywaniu wyborów Ŝyciowych daje kobietom moŜliwość podjęcia decyzji prokreacyjnych i związanych z tym odpowie-dzialności i obowiązków po osiągnięciu stabilizacji zawodowej i finansowej.
Zdobyte doświadczenia Ŝyciowe, niezaleŜność ekonomiczna i równowaga emocjonalna pozwala dojrzałym matkom na pełniejsze przeŜywanie macie-rzyństwa i bardziej świadome realizowanie roli rodzicielskiej.
Na zalety późnego macierzyństwa zwraca uwagę amerykańska badacz-ka Elizabeth Gregory w ksiąŜce pt. Ready: Why Women Are Embracing the New Later Motherhood5, w której opisuje zjawisko odraczania roli rodzicielskiej z perspektywy doświadczeń i przeŜyć matek, które urodziły lub adoptowały pierwsze dziecko po 35. roku Ŝycia. Pomimo wielu róŜnic w sytuacji rodzin-nej i zawodowej zdecydowana większość respondentek biorących udział w wywiadach uznała, Ŝe decyzja o urodzeniu dziecka w późnym wieku była najlepszym i najbardziej pozytywnym wyborem, jakiego dokonały w swoim Ŝyciu. Zdecydowały się na dziecko wtedy, kiedy uznały, Ŝe są do tego go-towe w sensie psychicznym, emocjonalnym i finansowym, co pozwoliło im poczuć się bezpiecznie w roli matki. Do korzyści płynących z późnego ma-cierzyństwa większość badanych kobiet zaliczyła:
– poczucie szczęścia, wynikające z faktu, Ŝe urodziły dziecko w takim momencie swojego Ŝycia, w którym same uznały, Ŝe są gotowe do pod-jęcia roli matki, Ŝe osiągnęły juŜ taki poziom rozwoju zawodowego i osobistego, iŜ są gotowe do macierzyństwa; ich decyzja wynikała więc z autentycznej wewnętrznej potrzeby i chęci posiadania dziecka, bez poddawania się zewnętrznej presji otoczenia i naciskom społecznym;
– większą koncentrację na rodzinie, co jest moŜliwe w sytuacji, gdy ko-bieta ma juŜ stabilną sytuację zawodową i finansową, osiągnęła zało-Ŝone wcześniej cele, a teraz moŜe poświęcić się wychowywaniu dzieci bez Ŝalu z powodu utraconych moŜliwości samorealizacji;
_________________
4 U. Beck, Społeczeństwo ryzyka…, dz. cyt., s. 171.
5 E. Gregory, Ready: Why Women Are Embracing the New Later Motherhood, Basic Books, New York 2007.
110 DOROTA GĘBUŚ
– większe bezpieczeństwo finansowe – matki, które później podjęły de-cyzję o urodzeniu dziecka, najczęściej są lepiej wykształcone, zajmują wyŜsze stanowiska i w związku z tym zarabiają więcej niŜ matki, które urodziły dzieci wcześniej. Odroczenie roli rodzicielskiej jest szczegól-nie istotne w sytuacji, gdy awans i osiągnięcie wysokiej pozycji są za-leŜne od duŜego wysiłku włoŜonego na początku drogi zawodowej w budowanie kariery;
– moŜliwość godzenia roli rodzinnej i zawodowej – ugruntowana pozy-cja zawodowa pozwala wynegocjować lepsze warunki w momencie urodzenia dziecka oraz elastyczny czas pracy po urlopie macierzyń-skim, co pozwala w większym stopniu skupić się na realizowaniu roli matki;
– lepszy start Ŝyciowy – kobiety opóźniające macierzyństwo zazwyczaj mają wyŜsze wykształcenie, dobrą pozycję zawodową i społeczną, co zapewnia dziecku lepsze perspektywy rozwoju;
– pewność siebie i poczucie własnej wartości, wynikające z doświadczeń i umiejętności zdobytych w pracy, teraz kobiety mogą przenieść na Ŝycie rodzinne, pozytywnie wpływając na tworzenie bliskiej relacji z dziec-kiem oraz jego wszechstronny rozwój;
– partnerstwo w małŜeństwie – małŜonkowie mają podobny poziom wykształcenia, doświadczeń zawodowych i Ŝyciowych, co ułatwia im współpracę i wspólne dbanie o dobro rodzinne;
– dłuŜsze Ŝycie – badania wskazują, Ŝe matki rodzące po 34. roku Ŝycia Ŝyją dłuŜej i mają mniej problemów zdrowotnych.
Oczywiście odraczanie decyzji o macierzyństwie wiąŜe się takŜe z pro-blemami, takimi jak bezpłodność – ryzyko bezpłodności wzrasta z wiekiem kobiety, szczególnie po 35. roku Ŝycia. Z biologicznego punktu widzenia najlepszym okresem na urodzenie dziecka jest czas pomiędzy 20. a 30. ro-kiem Ŝycia. Jeśli kobieta zacznie myśleć o dziecku później i wystąpią u niej problemy zdrowotne uniemoŜliwiające urodzenie dziecka, to ma ona zde-cydowanie mniej czasu na leczenie i w konsekwencji na zostanie matką.
Z wiekiem maleje teŜ sprawność fizyczna – starsi rodzice mają mniej sił i energii, mogą więc być bardziej zmęczeni sprawowaniem opieki nad dzieckiem, ale jednocześnie są dojrzalsi psychicznie i emocjonalnie, co pozy-tywnie wpływa na jego rozwój. Zmniejszone jest teŜ zaangaŜowanie poko-lenia dziadków w proces wychowywania wnuków i przekazywania im historii, tradycji oraz obyczajów rodzinnych, przez co słabnie więź między-pokoleniowa w rodzinie. Odraczanie decyzji o podjęciu roli rodzicielskiej ma nie tylko wymiar biologiczny i psychologiczny, ale równieŜ społeczny.
Skutki tego zjawiska widoczne są w funkcjonowaniu jednostek, rodzin i szerszych zbiorowości. Późne macierzyństwo powoduje zmniejszanie się
Odraczanie ról małŜeńskich i rodzicielskich… 111
rozmiarów rodziny i upowszechnianie modelu 2+1 (z jednym dzieckiem).
Spadek rozrodczości i malejący odsetek dzieci powoduje m.in. wzrost udzia-łu ludzi starszych w ogólnej strukturze ludności, co oznacza postępujący proces starzenia się społeczeństwa. Przemiany demograficzne wymuszają wprowadzanie zmian w polityce społecznej państwa, umoŜliwiające łago-dzenie skutków zachwiania równowagi między liczbą ludności w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym. Z jednej strony są to działania zmierzające do wydłuŜenia okresu pracy i zmian w systemie emerytalnym, z drugiej – prowadzące do zmian w polityce rodzinnej, mające na celu wzrost dzietności.