Typologia miast turystycznych

Miasta są uznawane przez teoretyków, planistów gospodarczych oraz regionalistów jako rodzaje regionów turystycznych. Na użytek opracowywania wytycznych dla działań projakościowych w regionach Komisja Europejska (2000) definiuje miejski region styczny na podstawie kilku zmiennych: typu krajobrazu, głównego motywu przyjazdu tury-stów, stopnia gęstości zaludnienia oraz rodzaju zagospodarowania turystycznego. Zgodnie z tym rozróżnieniem region miejski wykazuje następujące atrybuty (European Commission, 2000; Kruczek, Zmyślony, 2014, s. 18):

• krajobraz zurbanizowany, duża gęstość zaludnienia;

• dominacja walorów antropogenicznych o znaczeniu kulturowym i historycznym;

• duża koncentracja zagospodarowania turystycznego oraz innych obiektów usłu-gowych, których organizacja przestrzeni jest zgodna zarówno z indywidualnymi, jak i wspólnymi potrzebami mieszkańców miasta;

• motywy przyjazdu turystów: turystyka kulturowa i poznawcza, podróże w intere-sach, uczestnictwo w kongreintere-sach, targach i wystawach, turystyka związana z wy-darzeniami o zróżnicowanym charakterze (kulturalnym, sportowym, religijnym, rozrywkowym itp.).

Dostrzegając rosnące znaczenie miast w kształtowaniu wielkości i struktury mię-dzynarodowego ruchu turystycznego, na potrzeby regionalizacji turystycznej Polski Liszewski (2009) wyodrębnia turystyczny region metropolitalny jako jeden z trzech podstawowych typów regionów (obok regionu wypoczynkowo-rekreacyjnego i regionu turystyki poznawczej, edukacyjnej i religijnej). Autor łączy powstanie takiego regionu z rolą współczesnego dużego miasta, które staje się silnym magnesem przyciągającym odwiedzających w celach turystycznych, jednocześnie wykorzystywanym przez stałych mieszkańców w wolnym czasie weekendowym, a niekiedy nawet urlopowym, którzy spę-dzają go w odpowiednio zagospodarowanych strefach podmiejskich. Według Liszewskie-go turystyczny region metropolitalny można scharakteryzować za pomocą trzech cech (Liszewski, 2009, s. 26):

• dominującym typem przestrzeni turystycznej jest przestrzeń penetracji i koloni-zacji (por. Liszewski, 1995);

• wielofunkcyjny charakter – równorzędnymi funkcjami turystycznymi są poznanie, kultura, biznes i wypoczynek;

• całoroczne użytkowanie – niewystępowanie okresów wzmożonego ruchu tury-stycznego.

Najważniejszym atrybutem przestrzeni miejskiej, zdaniem Liszewskiego (1999), jest jej organizacja, czyli sposób urządzenia przestrzeni zgodny zarówno z indywidualnymi, jak i wspólnymi potrzebami mieszkańców miasta.

— 62 —

Wielofunkcyjność i różnorodność miast pod względem wielkości, lokalizacji, uwa-runkowań rozwojowych w połączeniu z różnorodnością form turystyki realizowanej w du-żych miastach sprawia, że klasyfikacja miast pod tym względem stanowi spore wyzwanie.

Page (1995) wyróżnia następujące miejskie obszary turystyczne:

• stolice państw (Londyn, Paryż) i stolice kulturalne (np. Rzym);

• centra metropolitalne i miasta historyczne otoczone murami (np. York, Canter-bury);

• wielkie miasta dziedzictwa historycznego (np. Oxford, Cambridge, Wiedeń);

• miasta o głównie śródmiejskiej zabudowie (np. Manchester);

• rewitalizowane obszary nadbrzeżne (np. doki londyńskie oraz Darling Harbour w Sydney);

• miasta przemysłowe (np. Bradford);

• kurorty nadmorskie oraz centra sportów zimowych (np. Lillehammer);

• kompleksowo zaprojektowane obszary turystyczne;

• kompleksy turystyczno-rozrywkowe (np. Disneyland, Las Vegas);

• wyspecjalizowane centra usług turystycznych (np. uzdrowiska lub obszary ruchu pielgrzymkowego);

• miasta kultury i sztuki (np. Florencja).

Typologia ta (jedna z pierwszych) podkreśla różnorodność obszarów miejskich, na których rozwija się turystyka, jednak nie jest przejrzysta i rozłączna. Z jednej strony moż-na stwierdzić, że typologia ta dotyczy miejskich obszarów turystycznych, a więc nie jest dokładnym odniesieniem do typologii miast turystycznych. Można ją traktować jako wstęp do takiej typologii. Z drugiej jednak strony analiza definicji turystyki w mieście pozwala stwierdzić, że polega ona na różnorodnym wykorzystywaniu przestrzeni oraz znajdujących się w niej zasobów przez przybywających do niego turystów umotywowanych w różny sposób. Dlatego miasto turystyczne nie stanowi koniecznie wyraźnie wyodrębnionej jed-nostki przestrzennej, która jest łatwo rozpoznawalna przez przyjezdnych. Można je określić jako rozłożoną na terenie miasta mozaikę miejsc doświadczeń konsumpcyjnych, najczęś-ciej skupionych przestrzennie w formie stref lub dzielnic turystycznych (Ashworth, Page, 2011b; Getz, 1993; Spirou, 2011, s. 78–87), które zostaną bardziej szczegółowo omówio-ne w dalszej części opracowania. Wiele miast może zatem pełnić dwie lub więcej funkcji wskazanych przez Page’a.

Fainstein i Judd (1999) stosują bardziej syntetyczny podział typów miast turystycznych:

• miasta stricte turystyczne (kurorty turystyczne – resort cities), stworzone dla przyjazdów w celach rozrywkowych i będące efektem urbanizacji turystycznej.

Turystyka i przemysł rozrywkowy są wiodącymi funkcjami tych miast. Przykła-dem tego typu miast są Cancun oraz wspomniane już Las Vegas lub Orlando;

Istota turystyki w mieście

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast

• miasta turystyczno-historyczne (tourist-historic cities), których dominującym zasobem jest dziedzictwo historyczne i kulturowe. Przykładami podanymi przez autorów tego typu miast są Praga, Jerozolima i Piza, ale można dodatkowo wska-zać takie europejskie ośrodki jak Dubrovnik, Czeski Krumlov, Brugia, Wenecja, Rzym;

• miasta przekształcone (converted cities), w których infrastruktura turystyczna powstała jako efekt planowego procesu przywracania zdegradowanych przestrze-ni poprzemysłowych, odizolowanych od tradycyjnych centrów miast. Zwykle funkcja turystyczna jest wkomponowywana w określone obszary miasta poprzez proces rewitalizacji integracyjnej lub implantacyjnej (zob. Włodarczyk, 2011), przy czym ta druga następuje obecnie w formie wielkich megaprojektów inwe-stycyjnych (Gonzalez, 2011; Rius Ulldemolins, 2014; Wojtysiak-Kotlarski, 2012).

Z początku tworzono w ten sposób przestrzeń wyodrębnioną w formie dzielnic turystycznych, jednak obecnie wkomponowuje się nowe obszary w szerszy system miejskiej przestrzeni turystycznej. Przykładem tego typu miast są amerykańskie Boston, Cleveland i Atlanta, europejskie Bilbao, Manchester, Lille, Aarhus, a tak-że – będące na wczesnym etapie rozwoju cyklu życia turystycznego – konurba-cja śląska ze Szlakiem Zabytków Techniki (Staszewska, Żemła, 2013) oraz Łódź z zbytkowymi manufakturami włókienniczymi (Liszewski, 2005).

Systematykę tę stosuje także Spirou (2011, s. 109–112), podając wiele przykładów z poszczególnych typów miast oraz opisując zmiany w nich dokonane. Autor proponuje zmianę nazwy trzeciego typu z „miast przekształconych” na „miasta ze zmienioną marką”

lub, korzystając z kalki z języka angielskiego, „miasta rebrandowane” (rebranded cities), wskazując, że współcześnie gigantyczne nakłady inwestycyjne dokonane w celu zmiany funkcji miast muszą być wspomagane szeroką komunikacją marketingową nastawioną na zmianę wizerunku miast w umysłach odbiorców. Przykładami takich miast są Filadelfia, Glasgow i Londyn.

Biorąc pod uwagę dotychczasowe rozważania, nie jest wielkim odkryciem stwierdze-nie, że typologia zaproponowana przez Fainstein i Judda nie jest pełna. Po pierwsze doty-czy ona tylko ośrodków zdominowanych przez formy turystyki czasu wolnego, pomijając turystykę biznesową, która jest istotnym komponentem funkcji turystycznej wielkich miast.

Po drugie brakuje w niej wyodrębnienia wielkiego miasta polifunkcyjnego, w którym nie można wskazać dominującego typu walorów, podstawowej formy turystyki lub kierunków zmian przestrzeni geograficznej lub społeczno-gospodarczej. Można zatem uzupełnić sy-stematykę, dołączając do niej wielkie policentryczne metropolie.

Ogólnie można stwierdzić, że ze względu na wielofunkcyjność, komplementarność i uzupełniające znaczenie w stosunku do innych funkcji miejskich oraz wkomponowanie w przestrzeń miejską turystyka nie stanowi dobrej podstawy typologicznej dużych miast.

— 64 —

O wiele bardziej przydatna jest w sferze praktyki, a przede wszystkim w odniesieniu do działań z zakresu marketingu miasta, w którym dominuje nieustanna potrzeba wyróżnienia i pozycjonowania produktów turystycznych, narzucenia narracji marketingowej potencjal-nym i rzeczywistym turystom oraz wykorzystania atrakcyjności turystycznej jako bardzo istotnego komponentu w procesie kształtowania wizerunku i marki miasta (Glińska, Florek, Kowalewska, 2009; Govers, Go, 2009).