Mowa nienawiści i postprawda stały się powszechnymi narzędziami manipu-lacji i zarządzania nienawiścią w społeczeństwie informacyjnym. Powszechny
32 M. Winiewski, K. Hansen, M. Bilewicz, W. Soral, A. Świderska, D. Bulska, Mowa nie-nawiści, mowa pogardy. Raport z badania przemocy werbalnej wobec grup mniejszościowych, Warszawa 2016, s. 6–7.
dostęp do technologii spowodował zarówno wzrost mowy nienawiści, jak i pauperyzacji treści w sieci. Internet stał się obszernym, wręcz nieograni-czonym rezerwuarem informacji fałszywych, bezwartościowych i bezuży-tecznych, stanowiących jednak dla wielu użytkowników podstawowe źródło informacji o świecie i zachodzących zmianach społecznych. Społeczeństwo informacyjne na obecnym etapie rozwoju jest społeczeństwem opartym na dezinformacji. Zwłaszcza media społecznościowe są podstawowymi ka-nałami fake news, postprawdy i nienawistnej mowy, szczególnie tzw. hejtu.
Użytkownicy mediów elektronicznych, będący wyborcami, są szczególnie podatni na negatywną politykę informacyjną wykorzystującą te narzędzia, a kreowaną nierzadko świadomie przez profesjonalnych „hejterów” stosują-cych trolling sieciowy albo sympatyzująstosują-cych z różnymi partiami, albo opła-canych przez agencje PR. W ten sposób na początku XXI wieku za spra-wą silnego procesu mediatyzacji polityki media (zwłaszcza elektroniczne), jak i sam proces podejmowania decyzji politycznych są w ścisłym związku przyczynowo-skutkowym na niespotykaną dotychczas skalę. To sprzężenie zwrotne mediów i polityki w warunkach kryzysu społecznego, politycznego (demokracji liberalnej) czy szerzej samych wartości (kryzysu humanitarne-go) powoduje, iż za sprawą narracji nienawiści, postprawdy i dezinformacji opinia publiczna rozbita i funkcjonująca w sieci zindywidualizowanych ba-niek informacyjnych bardziej niż dotychczas podatna jest na populistyczne programy partii politycznych. Proces ten odbywa się przy jednoczesnym kry-zysie elit i spadku zaufania do instytucji akademickich, eksperckich czy me-diów tradycyjnych. Ekspertyzy i eksperci nie są już postrzegani jako źródła wiedzy w tradycyjnym jego rozumieniu. Mamy do czynienia z „postprawdą”, postekspertami” i postekspertyzą”, będącymi nierzadko przykładami jedynie indywidualistycznych form konstruowania własnego performance i narcy-stycznych tendencji wyrażania własnej tożsamości. Dodatkowo taki sposób narracji wzmacniany jest przez pośredników internetowych (komercyjnych dostawców takich jak Youtube, Twitter, Facebook, Google i innych), dostar-czających kolejne treści jako pochodne tych, które faworyzuje dany użyt-kownik, pozbawione jednak kryterium prawdy.
W szerszym ujęciu społecznym postprawda wraz z narracją nienawiści stosowane przez wybranych polityków i partie polityczne stały się nową sytuacją polityczną, w której prawda ma niewielkie znaczenie, zaś podsta-wowym celem jest zdobycie jak najszerszego poparcia politycznego. Pojęcie
„postprawda” stało się terminem modnym zwłaszcza w 2016 roku, ale czy jest
nowym narzędziem prowadzenia polityki? Odpowiedź na to pytanie musi być negatywna. Wzrost użycia tego pojęcia w ostatnich latach nie oznacza bowiem, iż jest to nowy byt, nieznany wcześniej naukom humanistycznym.
Czym innym jednak jest skala występowania tego narzędzia manipulacji w przestrzeni publicznej. Powszechny wymiar zjawiska komunikowania spo-łecznego za pomocą zarówno postprawdy, jak i mowy nienawiści jest nowym zjawiskiem społecznym, generującym negatywne konsekwencje społeczne.
Przykładem może być wspomniana negatywna polityka migracyjna będą-ca zarówno konsekwencją, jak i przyczyną negatywnych postaw obywatel-skich w kwestii przyjmowania uchodźców w Polsce. Potwierdzają to wyniki przeprowadzonych w tym zakresie w ostatnich latach badań (zwłaszcza przez Centrum Badań nad Uprzedzeniami Uniwersytetu Warszawskiego).
W wymiarze społecznym mowa nienawiści i postprawda stały się pod-stawowymi kategoriami definiującymi społeczeństwo informacyjne na obec-nym jego etapie rozwoju. Czy są to kategorie na stałe towarzyszące społe-czeństwu komunikującemu się poprzez nowe technologie? Konieczne są działania na rzecz transformacji społeczeństwa informacyjnego. W przeciw-nym razie społeczeństwu informacyjnemu może grozić „cywilizacyjny dryf”
i coraz większy deficyt prawdy.
bibliografia
Bychawska-Siniarska D., Głowacka D., Mowa nienawiści w Internecie: jak z nią wal-czyć?, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 2013.
Castells M., Galaktyka Internetu. Refleksje nad Internetem, biznesem i społeczeństwem, przeł. T. Hornowski, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2003.
Doktorowicz K., Europejski model społeczeństwa informacyjnego: polityczna strategia Unii Europejskiej w kontekście globalnych problemów w wieku informacyjnym, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2005.
Habermas J., Filozoficzny dyskurs nowoczesności, przeł. M. Łukasiewicz, Universitas, Kraków 2005.
Mowa nienawiści a wolność słowa: aspekty prawne i społeczne, red. R. Wieruszewski, Wol-ters Kluwer Polska, Warszawa 2010.
Oleński J., Ekonomika informacji – metody, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, War-szawa 2003.
Polskie doświadczenia w kształtowaniu społeczeństwa informacyjnego. Dylematy cywiliza-cyjno-kulturowe, red. L.H. Haber, Wydział Nauk Społecznych Stosowanych, Akade-mia Górniczo-Hutnicza, Kraków 2002.
Porębski L., Elektroniczne oblicze polityki. Demokracja, państwo, instytucje polityczne w okresie rewolucji informacyjnej, AGH – Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dy-daktyczne, Kraków 2001.
Sokół W., Żmigrodzki M., Encyklopedia politologii, t. 1, Wolters Kluwer Polska, Lublin 2016.
Społeczeństwo informacyjne – wizja czy rzeczywistość?, t. 1 i 2, red. L.H. Haber, Wydział Nauk Społecznych Stosowanych, Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków 2003.
Thompson J.B., Media i nowoczesność. Społeczna teoria mediów, przeł. I. Mielnik, Astrum, Wrocław 2006.
Uchodźcy w Polsce. Kulturowo-prawne bariery w procesie adaptacji, red. A. Gutkowska, Stowarzyszenie Interwencji Prawnej, Warszawa 2006.
Winiewski M., Hansen K., Bilewicz M., Soral W., Świderska A., Bulska D., Mowa nienawiści, mowa pogardy. Raport z badania przemocy werbalnej wobec grup mniej-szościowych, Fundacja Batorego, Warszawa 2016.
Źródła internetowe
Ambasada Szwecji, ‹http://www.swedenabroad.com/pl-PL/Embassies/Warsaw/Wiado- moci-i-wydarzenia/Wiadomoci/Fakty-na-temat-migracji-i-przestpczoci-w-Szwecji--sys/›.
„Fronda”, ‹http://www.fronda.pl/a/terlikowski-papiez-niezwykle-mocno-o-tym-ze-eu-ropejczycy-sami-prosza-sie-o-smierc,56948.html›.
Hovland C.I., Weiss W., The Influence of Source Credibility on Communication Effective-ness, „Public Opinion Quarterly” 1951/52, ‹http://synapse.princeton.edu/~sam/
hovland _weiss_source-credibility-Public-OpinionQuarterly-1951-52.pdf›.
„Polityka”, ‹http://www.polityka.pl/›, nr 23, 2017.
„Rzeczpospolita”, ‹http://www.rp.pl/›, 16.11.2016.
„Uchodźcy”, ‹http://uchodźcy.info/›.
Streszczenie
Brexit, sieciowe ruchy antyszczepionkowe, polityka informacyjnej wojny hy-brydowej Rosji na wschodzie Ukrainy to tylko niektóre z przykładów z 2016 roku, gdy fake news wpływały na politykę. Wszystkie te przypadki charaktery-zowała polityka oparta na ciągłym szumie informacyjnym, w którym zacierały się granice między faktem a opinią, prawdą i fałszem. Postprawdzie towarzyszy mowa nienawiści. W erze postprawdy, w której obiektywne fakty mają mniejsze znaczenie w kształtowaniu opinii publicznej niż odwołania do emocji i osobi-stych przekonań, dodatkowo mowa nienawiści stała się narzędziem szczególnie konfliktującym i antagonizującym, a także dość powszechnym, ze względu na
intensywny rozwój nowych mediów. Postprawda i mowa nienawiści to nowe kategorie społeczeństwa informacyjnego, które bardzo przyciągają uwagę poli-tyki i polityków, a także wybranych mediów. Autorka próbuje dokonać analizy tych nowych narzędzi prowadzenia polityki oraz zachodzących procesów poli-tycznych z ich wykorzystaniem, a także odpowiedzieć na pytanie, jak się przed nimi obronić oraz czy są one zjawiskami na stałe towarzyszącymi społeczeństwu informacyjnemu.
Słowa kluczowe: mowa nienawiści, postprawda, społeczeństwo informacyjne, społeczeństwo oparte na wiedzy, media, nowe media