Społeczne środowisko pracy i jego znaczenie dla komunikowania się

W rozdziale zdefiniowano społeczne środowisko pracy i jego wpływ na aktywność człowieka w organizacji. Opisano tu znaczenie pracy zawodowej oraz jej istotne cechy.

Przedstawiono też determinanty zadowolenia z pracy oraz objaśniono czynniki i podstawowe motywatory mające zdecydowany wpływ na satysfakcję z pracy. Zdefiniowano środowisko pracy i jego znaczenie dla funkcjonowania komunikacji wśród pracowników i wskazano na ważność pracy dla człowieka, dla jego stylu życia, sposobu myślenia i działania.

Praca stanowi jedną z najbardziej zorganizowanych form zbiorowego działania, w którym zawiązują się między ludźmi rozmaite więzi społeczne. Określenie charakteru tych więzi staje się tożsame z nazwaniem społecznego środowiska pracy. Najistotniejsze więzi zachodzą we wspólnocie ludzi skupionych wokół określonego celu pracy. Społeczne

150 Ratajczak Z., Turska E. Eksperymentalna psychologia pracy. Skrypt Uniwersytetu Śląskiego nr 326, s.162- 163

środowisko pracy przybiera formę układu stosunków między pracownikami realizującymi zamierzony cel. Ważne znaczenie w aktywności zawodowej ludzi nabierają ich indywidualne spostrzeżenia własnego środowiska pracy. Pracownicy bardziej wydajni i zaangażowani dostrzegają więcej spraw dziejących się w ich środowisku niż pracownicy leniwi i ospali.

Zaufanie, zrozumienie i przywiązanie ludzie uważają za wartościowe, pożądane i korzystne dla nich samych, jak i dla wspólnego wykonywania obowiązków. Jednocześnie istnieją też stosunki dostarczające wielu ujemnych doznań. W konsekwencji mogą one prowadzić do zaniku motywacji do pracy, pojawienia się stresu i wypalenia zawodowego. Ogólnie ujmując środowisko jest względnie trwałym układem elementów otoczenia człowieka, oddziałującym na jego życie i zachowania się. poszczególne elementy środowiska pozostają ze sobą w różnorodnych stosunkach. Tadeusz Tomaszewski wyróżnia dwa podstawowe rodzaje stosunków: wzajemnego oddziaływania (interakcji) oraz wzajemnej zależności.

Interakcje mają charakter przyczynowo-skutkowy, natomiast drugie cechuje funkcjonalność zakładająca istnienie określonych elementów otoczenia, stanów i związków.151 Najłatwiej jest zaobserwować te zależności w środowisku pracy. Samo pojęcie „środowisko”, w odróżnieniu od terminu „otoczenie” określa się jako układ stosunków mających znaczenie dla życia, rozwoju i aktywności człowieka. W danym środowisku pracy jego poszczególne składniki mogą nabierać odmiennego znaczenia dla podwładnego i kierownika. Dlatego środowisko można rozpatrywać jako układ elementów stymulujących, ukierunkowujących oraz organizujących aktywność człowieka. Można także analizować je jako układ bodźców

• 1

fizycznych, jako układ motywatorów aktywności oraz jako układ stosunków społecznych.

Każdy człowiek traktuje pracę jako najważniejszą formę swojego zamierzonego zachowania. Stanowi ona wartość samą w sobie, ale też jest środkiem do realizacji istotnych dla życia i rozwoju człowieka potrzeb. Praca zawodowa jest podstawową formą działań dojrzałego człowieka, jest determinantą stylu życia, sposobu myślenia, poglądów, systemu wartości, dążeń i aspiracji. Wykonywany zawód i zajmowane stanowisko wyznaczają pozycję społeczną i wpływają na ruchliwość człowieka. Zarobki decydują o położeniu materialnym, co ma swoje następstwa ekonomiczne. Ważną wartość dla człowieka mają takie aspekty pracy, jak: jej treść, organizacja, fizyczne i społeczne środowisko, relacje z kolegami i przełożonymi, czas pracy, płaca, świadczenia socjalne, szanse awansu i kariery. Oprócz pozytywnych skutków praca niesie również ze sobą pewne zagrożenia. Negatywne aspekty pracy odbijają się na zdrowiu, samopoczuciu i funkcjonowaniu społecznym człowieka.

151 Tomaszewski T. Psychologia. PWN, Warszawa 1985, s.17 152 Ratajczak Z., Turska E. op.cit., s. 73.

Właściwe ukształtowane środowisko pracy wpływa na zadowolenie pracownika i jego satysfakcję z wykonywanej pracy.

Zadowolenie z pracy ujmuje się w kategoriach postawy człowieka wobec wykonywanych obowiązków zawodowych. Postawy są pozytywne, gdy pracownik jest zadowolony z pracy lub negatywne w przypadku niezadowolenia. Satysfakcja z pracy stanowi funkcję równowagi miedzy zasobami człowieka, czyli tym, co w nią inwestuje (np: czas, wykształcenie, doświadczenie, zaangażowanie) a tym jakie są jej wyniki lub co otrzymuje w zamian (np.: awans, dobre relacje ze współpracownikami, możliwość szkoleń, wynagrodzenie). Wzrost gratyfikacji w stosunku do nakładów pracy pociąga za sobą wzrost satysfakcji z pracy. Potoczne rozumienie odnosi się do ogólnego stanu zadowolenia jednostki, poczucia przez nią pozytywności, przekonania, że sprawy dotyczące pracy idą w dobrym kierunku a istniejące problemy można łatwo rozwiązać. Satysfakcji z pracy jest dobrostanem jednostki związanym z faktem zatrudnienia, w którym przeważa nadzieja, optymizm i spokój.153 Kiedy organizacja zaspakaja potrzeby pracowników, wówczas odczuwają oni satysfakcję. Spełnienie i zadowolenie przekłada się na ich działania, motywację do pracy, znajduje również odzwierciedlenie w świadczonych przez przedsiębiorstwo usługach i jakości wytwarzanych produktów. Pośród pracowników można wyróżnić trzy grupy osób:

• osoby pracujące z konieczności, dla zapewnienia bytu sobie i rodzinie;

• osoby, dla których praca stanowi podstawę egzystencji i źródło zadowolenia;

Praca daje możliwość zaspokojenia potrzeby samorealizacji, rozwoju zawodowego, osiągnięcia odpowiedniego prestiżu społecznego. Osoby te cechuje silna wewnętrzna kontrola i poczucie, że realizacja ich potrzeb zależy od nich samych, od działań i zaangażowania;

• osoby, dla których satysfakcja z pracy to „stała właściwość”, niezależna od zmiany statusu, czy awansu płacowego;

Do poszczególnych osób należy stosować inne sposoby motywowania. Wgląd w typy satysfakcji pozwala na lepsze zrozumienie problematyki. Satysfakcję rozpatruje się w następujących kategoriach:

• satysfakcja ogólna związana z postawą danej osoby wobec pracy w danej firmie;

• satysfakcja zadaniowa dotycząca zadowolenia z zakresu i rodzaju wykonywanych czynności zawodowych;

• satysfakcja z atmosfery oparta na zadowoleniu z klimatu i stosunków międzyludzkich panujących w miejscu pracy;

Natężenie zadowolenia jest zmienne i może sytuować się między dwoma skrajnościami.

153 Bańka A., Łącała Z., Noworol C., Ratajczak Z.: Zarządzanie uczelnią. Efektywność i satysfakcja w pracy administracyjnej. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków 2002, s.7

4.3.2. Determinanty zadowolenia z pracy i ich oddziaływanie na klimat