Inny wybitny współczesny filozof, który zakłada pometafizyczny ład społecz-ny, to John Rawls. Jego Liberalizm polityczny rozpoczyna się od kluczowego pytania: „Jak jest możliwe, by istniało przez czas dłuższy sprawiedliwe i sta-bilne społeczeństwo wolnych i równych obywateli, których wciąż głęboko dzielą rozumne doktryny religijne, filozoficzne i moralne?”47. Społeczeństwo takie, w ujęciu Rawlsa, powinno być zjednoczone przez polityczną koncepcję sprawiedliwości, która jest rodzajem ponadideologicznego modułu spajają-cego całe społeczeństwo. Reguluje ona podstawy systemu konstytucyjnego i jest oparta na szerszej podstawie, nie jest wyrażona w pojęciach pocho-dzących z aktualnych, rywalizujących ze sobą światopoglądów. Ta polityczna koncepcja oraz postawa rozumności są kluczowe dla całego systemu Rawlsa.
Osoba rozumna chce i potrafi zaproponować bezstronne warunki współ-pracy i przestrzegać ich, o ile pozostali tak czynią, nawet gdyby w danych okolicznościach było to dla niej niekorzystne; jest również zdolna do tego, by zaakceptować ciężary sądu (burdens of judgment) innych osób, godząc się, że mają inne poglądy, różną ocenę różnych zjawisk, że różnie oceniają do-wody, nadają różną wagę poszczególnym aspektom życia itd.48. Tolerancja osób rozumnych ma swój wymiar kognitywny i moralny. Ideałem Rawlsa nie jest społeczeństwo oparte na prawdzie, lecz społeczeństwo dobrze urządzone, czyli takie, w którym obywatele uznają te same zasady politycznej sprawied-liwości, podstawowa struktura społeczeństwa jest przez te zasady efektywnie regulowana i obywatele mają generalnie spójne poczucie sprawiedliwości, przestrzegają standardów porządku prawnego, z którym mają istotny
sto-46 Tamże, s. 111. Ingram odnosi się do: J. Habermas, Truth and Justification, Cambridge, MA 2003, s. 266–268.
47 J. Rawls, Liberalizm polityczny, przeł. A. Romaniuk, Warszawa 1998, s. 33.
48 Tamże, s. 97–102.
pień identyfikacji49. Polityczna koncepcja sprawiedliwości jest przedstawiana przez Rawlsa w dwóch ujęciach: z jednej strony – ma charakter neutralny moralnie (czyli nie identyfikuje się z żadną z rozpoznawanych doktryn mo-ralnych w społeczeństwie), z drugiej strony – jest instytucją, o której Rawls mówi, iż jest wewnętrznie dobra (intrinsically good) – postawa osoby rozum-nej jest postawą moralną. Ten dualizm narracji Rawlsa wyjaśnia minima-listyczna koncepcja dobra w sensie politycznym (the thin conception of the good) zawarta w politycznej koncepcji sprawiedliwości50.
W ramach projektu rawlsowskiego różne koncepcje prawdy mogą być rozwijane w ramach poszczególnych światopoglądów w tzw. kulturze podło-ża (background culture), w której mieszczą się kościoły, kluby, stowarzyszenia, uniwersytety, natomiast na poziomie politycznego publicznego dyskursu prawda światopoglądowa nie powinna być decydującym punktem odniesie-nia, chyba że jest ona wyrażona w postaci niespornych twierdzeń naukowych albo oparta na zdrowym rozsądku. To założenie nie oznacza sceptycyzmu poznawczego – postawa rozumna nie oznacza rezygnacji z poszukiwań praw-dy. W kulturze podłoża obywatele mogą to czynić w sposób nieskrępowany, zaś w sferze politycznej publicznej mogą się odwoływać do prawdy z zacho-waniem klauzuli rozumu publicznego – muszą być gotowi w każdej chwili poprzeć swoje stanowisko racjami publicznymi.
Polityczna koncepcja sprawiedliwości jest łatwo rozpoznawana przez ogół obywateli, gdyż jest oparta na zasadach rozumu praktycznego w połączeniu z polityczną koncepcją osoby, pojmowaną tu jako obywatel liberalnej demo-kracji, i polityczną koncepcją społeczeństwa, rozumianego jako racjonalny system współpracy, które same z siebie również są koncepcjami rozumu prak-tycznego51. Ponadto polityczna koncepcja sprawiedliwości jest zakorzeniona w liberalnej kulturze politycznej52. Legitymizacja prawa i władzy politycznej
49 Tamże, s. 73.
50 Więcej na ten temat w: D. Dańkowski, Rawls on Religion in Public Debate, Kraków 2013, s. 28–29.
51 Wstęp do drugiego amerykańskiego wydania Liberalizmu politycznego, tzw. Paperback Edi-tion: J. Rawls, Political Liberalism, New York 1996, s. xxii.
52 „To, co usprawiedliwia koncepcję sprawiedliwości, to nie bycie prawdziwym wobec uprzednie-go i daneuprzednie-go nam porządku, ale jej zuprzednie-godność z naszym głębszym rozumieniem siebie i naszych aspiracji oraz naszym uświadomieniem, że zważywszy na naszą historię i tradycje zawarte w ży-ciu publicznym, jest to najbardziej rozumna doktryna dla nas” (J. Rawls, Kantian Constructi-vism, w: J. Rawls, Collected Papers, red. S. Freeman, Cambridge, MA 2001, s. 306-307).
nie opiera się na faktach moralnych, lecz na rozumie publicznym, co oddaje liberalna zasada legitymizacji: „sprawowanie przez nas władzy politycznej jest właściwe, a więc da się uzasadnić tylko wtedy, gdy sprawujemy ją w zgodzie z konstytucją, co do której najważniejszych postanowień można rozsądnie oczekiwać, że wszyscy obywatele ją poprą, kierując się zasadami i ideałami, które są dla nich, jako osób rozumnych i racjonalnych, do przyjęcia”53.
Tym, co stabilizuje dobrze urządzone społeczeństwo, jest częściowy kon-sensus (overlapping conkon-sensus), poprzez który obywatele, jako zwolennicy róż-nych światopoglądów, popierają polityczną koncepcję sprawiedliwości, każdy ze swego punktu widzenia54. Poszczególne światopoglądy mogą nawiązywać do określonych koncepcji prawdy, jednak w sferze publicznej powinny być przetłumaczone na język rozumu publicznego55. Może się to odbywać różną drogą: polityczna koncepcja sprawiedliwości może być wywiedziona z dane-go światopoglądu, może być z nim niesprzeczna, może być też z nim luźno powiązana, zwłaszcza gdy przedstawia on zbiór pluralistycznych i eklektycz-nych twierdzeń.
Przykładem zastosowania rozumu publicznego jest propozycja Rawlsa dotycząca debaty na temat prawnego uregulowania aborcji. W Liberalizmie politycznym przytacza on przykłady wartości politycznych, do jakich powin-ni się odwoływać w tej debacie obywatele dobrze urządzonego społeczeń-stwa. Są to: szacunek dla życia ludzkiego, regularna reprodukcja społeczeństwa politycznego, w tym rodziny w jakiejś postaci, równość kobiet jako równych obywateli (zaznaczając, że są również inne doniosłe wartości polityczne)56. Konsekwentnie obywatele na forum parlamentu nie powinni odwoływać się do pojęcia np. grzechu czy też innych pojęć mających znaczenie wyłącznie religijne. W artykule O idei publicznego rozumu raz jeszcze Rawls precyzu-je swoprecyzu-je stanowisko, wyjaśniając, że w ramach rozumu publicznego można uzasadnić zarówno stanowisko pro-life, jak i stanowisko pro-choice. Ujmuje to następująco: „Załóżmy teraz, dla celów ilustracji, że w publicznym
ro-53 J. Rawls, Liberalizm polityczny, dz. cyt., s. 299.
54 Tamże, s. 195.
55 Przykłady przetłumaczenia tez katolickiej nauki społecznej na terminy rozumu publiczne-go w: D. Dańkowski, Religious and Patriotic Values in Public Reasoning: The Case of Post--Communist Transformation in Poland, w: After Rawls, red. D. Dańkowski, A. Krzynówek--Arndt, Kraków 2016, s. 165–220.
56 J. Rawls, Liberalizm polityczny, dz. cyt., s. 332, nr 32.
zumie istnieje rozsądny argument przemawiający za prawem do aborcji, a brak jest równie rozsądnej równowagi lub porządku wartości politycznych publicznego rozumu, aby prawa tego odmówić. W takim wypadku – lecz tylko w takim – nadrzędna doktryna zakazująca aborcji stoi w sprzeczności z publicznym rozumem”57. Oczywiście podobna kalkulacja działa w drugą stronę – nadrzędna doktryna dopuszczająca aborcję może stać w sprzeczności z rozumem publicznym.
Jak przekonuje nas sam autor, istnieje wiele rozumnych rozwiązań praw-nych, choć w danych okolicznościach jest zawsze jedno rozwiązanie najbar-dziej rozumne58. Tym, co decyduje o legitymizowanym rezultacie debaty, nie jest fakt moralny w postaci konkretnej tezy na temat biologicznego czy filo-zoficznego statusu embrionu ludzkiego, lecz rozumna równowaga wartości i sam sposób rozumowania. Odwołanie się do prawdy jest jedynie pośrednie, choć przekonania o prawdzie mogą odegrać istotną rolę motywującą obywa-teli do zabierania głosu. Rozumowanie publiczne ani nie potwierdza, ani nie obala szczegółowych tez biologicznych, antropologicznych czy filozoficznych mogących wpływać na debatę. Na tym właśnie polega tzw. polityka uników prawd światopoglądowych Rawlsa, który deklaruje, że nie ma problemu z uznaniem prawdziwości jednej spośród wielu konkurujących tez w deba-tach naukowych i światopoglądowych, niemniej tezie tej nie przyznaje roli kryterium kształtowania politycznej koncepcji sprawiedliwości.