W kierunku definicji turystyki wielkomiejskiej

Swoje uwagi na temat niedostatku literatury wspomniani we wstępie Ashworth i Law formułowali w czasie, kiedy zainteresowanie badawcze, a następnie docenienie roli tury-styki w rozwoju miast przez sferę nauki, znacznie wzrosło, a obaj badacze byli jednymi z twórców nurtu badań nad tym zjawiskiem. Właśnie koniec lat osiemdziesiątych i lata dziewięćdziesiąte poprzedniego wieku należy wskazać jako początek międzynarodowej i interdyscyplinarnej debaty akademickiej na temat rozwoju turystyki w mieście. W tym czasie, obok cytowanych wcześniej opracowań Lawa i Ashwortha, na naukowym rynku wydawniczym ukazały się inne ważne lub przełomowe pozycje (Ashworth, Tunbridge, 1990; Ashworth, Voogd, 1990; Borg, Costa, Gotti, 1996; Getz, 1993; Jansen-Verbeke, 1986, 1988, 1997; Judd, Fainstein, 1999; Mazanec, 1997; Murphy, 1997; Page, 1995). W polskim środowisku naukowym prekursorami nurtu badawczego turystyki miejskiej są Liszewski (1989, 1999), Baczwarow (1999), Matczak (1989) i Butowski (1996). Nagłe bogactwo lite-ratury dotyczącej wcześniej tak poszukiwanego zagadnienia spowodowało, że w 2002 roku, przy okazji kolejnego wydania swojej książki poświęconej turystyce miejskiej, Law okre-ślił ten okres jako „eksplozję badań i publikacji z zakresu turystyki miejskiej” (Law, 2002, s. 7). Ashworth (2003) był nieco bardziej sceptyczny, twierdząc, że wyraźnie zwiększona liczba opracowań nie pociągnęła wzrostu jakości merytorycznej badań, z których wynika-łyby rzetelne wnioski dla zrozumienia istoty turystyki w miastach i jej wkładu do systemu społeczno-gospodarczego miast, zatem brak balansu między nauką a rzeczywistością go-spodarczą nadal jest widoczny. Warto jednak zaznaczyć, że kolejne lata obfitowały w coraz bardziej rozbudowane analizy rozwoju turystyki miejskiej. Interdyscyplinarność studiów nad turystyką i istotą miast spowodowały wyodrębnienie podejść badawczych:

• geograficznego (Jansen-Verbeke, Vandenbroucke, Tielen, 2005; Kaczmarek, Kacz-marek, 2009; Liszewski, 2005; Maciocco, Serreli, 2009; Matczak, 2008a; Mika, 2011),

• socjologicznego (Hayllar, Griffin, Edwards, 2008; Madurowicz, 2008a, 2008b;

Maitland, 2008a, 2008b),

• ekonomicznego, w tym:

– ogólnoekonomicznego (Spirou, 2011; UNWTO, 2012, 2014; Wöber, Maza-nec, 2010; Żabińska, 2013; Zmyślony, 2011),

Istota turystyki w mieście

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast

– organizacyjnego (Heeley, 2011; Douglas G. Pearce, 2015; Seiser, 2008; Zmy-ślony, 2013, 2014),

– marketingowego (Avraham, 2000; Florek, 2015; Govers, Go, 2009; Heeley, 2015; Kozak, 2009; Pawlicz, 2008),

• holistycznego, będącego próbą całościowego ujęcia zjawiska (Ashworth, Page, 2011a; Ashworth, 2009, 2012; Maitland, Newman, 2009; Maitland, Ritchie, 2009;

Douglas G Pearce, 2001).

Ramy definicyjne

Pomimo stale rosnącego dorobku naukowego oraz imponującej liczby turystów od-wiedzających miasta (Heeley, 2011; Law, 2002; Spirou, 2011; UNWTO, 2012) samo zde-finiowanie, czym jest ta forma turystyki, nastręcza dużych trudności. Analizując zjawisko, trzeba bowiem rozpatrywać miasto jako cel podróży turystycznych oraz motyw podejmo-wania aktywności turystycznej, a także formy turystyki uprawiane w miastach oraz kon-tekst, w jakim są one postrzegane i rejestrowane w umysłach odbiorców, a w końcu efekty społeczne, ekonomiczne, kulturowe i przestrzenne wynikające z ruchu turystycznego (por.

Madurowicz 2008). Ashworth (1989) stwierdza, że trudności te są wynikiem różnorodno-ści podejść badawczych do zagadnienia, przy czym gdy jedna grupa badaczy skupia się na aktywności turystycznej turystów miejskich, inni koncentrują się na przestrzennych aspek-tach lub ekonomicznych skutkach rozwoju turystyki w miasaspek-tach. Według Gołembskiego (2009, s. 353) trudność ze ścisłym zdefiniowaniem tej formy turystyki wynika z następu-jących przyczyn: różnorodności obszarów miejskich, trudności w określeniu roli turystyki w miastach oraz braku możliwości wyraźnego wyróżnienia, kim jest turysta miejski. Po-nadto autor ten zauważa dwie przeciwstawne tendencje – z jednej strony miasta wykazują wielką różnorodność ze względu na wielkość, czas założenia, lokalizację i pełnione funk-cje, z drugiej strony, na skutek procesów globalizacyjnych, ich centra zaczęły się do siebie upodabniać, co jako pierwszy w odniesieniu do sfery turystyki i rozrywki opisał szeroko Ritzer (1996). Wielu autorów, mając na uwadze wieloaspektowość zjawiska i interdyscy-plinarne podejście do niego, nie podejmuje się definiować turystyki miejskiej, poprzesta-jąc na stwierdzeniu, że dotyczy ona całokształtu rozwoju turystyki na obszarach miejskich, skupiając się na charakterystyce turysty miejskiego lub typologii miast turystycznych, bądź też na uwarunkowaniach rozwojowych turystyki na obszarach miejskich (Heeley, 2011;

Law, 2002; Page, Hall, 2003).

Według Światowej Organizacji Turystyki (UNWTO, 2002) turystyka miejska (urban tourism) dotyczy podróży dokonywanych przez podróżnych do miast lub obszarów cechu-jących się dużą gęstością zaludnienia, przy czym z reguły są to pobyty krótkie, trwające od jednego do trzech dni. Należy przyznać, że jest to określenie na tyle ogólne (a nawet ogól-nikowe), a dodatkowo podkreślające tylko sferę popytu, że nie oddaje złożoności zjawiska.

— 54 —

Kowalczyk (2005) oraz Ashworth i Page (2011a) dokonują rozróżnienia na turystykę miejską, mającą węższe znaczenie, i turystykę w mieście. Można powiedzieć, że podział ten jest na tyle trafny, że znajduje poparcie wśród zdecydowanej większości polskich badaczy oraz niektórych badaczy zagranicznych podejmujących rozważania na ten temat, podobnie autorzy anglojęzyczni także wpisują się w ten tok rozumowania.

Zatem, według Ashwortha i Page’a (2011a, s. 7), w turystyce miejskiej „głównym motywem przyjazdu turystów są niektóre aspekty miejskości”. Z kolei cytując Kowalczy-ka (2005, s. 157), przez turystykę miejską należy rozumieć „turystykę, której celem jest odwiedzanie i poznawanie miasta traktowanego jako dziedzictwo kulturowe i uznawanego za niepodzielny element przestrzeni turystycznej”. W tym znaczeniu jest ona jedną z form turystyki, a w jej wyróżnieniu istotny jest kontekst, a więc emocjonalne nastawienie tury-sty do miasta jako odwiedzanego miejsca, a nie tylko typu odwiedzanej przestrzeni (por.

Tuan, 1987, cyt. za: Kowalczyk, 2005). Kowalczyk podkreśla (s. 158), że turyści upra-wiający turystykę miejską traktują miasto w kategoriach symbolicznych, poszukują jego

„ukrytych wymiarów” pozostając „pod wpływem czegoś, co można nazwać genius loci”.

Madurowicz (2008b) także podkreśla jakość i głębokość kontaktu odwiedzających z kultu-rą miejską jako istotę turystyki miejskiej, nie przesądzając, że stanowi to całkowity zakres aktywności tej formy turystyki.

Szerokie rozumienie turystyki na obszarach miejskich wymaga użycia terminu tury-styka w mieście, który należy rozumieć jako „zbiór wszystkich form turystyki mających miejsce na terenach miejskich, a także wszystkie formy turystyki związane z walorami i zagospodarowaniem turystycznym występującymi na obszarach miejskich” (Kowalczyk, 2005, s. 157). Innymi słowy są to podróże do obiektów zlokalizowanych w przestrzeni miast (Ashworth, Page, 2011a, s. 7). W tej definicji kluczowe jest zwrócenie uwagi na aspekt podażowy, a więc zagospodarowanie turystyczne (oraz całą infrastrukturę miej-ską), z którego korzystają odwiedzający miasta niezależnie od motywów i celów ich od-wiedzin. W tym kontekście turystyka w mieście powinna być rozpatrywana nie tylko jako złożone zjawisko składające się z różnych przejawów aktywności turystycznej, ale także z punktu widzenia roli, jaką turystyka odgrywa lub może odgrywać w szeroko rozumianym funkcjonowaniu miasta (Ashworth, 1992, s. 3). Szerokie spojrzenie prezentuje Voultsaki (2000, s. 2), a za nią Pawlicz (2008), którzy określają turystykę miejską jako aktywność turystyczną w obszarze zurbanizowanym, posiadającym odpowiednią infrastrukturę tury-styczną oraz elementy historyczne i kulturowe, które stanowią atrakcję dla turystów oraz umożliwiają, w sposób zorganizowany i usystematyzowany, świadczenie usług i produk-cję dóbr dla turystów. Turystyka taka jest oparta przede wszystkim na konsumpcji roz-rywki, którą umożliwiają najczęściej centra miast w zorganizowany i usystematyzowany sposób. Definicja ta – oprócz podkreślenia roli koordynacji działań z zakresu turystyki

Istota turystyki w mieście

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast

miejskiej – sytuuje to zjawisko w szerszym nurcie rozwojowym współczesnych miast, jakim jest konsumpcja szeroko pojętej rozrywki, którą tworzy, zgodnie z koncepcją miast jako maszyn rozrywki Clarka (2004), także sfera kultury i sektorów kreatywnych. Z kolei szeroką i ogólnikową definicję sformułowaną przez Matczka i Płońskiego (2008, s. 26) na bazie przeglądu brytyjskiej literatury przedmiotu należy traktować nie jako próbę okre-ślenia samego zjawiska, ale nurtu badawczego. Autorzy stwierdzają bowiem, że „pojęcie turystyki miejskiej odnosi się do zespołu interdyscyplinarnych studiów podejmujących analizę złożonego zjawiska, jakim jest występowanie turystyki w mieście, z szerokim uwzględnieniem istniejących uwarunkowań i aktywności turystycznych, infrastruktury i ruchu turystycznego w obrębie miasta”. Gdyby traktować tę definicję jako bezpośrednio odnoszącą się do samego zjawiska, to trzeba by było zmagać się z niezamierzoną przez autorów sprzecznością logiczną polegającą na wyjaśnianiu terminu poprzez jego użycie w części wyjaśniającej.

Szerokie, holistyczne ujęcie turystyki w mieście pozwala na traktowanie jej w ujęciu funkcjonalno-przestrzennym, a więc jako funkcji turystycznej. Jest to bardzo istotna konsta-tacja dla dalszych rozważań przedstawionych w niniejszej pracy. Warto jednak podkreślić, że najczęściej terminy „turystyka miejska” i „turystyka w mieście” są stosowane w litera-turze zamiennie, a ich zakres znaczeniowy zależy od rozpatrywanego kontekstu.

Baczwarow (1999) określa turystykę miejską (rozumianą bardziej jako turystykę w mieście, co wynika nie tyle z definicji, ale lektury całego opracowania jego autorstwa) poprzez wyszczególnienie jej atrybutów, którymi są: krótkie pobyty gości, mniej wyraź-na sezonowość w porówwyraź-naniu do innych typów regionów turystycznych, zwyraź-naczny udział obcokrajowców w strukturze ruchu turystycznego, często mający poziom dominujący, względnie wysoki poziom wydatków turystów, występowanie wykwalifikowanej kadry do obsługi ruchu turystycznego, możliwość wykorzystania istniejącej infrastruktury mia-sta dla potrzeb turystyki.

Turystyka uprawiana na obszarach miejskich jest konglomeratem wielu form tury-styki. Bazując na tym stwierdzeniu, Ashworth (2003, 2009) definiuje ją jako część wspól-ną tych form, dzieląc je na dwie kategorie (rys. 5). Pierwsza kategoria zawiera te formy turystyki zależne od motywów związanych z realizacją zainteresowań turystów (special interest-specific), która może także odbywać się w miejscu zamieszkania lub innych miej-scach, zatem w tym rozumieniu podaż miejskich atrakcji turystycznych odpowiada nie tyle popytowi ściśle turystycznemu, ale szerszym potrzebom społecznym, psychicznym czy fizycznym odwiedzających miasta gości. Z kolei formy turystyki zależne od miejsca (place-specific) odnoszą się do miasta i jego walorów, głównym motywem turystów jest poszukiwanie, poznanie i zrozumienie miasta, jego charakteru, odrębności czy unikato-wości. Motywy osób odwiedzających miasta są jednak tak różnorodne, że wymykają się

— 56 —

obiektywnemu, dychotomicznemu podziałowi, wskazanemu na rysunku 5. Zarówno mo-tywy związane z rozrywką, jak i dziedzictwem historycznym i kulturowym (należące do motywów kulturowych), mogą być wpisane do pierwszej, jak i drugiej kategorii, ponieważ atrakcje oferowane przez miasto mogą być po prostu umiejscowione w tym mieście jako część koszyka dóbr i usług, które każde miasto „powinno posiadać”, jak i mogą określać charakter danego miasta, być jego emanacją. Jedynie turystyka biznesowa należy do kate-gorii rodzajów turystyki zależnych od miejsca. Należy przyznać, że zarówno rysunek, jak i wyjaśnienie zależności między różnymi formami turystyki zachodzącymi w przestrzeni miejskiej, w sposób chyba niezamierzony przez autora dowodzą, jak bardzo skompliko-wane, niejasne i do końca niemierzalne są powiązania i zależności między nimi, a także jak dużym wyzwaniem jest ich systematyka, skoro tak uznany badacz ma z nią kłopoty.

Co ciekawe, do zaproponowanego przez Ashwortha podziału kategoryzacyjnego odwołuje się pośrednio Mikos v. Rohrscheidt (2010, s. 117), który określa ją poprzez odwołanie do miejsca, czyli jako „ten rodzaj podróży turystycznych, których wyłączną lub w znacznym stopniu przeważającą destynacją są miasta”, przy czym drugorzędne jest rozróżnienie, czy są to ośrodki o znaczeniu historycznym, kulturowym, rozrywkowym, czy politycznym.

Jednocześnie jednak autor ten analizuje ją z perspektywy kulturowej, klasyfikując jako segment powszechnej turystyki kulturowej – a więc na podstawie motywów i wynikających z nich zainteresowań turystów – nawiązując przy tym bezpośrednio do wąskiej definicji zaproponowanej przez Kowalczyka.

Rys. 5. Turystyka w mieście jako część wspólna rodzajów i form turystyki w nim występujących Źródło: Ashworth (2003, 2009).

Istota turystyki w mieście

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast Istota turystyki wielkomiejskiej

Law (2002, s. 4–6) oraz Page i Hall (2003) zwracają uwagę na jeszcze jeden niezwykle istotny aspekt związany z definiowaniem turystyki w odniesieniu do obszarów miejskich.

Jest nim wielkość ośrodka zarówno jako przedmiotu działania (wspierania rozwoju, koor-dynowania, zarządzania), jak i przedmiotu poznania (prowadzenia badań). Stwierdzają, że w miastach małych i średnich, liczących od 5 do 100 tysięcy mieszkańców, zarówno uwa-runkowania, jak i same procesy rozwojowe funkcji turystycznej różnią się diametralnie od funkcjonowania turystyki w miastach dużych i wielkich, a więc ośrodkach powyżej 250, a nawet 500 tys. mieszkańców. Pierwsze są ośrodkami z reguły o najwyżej kilku funkcjach, wśród których turystyka jest wiodącym lub jednym z podstawowych filarów miejskiej gospodarki. W odniesieniu do oferty turystycznej także można mówić o jednorodności – dominuje jeden podstawowy produkt, zbudowany na dominującym walorze turystycznym (unikatowa budowla, krajobraz lub zasób naturalny), ewentualnie wzbogacony dodatkowym lub dodatkowymi produktami uzupełniającymi, stanowiącymi najczęściej reinterpretację dominującego waloru. Miasta te są na ogół dokładnie spozycjonowane na rynku, co może być ich przewagą, jak i słabością konkurencyjną, oraz stanowią płytkie marki terytorialne.

Dominującą formą przyjazdów do tych miast jest turystyka miejska w wąskim znaczeniu – goście odwiedzający je są całkowicie lub częściowo umotywowani kulturowo (Silberberg, 1995) i zainteresowani poznaniem atrakcji oferowanych właśnie przez te miasta. Przykłada-mi takich ośrodków są KaziPrzykłada-mierz Dolny, Oświęcim, Brugia, Dubrownik, a nawet Wenecja.

Wraz ze wzrostem wielkości miasta jego struktura gospodarcza ulega dywersyfika-cji, z silnym stopniem złożoności i komplementarności poszczególnych funkcji miejskich.

Ponadto w ramach każdej działalności gospodarczej rozwijane są powiązania zewnętrzne, przekraczające granice państw i mające charakter globalny (Law, 2002, s. 4). Turystyka staje się jednym z wielu komponentów w strukturze funkcjonalno-przestrzennej, co potwierdza-ją Derek, Kowalczyk i Swianiewicz (2005) w swoich badaniach nad znaczeniem funkcji turystycznej w zależności od wielkości miast. Oprócz tego rośnie stopień kompleksowości ekonomicznej, społecznej i instytucjonalnej. W dużych i wielkich miastach, mających cha-rakter metropolitalny, turystyka nie jest postrzegana przez planistów, inwestorów, badaczy, a także mieszkańców jako podstawa bytu miasta oraz motor napędowy gospodarki miej-skiej (Ashworth, 1992; Page, Hall, 2003, s. 18). Istotne jest jednak to, że dywersyfikacji ulega sama funkcja turystyczna, na którą składa się coraz więcej komponentów, ponieważ zwiększa się zakres motywów i celów odwiedzających. Miasta te oferują wiele produktów turystycznych skierowanych do różnorodnych grup odbiorców, przy czym ze względu na swoją wielkość i zasięg oddziaływania wszystkie funkcjonują na globalnym rynku tury-stycznym. Interdyscyplinarna natura turystyki sprawia, że planowanie i zarządzanie turysty-ką w dużych miastach staje się skomplikowanym wyzwaniem. Ponadto wraz ze wzrostem

— 58 —

tych miast pojawiają się nowe aspekty i wyzwania rozwojowe (UNWTO, 2012). Te atry-buty sprawiają, że wielu autorów zajmujących się turystyką miejską (urban tourism) kon-centrowało swoje badania na dużych miastach (Butowski, 1996; Hayllar i inni, 2008; Law, 1993, 2002; Murphy, 1997; Spirou, 2011). W rezultacie dopiero w ostatnich kilku latach w literaturze anglojęzycznej ugruntowało się pojęcie city tourism, które można przetłuma-czyć jako turystykę wielkomiejską lub turystykę w dużym mieście¹. Nie stanowi ona równorzędnej kategorii do turystyki w mieście, należy ją raczej traktować jako typ turystyki miejskiej wyróżniony lub dookreślony na podstawie kryterium wielkości ośrodka. W ten sposób sytuują ją autorzy stosujący ten termin (Heeley, 2011; Maitland, Ritchie, 2009;

Ostertag, Wöber, 2010; Paskaleva-Shapira, 2007; UNWTO, 2012, 2014; Wöber, Mazanec, 2010), w polskiej literaturze używanie terminu turystyka wielkomiejska postuluje Żabiń-ska (2013, s. 138). Warto zauważyć, że także w tym przypadku istnieje wyraźny problem w sformułowaniu spójnej definicji.

Oprócz wspomnianego kryterium wielkościowego, na podstawie dotychczas cytowanej literatury oraz kolejnych pozycji (Ashworth, Page, 2011a; Judd, Fainstein, 1999), można określić podstawowe atrybuty turystyki wielkomiejskiej:

1) Różnorodność form i dywersyfikacja produktu turystycznego, na który składa się wiele subproduktów skierowanych do poszczególnych grup odwiedzających miasto (turystyka kulturowa, turystyka rozrywkowa, turystyka biznesowa, tury-styka pielgrzymkowa, turytury-styka zakupowa itp.);

2) Integracja funkcjonalna z rekreacją, co widoczne jest zarówno w sferze podaży, jak i sferze popytu – urządzenia i obiekty turystyczne wykorzystywane są przez ludność miejscową i turystów, obserwuje się zatarcie i wzajemne upodabnianie zachowań turystów i mieszkańców miasta w czasie wolnym; obie funkcje reali-zowane są przez te same zasoby i podmioty zlokalireali-zowane w przestrzeni miej-skiej i podmiejmiej-skiej; rozróżnienie pomiędzy przestrzeniami wypoczynku i pracy, rekreacją a aktywnością zawodową oraz czasem wolnym i czasem pracy staje się coraz trudniejsze, zatem coraz większych trudności nastręcza wytyczanie granic pomiędzy mieszkańcami i gośćmi oraz aktywnością turystyczną i nieturystyczną (Maitland, Newman, 2009, s. 4);

3) Wtapianie się w strukturę funkcjonalną i przestrzeń miasta, co związane jest z różnorodnością motywów przyjazdów odwiedzających i oznacza, że turystyka rzadko stanowi podstawową funkcję miasta (nielicznymi wyjątkami są ponadmi-lionowe Las Vegas lub Orlando), a na ogół pełni funkcję uzupełniającą. Według Ashwortha i Page’a (2011a, s. 3), turyści wykorzystują w zasadzie wszystkie

1 Warto wskazać, że jeszcze na początku wieku Law (2002) jako jeden z pierwszych postulował wyodrębnienie turystyki wielkomiejskiej, nie stosując jeszcze terminu city tourism.

Istota turystyki w mieście

Funkcja turystyczna w procesie internacjonalizacji miast

zasoby miasta podczas swojego pobytu, jednak nie użytkują na wyłączność żad-nego lub prawie żadżad-nego jego elementu. Oferowane im produkty turystyczne nie są wyodrębnionymi fizycznie elementami miasta, które turyści z łatwością roz-poznają – tak jest w przypadku atrakcji, które stanowią składniki tych produktów – ale stanowią mozaikę doświadczeń konsumowanych przez odwiedzających, przestrzennie rozproszonych, jednak w większości najczęściej zgrupowanych w wybranych dzielnicach lub innych obszarach;

4) Duża koncentracja podróży i pobytów służbowych oraz szeroko pojętej turystyki biznesowej, a przede wszystkim aktywności polegającej na organizacji spotkań i wydarzeń (nazywanej branżą lub przemysłem spotkań) o randze międzynaro-dowej;

5) Rozszerzanie się zasięgu przestrzeni penetracji turystycznej oraz działalności po-legającej na udostępnianiu atrakcji turystycznych poza administracyjne granice miasta, na obszary podmiejskie, a więc w umownych granicach aglomeracyjnych, tworząc metropolitalny region turystyczny (Liszewski, 2005, 2008, 2009);

6) Globalno-lokalny zakres oddziaływania – turystyka, podobnie jak inne funkcje miejskie, jest częścią globalnego procesu usieciowienia miast, które następuje poprzez intensyfikację przepływów, gdzie jednym z rodzajów jest przepływ po-dróżnych i turystów. W tej ponadnarodowej sieci miasta pełnią funkcje ośrodków rozrządowych międzynarodowego ruchu turystycznego, łącząc w ten sposób globalny i lokalny ruch turystyczny. Dla turystów zagranicznych duże miasta stanowią „bramy wjazdowe” do terytoriów krajów. Dopiero z nich turyści przy-bywający z zagranicy mogą być „wysyłani” do innych ośrodków i obszarów (Ashworth, Page, 2011a; Ashworth, 2012; Matczak, 2008b; Douglas G. Pearce, 2001).

Uzupełniając tę charakterystykę oraz analizując wszystkie kategorie definicyjne związane z turystyką realizowaną na obszarach miejskich, można stwierdzić, że turystyka wielkomiejska dotyczy zawsze turystyki w mieście w szerokim znaczeniu (a więc zbioru wszystkich form turystyki mających miejsce na terenach miejskich), natomiast turystyka miejska uprawiana i realizowana w miastach małych i średnich najczęściej – chociaż nie jest to regułą – stanowi turystykę w wąskim znaczeniu określonym przez Kowalczyka (2005). Warto jednak przy tym podkreślić, że podział ten nie jest w literaturze klarowny i jednoznacznie stosowany, rozważania poszczególnych autorów należy rozpatrywać w za-leżności od kontekstu, którego dotyczą. Najbardziej pojemnym i wieloznacznym pojęciem jest zatem turystyka miejska, a w literaturze anglojęzycznej urban tourism, które są stoso-wane we wszystkich omówionych wcześniej aspektach znaczeniowych, a nie tylko – jak postuluje Madurowicz (2008b) – w wąskim znaczeniu, jako odrębne zjawisko jakościowo

— 60 —

określone poprzez wyodrębnioną formę turystyki lub wyodrębniony proces miejski. Nie-zależnie jednak od niejasności terminologicznych występujących w literaturze rozważania przedstawione w niniejszym opracowaniu dotyczą turystyki wielkomiejskiej.

Duże miasta cechuje wielofunkcyjność, duża gęstość zagospodarowania oraz inten-sywność i różnorodność podejmowanych w nim działań, czego konsekwencją jest boga-ctwo form turystyki. Nie sposób zatem wymienić wszystkich form turystyki, które mogą być w nich uprawiane. Wychodząc z tego założenia, Ashworth (2003, 2009) próbował określać jej fenomen i definicję (rysunek 5), identyfikując najczęściej spotykane i szerokie kategorie form turystyki. Inni autorzy także próbują dokonać klasyfikacji form aktywności turystycznej oferowanych w miastach. Kowalczyk (2005, s. 155) zauważa, że od początku zainteresowania świata akademickiego turystyką miasta traktowane były jako ośrodki tury-styki wypoczynkowej i kulturowej, w tym przede wszystkim poznawczej (w odniesieniu do ich dziedzictwa kulturowo-historycznego) i religijnej. Podróże służbowe, w tym uczestni-ctwo w spotkaniach i wydarzeniach biznesowych, które Kowalczyk postrzega jako przejaw funkcji handlowej miasta, a także aktywności turystów związane z rozrywką, gastronomią i wydarzeniami kulturalnymi, zaczęły być przedmiotem badań w ostatnich dekadach.

Page i Hall (2003) oraz Mika (2011) wyróżniają najczęściej i równolegle występujące formy turystyki w mieście (podkreślając, że lista ta nie jest wyczerpująca):

• turystyka kulturowa i poznawcza,

• turystyka wypoczynkowa,

• odwiedziny krewnych i znajomych,

• indywidualne podróże służbowe,

• turystyka konferencyjna i targowa,

• wizyty związane z edukacją,

• turystyka religijna,

• turystyka sportowa,

• turystyka rozrywkowa,

• turystyka eventowa (uczestnictwo w wydarzeniach),

• turystyka zakupowa (handlowa),

• turystyka zdrowotna.

W uzupełnieniu powyższej klasyfikacji Mika (2011) stosuje termin „miejskiej turystyki rekreacyjnej”, podkreślając nie tylko integrację egzogenicznej funkcji turystycznej z endo-geniczną funkcją rekreacyjną, ale także różne formy jednodniowej aktywności osób

W uzupełnieniu powyższej klasyfikacji Mika (2011) stosuje termin „miejskiej turystyki rekreacyjnej”, podkreślając nie tylko integrację egzogenicznej funkcji turystycznej z endo-geniczną funkcją rekreacyjną, ale także różne formy jednodniowej aktywności osób