Turystyka w strukturze funkcjonalnej miasta

3. Turystyka jako funkcja miasta

3.2. Turystyka w strukturze funkcjonalnej miasta

Funkcja miejska stosowana jest najczęściej w sześciu ujęciach znaczeniowych (Suli-borski, 2010): jako refleksja poznawcza, jako cecha miasta, jako działalność miasta (funkcja działań miejskich), jako relacja (w ujęciu strukturalno-funkcjonalnym), jako rodzaj działal-ności mieszkańców miasta oraz jako skupiska pracy lub miejsc zamieszkania.

Można od razu wykluczyć dwa ostatnie z nich, ponieważ nie mają zastosowania dla identyfikacji funkcji turystycznej. Koncepcja funkcji miasta jako dziedziny działalności mieszkańców opiera się na strukturze zatrudnienia tylko mieszkańców, a więc charakterze i rodzaju wykonywanych przez nich prac zawodowych (Brol, Maj, Strahl, 1990; Sulibor-ski, 2010). Innymi słowy funkcja miasta stanowi rodzaj działalności (pracy) wykonywanej przez jego mieszkańców (Brol, 2004, s. 23). Takie ujęcie jest jednak nieprecyzyjne i dys-kusyjne, ponieważ miasta stanowią otwarte rynki pracy, niezależne od faktu zamieszka-nia w ich granicach administracyjnych, ponadto zatrudnienie w gospodarce turystycznej cechuje wysoki poziom migracji zawodowej, także z zagranicy (Baum, 2007; Bednarska, 2012; Riley, 2004). Z kolei określenie charakteru miasta tylko na podstawie dwóch rodza-jów funkcji – mieszkaniowej i miejsca pracy (Jerczyński, 1977) – odwołuje się do pojęcia funkcji jako cechy miejsca, jednak jest zbyt syntetyczne dla wyróżnienia znaczenia tury-styki w tym podziale.

Do analizy turystyki jako funkcji miasta przyjęto cztery jej ujęcia poznawcze zapre-zentowane na rys. 12. Dodatkowo rozpatrzona zostanie koncepcja funkcji turystycznej jako funkcji miejsca.

— 100 —

FUNKCJA TURY-STYCZNA

MIASTA CECHA MIASTA

RELACJA

REFLEKSJA POZNAWCZA DZIAŁALNOŚĆ

MIASTA

Rys. 12. Ujęcia teoretyczno-poznawcze funkcji turystycznej jako funkcji miasta Źródło: Opracowanie własne.

Funkcja turystyczna jako refleksja poznawcza

Traktowanie funkcji miasta w kategoriach refleksji poznawczej opiera się na seman-tycznym rozumieniu tego terminu i zwykle oznacza zespół cech miasta, które stanowią o jego indywidualności, unikatowości lub podobieństwie do innych ośrodków w oczach danego badacza, obserwatora lub innego uczestnika życia miejskiego. Wyodrębnienie ta-kich cech dotyczy głównie obserwacji morfologii miasta oraz sposobu życia mieszkańców i jest dokonywane subiektywnie. Wskazanie funkcji miasta jako jego charakteru (lub jego poszczególnych dzielnic) następuje najczęściej na podstawie jego położenia (np. miasto nadmorskie, na szlaku komunikacyjnym, satelitarne), zabudowy (np. miasto obronne, hi-storyczne, rezydencjalne), znaczenia administracyjnego (miasto stoliczne, wojewódzkie, graniczne) lub historii (np. miasto średniowieczne, kapitalistyczne, postsocjalistyczne, mo-dernistyczne) (Suliborski, 2010). Kontekst znaczeniowy funkcji turystycznej analizowanej poprzez refleksję poznawczą jest szeroki oraz interpretowany przez badacza lub innego obserwatora na bazie własnej percepcji i refleksji rodzących się w trakcie doświadczania miasta, sformułowanych w formie przewodnikowego, literackiego, popularnonaukowe-go, ale także w pełni naukowego opisu miasta. Ten ostatni wykorzystywany jest przez

Turystyka jako funkcja miasta

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast

przedstawicieli nurtu geografii humanistycznej: S. Kaczmarek i J. Kaczmarka (2009; 2004;

2010), Kowalczyka (2004), Madurowicza (2007, 2011), Maitlanda (2008a, 2013), Mikosa von Rohrscheidta (2010, 2011) i innych. Warto dodać, że często – chociaż nie jest to regu-łą – owe doświadczanie miasta dokonuje się w następstwie bezpośredniego przebywania przez badacza w mieście, a więc jest próbą obiektywnej interpretacji procesu eksplorowania indywidualnej percepcyjnej przestrzeni turystycznej (Liszewski, 2005b, 2006) lub miejskiej przestrzeni turystycznej człowieka (Włodarczyk, 2007, 2009). W tych przypadkach funkcja turystyczna danego miasta lub jego poszczególnych dzielnic (lub szczególnie wyodrębnio-nych obszarów) zostaje dodatkowo zatem skategoryzowana poprzez wiodącą – zdaniem badacza – formę turystyki lub rekreacji, czyli charakterem funkcji turystycznej (np. miasto turystyki biznesowej, dzielnica turystyki kulturowej, dystrykt turystyczno-handlowy, sto-lica sportów zimowych itp.).

Semantyczne rozumienie funkcji turystycznej może stanowić niekiedy problem prowa-dzący do błędnej interpretacji. Tak jest w przypadku traktowania funkcji w znaczeniu ról, jakie odgrywa sama turystyka jako zjawisko rozpatrywane z różnych punktów widzenia w kontekście podziału typologicznego samej funkcji turystycznej (Szromek, 2012, s. 49).

Funkcja turystyczna jako cecha miasta

Interpretacja funkcji miasta jako jego cechy jest zbliżona znaczeniowo do funkcji jako refleksji poznawczej, ponieważ także odnosi się do semantycznego rozumienia tego terminu.

Jest jednak w stosunku do poprzedniej zobiektywizowana oraz skonkretyzowana. Funkcja w tym sensie rozumiana jest jako cecha dekodująca przeznaczenie i użytkowanie miasta i odnosi się do materialnej formy przestrzeni miejskiej, natomiast abstrahuje od społecznych treści miasta zgodnie z podziałem na podsystem urbanistyczny i podsystem społeczny (por.

Wallis, 1990). Podział funkcji miasta na społeczną, gospodarczą, administracyjną, miesz-kaniową, kulturalną, polityczną itp. stanowi ogólne rozróżnienie cech miasta i nie oddaje w pełni znaczenia omawianego ujęcia. Podstawą określenia funkcji jako cechy miasta jest bowiem występowanie charakterystycznych dla danej funkcji elementów morfologicznych miasta. Tym samym funkcja jako cecha miasta stanowi podstawę do formułowania modeli struktur przestrzennych oraz teorii struktury przestrzennej miast (Suliborski, 2010).

Istotne dla rozpatrywania funkcji turystycznej jako cechy miasta jest to, że rozwój funk-cji miejskiej w tym znaczeniu można obserwować w odniesieniu do zmian zagospodarowania przestrzeni miasta. Regulski (1986, s. 81) stwierdza, że kiedy rozwój funkcji w wymiarze społeczno-gospodarczym dokonuje się w formie ewolucyjnych, płynnych, a przez to trudniej dostrzegalnych przemian, to rozwój zagospodarowania ma charakter efektowny, skokowy, co związane jest z fizyczną zmianą morfologii miasta wywołaną działalnością inwestycyj-ną. Rozwój zagospodarowania jest zatem pochodną rozwoju funkcji (Brol i inni, 1990).

— 102 —

W innej pozycji Regulski (1982) stwierdza, że do pełnienia poszczególnych funkcji niezbędne jest właściwe przystosowanie miasta, zatem określona działalność implikuje adekwatne zagospodarowanie. W tym znaczeniu należy wyróżnić infrastrukturę techniczną oraz infrastrukturę społeczną, w ramach której, poza urządzeniami i instytucjami oświa-towymi, kulturalnymi, naukowymi, ochrony zdrowia i opieki społecznej oraz administra-cji publicznej, wyróżnia się urządzenia i obiekty wypoczynkowe, sportowe i turystyczne (Ginsbert-Gebert, 1984). Biorąc to pod uwagę, ujęcie funkcji jako cechy wykorzystywane jest przede wszystkim w praktyce planowania zagospodarowania przestrzennego w odnie-sieniu do miast i obszarów metropolitalnych. W procesie tym turystyka oraz rekreacja są uznawane jako sposoby wykorzystywania i zabudowy poszczególnych terenów miejskich i podmiejskich, w ramach których uwzględnia się istotne dla ich rozwoju aspekty jak głów-ne korytarze komunikacyjno-transportowe, zasady ochrony przyrody, krajobrazu kulturo-wego, dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej, wymagania kształtowania przestrzeni publicznych i zagospodarowania poszczególnych terenów, granice terenów rekreacyjno-wypoczynkowych i inne (Ustawa z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, 2003). Ponadto w ramach planowania przestrzenne-go obszarów metropolitalnych turystyce – określonej jako funkcja metropolitalna – może zostać przypisana ranga oraz typ funkcji, z czego wynikają określone kierunki rozwojowe wraz z odpowiednimi działaniami i wskazanymi obszarami oddziaływania (T. Kaczmarek, 2012; WBPP, 2012).

Na ujęciu funkcji jako cechy miasta lub innego obszaru oparte jest w dużej mierze geograficzne postrzeganie funkcji turystycznej. Włodarczyk (2009, s. 96–100) rozpatruje ją w odniesieniu do przestrzeni turystycznej rozumianej jako przestrzeń, w której występuje zjawisko ruchu turystycznego i zagospodarowanie turystyczne. W odniesieniu do miasta stanowi ona element jego struktury przestrzennej, w obrębie której wyróżnia się zespół elementów antropogenicznych i środowiska naturalnego, będących przedmiotem zainte-resowań turystów oraz decydujących o atrakcyjności turystycznej miasta (por. Dwucet, Pytel, Tkocz, 2008; Kowalczyk, 2000). Ze względu na podkreślenie roli ruchu turystycz-nego jako czynnika identyfikującego funkcję turystyczną (mimo że nie jest cechą morfo-logiczną miasta lub innego obszaru) oraz zagospodarowania turystycznego do podejścia Włodarczyka nawiązywać będą dalsze rozważania. Geografowie charakteryzują funkcję turystyczną właśnie w odniesieniu do trzech wymiarów: walorów turystycznych, pozio-mu zagospodarowania turystycznego oraz ruchu turystycznego (Derek, 2008; Fischbach, 1989; Kowalczyk, 2000). Do tego można dodać jeszcze dostępność komunikacyjną będącą istotną podstawą jej rozwoju (por. Fischbach, 1989; Włodarczyk, 2009). Te cztery elemen-ty stanowią także podstawę analizowania zakresu przestrzennego oraz kierunków rozwoju

Turystyka jako funkcja miasta

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast

obszarów turystyczno-rekreacyjnych na obszarach podmiejskich dużych miast (Liszewski, 2005a; Wu, Cai, 2006).

W analizie funkcji turystycznej jako cechy miasta należy szczególnie brać pod uwagę tendencję do fragmentarycznej koncentracji przestrzennej w zakresie lokalizacji obiektów i urządzeń turystycznych. Ruch turystyczny w mieście kieruje się głównie wokół określo-nych miejsc, w których występują walory turystyczne stanowiące zasadniczą siłę przycią-gania turystów (Giezgała, 1977, s. 35; Konieczna-Domańska, 2007, s. 32), a także obiekty biznesowe, centra kongresowo-wystawiennicze oraz węzły i ciągi transportowe. W ten sposób w miastach tworzą się odizolowane symbolicznie (i po części fizycznie, ale w nie-wielkim zakresie) strefy, w których po części w wyniku zmian ewolucyjnych, a po części w wyniku decyzji i działań planistycznych funkcja turystyczna ma podstawowe znaczenie gospodarcze. Nazywane są one ogólnie dzielnicami (dystryktami, rejonami, enklawami) turystycznymi (tourist districts, tourist precincts) (Hayllar, Griffin, Edwards, 2008; Pear-ce, 1998). W literaturze funkcjonują także zwroty oddające szczegółowo ich charakter:

dzielnice działalności rekreacyjnej (recreational business districts) i dzielnice działalności turystycznej (tourism business district) (Getz, 1993) oraz centralna dzielnica turystyczna (central tourist district) (Maitland, 2008a). Porównania dwóch pierwszych dokonuje Getz (1993). Wskazuje on, że w dzielnicy rekreacyjnej przemiany przestrzeni miejskiej pod wpływem turystyki mają niewielkie rozmiary, natomiast w dzielnicach działalności tury-stycznej turystyka jest wiodącym czynnikiem powodującym zmiany w przestrzeni miasta.

Ich wykorzystanie ma charakter całoroczny, oprócz obecności walorów kulturowych i in-frastruktury turystycznej rozwija się w nich funkcja handlowa, kulturowa, administracyjna, transportowa, a nawet biurowa. Są one dostępne nie tylko dla przyjezdnych, ale także dla mieszkańców korzystających ze znajdujących się w nich atrakcji i ukierunkowanych na konsumpcję znajdujących się w nich usług.

Spirou (2011, s. 78–87) natomiast wyróżnia pięć typów dzielnic turystycznych (ta-bela 7), z których dwa pierwsze stanowią istotę miast i dlatego są adaptowane i wykorzy-stywane dla celów turystycznych, natomiast pozostałe trzy są tworzone bezpośrednio dla potrzeb rozwoju miejskiej gospodarki turystycznej.

Pomimo tego, że funkcja turystyczna w dzielnicach ma dominujące znaczenie, ich roz-wój opiera się nie tylko na koncentracji przestrzennej walorów i zagospodarowania turystycz-nego, ale także na powiązaniach z innymi funkcjami miejskimi. Jansen-Verbeke i Ashworth (1990) zauważają, że „rozwój turystyki zależy bardziej od koncentracji niż rozproszenia, funkcjonalnej integracji niż segregacji oraz wielofunkcyjnego niż monofunkcyjnego śro-dowiska”. Pearce (1998), na podstawie analizy powiązań przestrzennych i funkcjonalnych między atrakcjami turystycznymi a innymi formami wykorzystania przestrzeni w trzech

— 104 —

dystryktach turystycznych Paryża, zauważa z jednej strony linearną koncentrację handlu i usług zorientowanych na obsługę turystów wokół obiektów dziedzictwa kulturowego, z drugiej konflikty na linii funkcja turystyczna – inne funkcje miejskie. Niewątpliwie nagromadzenie osób i obiektów turystycznych w mieście z jednej strony wywołuje pozy-tywne efekty aglomeracji (Nawrot, Zmyślony, 2009, s. 33–35), a z drugiej jest przyczyną negatywnych zjawisk i niebezpieczeństw, takich jak presja wzrostu cen gruntów, nierucho-mości, usług turystycznych, zatłoczenie, problemy komunikacyjne czy niebezpieczeństwo przekroczenia pojemności turystycznej (Manente, Pechlaner, 2006; Russo, 2002; Zmyślony, 2012). Pomimo rozproszenia samej działalności gospodarczej funkcja turystyczna wyróżnia się w strukturze przestrzennej miasta.

Tabela 7. Typologia dzielnic turystycznych

Rodzaje dzielnic i charakterystyka Dzielnice etniczne:

– na ogół zlokalizowane w śródmieściach miast, a nawet ścisłym centrum historycznym;

– przesądzają o dziedzictwie historycznym miast, a przez to o ich atrakcyjności turystycznej;

– na ogół są nieznacznie zmieniane przez współczesne ruchy migracyjne, a więc nie mają one wiele wspólnego ze współczesnymi podmiejskimi dzielnicami imigrantów w globalnych miastach;

– kulturowa różnorodność dzielnic może być podkreślana, komercjalizowana i oferowana jako atrakcja na rynku turystycznym;

– w celach komercyjnych oraz dla podkreślenia wartości kulturowej turystom udostępniane są charakterystyczne dla tych dzielnic budynki i budowle, pomniki, muzea, domy kultury, cmentarze i inne cenne obiekty;

– dla zwiększenia ich atrakcyjności turystycznej władze miast w porozumieniu z miejskimi organizacjami poza-rządowymi implementują programy wsparcia rozwoju lokalnej kuchni, sztuki, wskrzeszają lokalne festiwale i bazary (zob. Shaw, Bagwell, Karmowska, 2004).

Przykłady: China Town w Chicago, Nowym Jorku, Londynie, San Francisco i wielu innych miastach amerykańskich i angielskich, żydowski Kazimierz w Krakowie oraz Jozefov w Pradze, francuska dzielnica Vieux Carré w Nowym Orleanie, imigrancka dzielnica El Raval w Barcelonie, kolonia rosyjska Alexandrowka w Poczdamie.

Dzielnice historyczne:

– najstarsze dzielnice miasta, charakteryzujące się historycznym układem komunikacyjno-osadnicznym, domi-nują w nich zabytki i budynki będące symbolami miast;

– najchętniej i najliczniej odwiedzane przez turystów i wycieczkowiczów;

– często cały układ urbanistyczny podlega ochronie konserwatorskiej;

– historyczna zabudowa, potrzeba ochrony dóbr publicznych oraz potrzeby mieszkańców zwykle stoją w kon-flikcie z masowym popytem turystycznym, często nastawionym na spłycony odbiór, a także presją inwesty-cyjną przedsiębiorstw branż hotelarskiej i gastronomicznej oraz tanią rozrywką. Konflikty te stanowią trudności w zrównoważonym rozwoju turystyki w tych dzielnicach.

Przykłady: Dzielnica Gotycka w Barcelonie, Zatybrze w Rzymie, mała City of London w Londynie, Akropol w Atenach czy Śródmieście w Warszawie.

Dzielnice rozrywkowe:

– najbardziej popularna forma koncentracji przestrzennej usług turystycznych, przyciągająca dużą liczbę odwie-dzających;

– ich tworzenie jest inspirowane oraz intensywnie wspierane przez władze lokalne, a także programowane przez planistów miejskich, jednak finansowane przez sektor prywatny lub w formie partnerstwa publiczno-prywatne-go;

– na ogół są zlokalizowane poza strefą śródmiejską lub w strefie nadbrzeżnej rzek i mórz, wymagają znacznych nakładów inwestycyjnych, mogą powstawać na tzw. surowym korzeniu lub jako efekt projektów rewitalizacyj-nych;

– ich funkcjonowanie wzbogaca strukturę funkcjonalno-przestrzenną całego miasta i stanowi punkt zwrotny w dalszym jego rozwoju.

Przykłady: Navy Pier w Chicago, Darling Harbour w Sydney, Doki Alberta w Liverpoolu.

Turystyka jako funkcja miasta

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast

Rodzaje dzielnic i charakterystyka Dzielnice sportowe:

– ich powstanie stanowi wynik realizacji ogólnej strategii rozwoju miasta, w której funkcja sportowa jest ele-mentem wyróżniającym, lub jest podyktowane wymogami organizacji wielkiej sportowej imprezy o globalnym oddziaływaniu, najczęściej igrzysk olimpijskich;

– skala efektów ekonomicznych wynikających z ich istnienia i organizowanych w nich imprez sportowych zależna jest od wielkości miasta – mniejsze miasta, które nie są w stanie zbudować obiektów sportowych w strefie miej-skiej, doświadczają odwrotnego efektu fałszywych wycieczkowiczów, którzy nocują w centrum, ale spędzają czas i wydają pieniądze w strefie pozamiejskiej; natomiast duże miasta, wolne od problemów braku terenów in-westycyjnych, osiągają dwukrotnie większe korzyści ekonomiczne wynikające z organizacji imprez sportowych (Daniels, 2007).

Przykłady: tworzone ewolucyjnie dzielnice sportowe amerykańskich miast Filadelfia i Pittsburgh, które budują rozwój nie tylko w oparciu o ludność miejscową, ale także poprzez bierną i czynną obecność turystów; nowe dzielnice olimpijskie we wschodnim Londynie, Soczi, Pekinie, Atenach czy Sydney, których wpływ na rozwój miasta i regionu został pod-dany analizie naukowej (Buhalis, 2001; Gursoy, Chi, Ai, Chen, 2011; Mangan, Dyreson, 2013; McGillivra, McPherson, 2012; Mueller, 2009; Orttung, Zhemukhov, 2014; Thornley, 2012; Veal, Toohey, Frawley, 2012; Zhou, Ap, Bauer, 2012).

Parki tematyczne:

– oferują rozrywkę rekreacyjną na otwartym powietrzu, pozwalającą na spędzenie w nich co najmniej jednego dnia;

– mają długą tradycję, sięgającą XVI wieku, kiedy otwarto park Bakken w Kopenhadze;

– trzy tendencje rozwojowe:

• disneylandyzacja, polegająca na zintegrowaniu różnorodnych atrakcji w jedną cenę,

• rozwój parków regionalnych w bliskiej odległości od metropolii (Tropical Island pod Berlinem, Ski Dubai),

• internacjonalizacja parków polegająca na budowaniu parków siostrzanych, będących oddziałami tych pier-wotnych w innych krajach (Disneyland, Legoland).

Dzielnice – zaplecza:

– dodatkowy rodzaj dzielnicy, niemający jednoznacznie rozwiniętej specjalizacji;

– powstają i rozwijają się jako zaplecze innych dzielnic z obiektem będącym dominantą przestrzenną i funkcjonal-ną, np. parków tematycznych, jednak po osiągnięciu masy krytycznej zaczynają funkcjonować samodzielnie.

Przykłady: I-Drive w Orlando na Florydzie, zlokalizowana nieopodal Disneylandu (trzy kinopleksy, galerie handlowe z blisko pół tysiącem sklepów, ponad 220 zakładów gastronomicznych oraz 100 hoteli dysponujących 30 tysiącami pokojów); dzielnica Plakka pod wzgórzami Akropolu, która swój samodzielny rozwój opiera o turystykę kulturową i specjalizację archeologiczną.

Źródło: Spirou (2011, s. 78–87, 95–98).

Funkcja turystyczna jako działalność społeczno-gospodarcza miasta

W koncepcji funkcji miasta jako jego działalności uwzględnia się zarówno aspekt spo-łeczno-zawodowy, jak i aspekt materialny. Uwaga skupiona jest na badaniu zlokalizowanych na jego obszarze działalności społeczno-gospodarczych. Funkcja jest zatem działalnością społeczno-gospodarczą wykonywaną w mieście (Jerczyński, 1973, s. 19), identyfikowaną w formie określonego rodzaju miejsc pracy skupionych w instytucjach przede wszystkim o charakterze prywatnym (przedsiębiorstwach), ale także publicznym. W ten sposób funkcje miasta tworzą strukturę gospodarczą, która składa się z różnego rodzaju instytucji wytwa-rzających dobra i świadczących usługi.

Z uwagi na to, że miasta sprawują równocześnie wiele funkcji, ich identyfikacja jako działalności pozwala na określenie ich znaczenia w strukturze funkcjonalno-przestrzennej miasta. W tym przypadku porównywane jest znaczenie określonej działalności w stosunku

— 106 —

do znaczenia innych działalności w obrębie miasta (Jerczyński, 1973). Dlatego jej efektem jest wyznaczanie funkcji dominujących (inaczej zwanych wiodącymi), określających wagę danego rodzaju działalności w strukturze gospodarczej miasta oraz tworzących najważniej-szą jego podstawę, oraz funkcji uzupełniających, skoncentrowanych na ogół wokół funk-cji wiodących i dominujących (Brol i inni, 1990; Wrona, Rek, 2001). Jak pisze Jerczyński (1973), wyróżnienie funkcji zależne jest w dużym stopniu od przyjętych kryteriów oraz stopnia szczegółowości agregacji gałęzi gospodarczych. Struktura funkcjonalna miasta ulega zmianom w czasie będącym konsekwencją logiki cyklu jego życia oraz wywołanych czynnikami zewnętrznymi, m.in. postępem technologicznym oraz globalizacją gospodarki.

Skutkiem zmiany struktury funkcjonalnej jest zmiana funkcji dominujących nazwana przez Kostrowickiego (1952) sukcesją funkcji. Jej brak połączony z zanikiem funkcji dominującej prowadzą zwykle do stagnacji, a nawet do regresu w rozwoju miasta.

Interpretacja funkcji jako działalności społeczno-gospodarczej umożliwia dokonanie typologizacji funkcjonalnej miast (najczęściej określanej funkcją dominującą), w wyniku której wyróżniana jest zazwyczaj funkcja turystyczna lub jej pochodna. Już w ramach jednej z pierwszych takich prób, podjętych dla miast amerykańskich, pojawił się typ miasteczka uzdrowiskowego i emerytów (Harris, 1943, za: Suliborski, 2010). W Polsce Kostrowicki (1952), badając funkcje wyspecjalizowanych osiedli miejskich (czyli charakteryzujących się przewagą jednej funkcji), wyróżnił, obok przemysłowych, handlowo-komunikacyjnych i komunikacyjnych, osiedla wypoczynkowe, które podzielił na uzdrowiska, ośrodki tury-styczne i kąpieliska nadmorskie (s. 47).

Obecnie funkcja turystyczna wskazywana jest jako podstawowa działalność w ogólnych klasyfikacjach funkcji miejskich, obok funkcji przemysłowych, komunikacyjnych, admi-nistracyjnych i politycznych, handlowych, komunikacyjnych, usługowych (kulturalnych, oświatowych, naukowych, zdrowotnych, mieszkaniowych i komunalnych), przy czym jest ona łączona z innymi pochodnymi jej funkcjami lub włączana w szerszą rodzinę funkcjo-nalną. Przykładowo Kiełczewska-Zaleska (1972) identyfikuje funkcję turystyczną, uzdro-wiskową oraz rekreacyjną, kwalifikując je jako typy funkcji usługowych. Brol i inni (1990) wskazują funkcje turystyczne i uzdrowiskowe, z kolei Maik (2000), wyróżniając podobny wachlarz funkcjonalny miast, wyróżnia funkcje turystyczno-wypoczynkowe. W innej po-zycji Brol (2004), a także Suliborski (Suliborski, 2008, s. 260, 2010, s. 60) wyodrębniają samodzielną funkcję turystyczną. Z uwagi na to, że wszyscy wymienieni w tym akapicie autorzy nie specjalizują się w zagadnieniach rozwoju turystyki, nie definiowali osobno po-jęcia funkcji turystycznej, poprzestając na jej wyróżnieniu.

Na bazie rozumienia funkcji jako działalności gospodarczej oraz identyfikacji funkcji dominujących i uzupełniających pośrednio oparta jest definicja funkcji turystycznej autor-stwa Warszyńskiej i Jackowskiego (1978, s. 208), którzy – nie odnosząc jej wyłącznie do

Turystyka jako funkcja miasta

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast

obszarów miejskich – stwierdzają, że „jednostki przestrzenne, w których turystyka stanowi dominującą formę działalności gospodarczej, określa się powszechnie mianem jednostek o funkcji turystycznej, podobnie jak w przypadku obszarów uprzemysłowionych i rolniczych mówi się o funkcjach przemysłowych i rolniczych”. Dodatkowo Warszyńska (1985) doko-nuje stopniowania rozwoju funkcji turystycznej w oparciu o wartości czterech klasycznych wskaźników ją określających.

W literaturze z zakresu turystyki podejmowane są próby określenia znaczenia funk-cji turystycznej w strukturze funkcjonalno-przestrzennej miasta lub innego obszaru. War-szyńska (1999) ogólnie stwierdza, że może ona pełnić funkcję dodatkową, uzupełniającą, równorzędną lub wiodącą. W odniesieniu do miast Derek, Kowalczyk i Swianiewicz (2005) dokonują trzystopniowej gradacji jej znaczenia w zależności od wielkości miasta, w wyni-ku czego stwierdzają, że w małych miastach turystyka może być funkcją uzupełniającą lub podstawową, w miastach średnich marginalną, uzupełniającą bądź podstawową, natomiast w miastach dużych funkcją marginalną bądź uzupełniającą, co można tłumaczyć ich wie-lofunkcyjnością i ogólnym stopniem rozwoju, identyfikowanym poprzez wysoki poziom pozostałych funkcji.

Funkcja turystyczna jako działalność społeczno-gospodarcza posiada wyróżniającą ce-chę. Jest nią ruch turystyczny, czyli obecność odbiorców działalności turystycznej w scach, w których jest realizowana. Cecha ta nie występuje w przypadku innych funkcji miej-skich. Przejawem wzrostu poziomu funkcji turystycznej w mieście jest wzrastająca liczba i aktywność przestrzenna osób przekraczająca intensywnością aktywność samych miesz-kańców. Z uwagi na ściśle „turystyczną” specyfikę w ogólnych rozważaniach teoretycznych dotyczących funkcji miasta ruch osób, jako efekt i przejaw funkcji nie jest podejmowany, za to w literaturze turystycznej liczba odwiedzających jest najdokładniej badanym, wraz

W dokumencie unkcja turystyczna unkcja turystyczna w procesie w procesie internacjonalizacji miastinternacjonalizacji miast (Stron 99-113)