Wydaje si, e wypalenie zawodowe oraz problematyka dotyczca poczucia sensu ycia – porednio poczucia sensu wasnych dziaa zwizanych z pra-c zawodow – s ze sob, zwaszcza w profesjach pomocowych, powizane. Wtek ten jednak jest mao obecny w literaturze naukowej. Problem ten po-dejmuje m.in. Pines w przywoywanym ju wczeniej egzystencjalnym mo-delu wypalenia zawodowego. Równie Maslach, dokonujc przegldu bada dokonywanych za pomoc MBI, podaje, e zaobserwowano zwizki z takimi zjawiskami jak m.in.: lk, depresja, neurotyzm i obniona samoocena. Z ko-lei trafno Skali Sensu ycia (PIL) zostaa okrelona na podstawie zwizków z takimi narzdziami jak: skala Frankla, skal depresji (D) z MMPI, a Skala Zrównowaenia Afektywnego (ABS). Std wydaje si, e mona oczekiwa potwierdzenia si zwizku pomidzy wypaleniem zawodowym a obniony-mi wynikaobniony-mi w zakresie poczucia sensu ycia. Zdaniem Palusiskiego ( ) potrzeba nadawania sensu ludzkim dziaaniom jest podstawowym czynni-kiem motywacyjnym, a w stanach apatii i biernoci róne aktywnoci wydaj si nie mie sensu i czsto nie s w ogóle podejmowane. Szczególnego zna-czenia nabiera to w przypadku podejmowania bd niepodejmowania dziaa wobec osób potrzebujcych pomocy i wsparcia.
W tabeli zamieszczono statystyki opisowe dla poczucia sensu ycia pedagogów specjalnych.
144 Wypalenie zawodowe i poczucie sensu życia pedagogów specjalnych
Tabela 46. Statystyki opisowe dla poczucia sensu ycia pedagogów specjalnych ̴̴
ɖ min max s N
112,06 51,00 140,00 14,10 316
̴
ɖ– rednia arytmetyczna; min – wynik minimalny; max – wynik maksymalny; s – odchy-lenie standardowe; N – liczebno próby
Rozpatrujc to w odniesieniu do redniej arytmetycznej, wydaje si ona wysoka wobec normy badanej grupy. Poszukujc empirycznej wery kacji zwizków midzy poczuciem sensu ycia i czynnikami wypalenia zawodo-wego, uyto wspóczynników korelacji liniowej Pearsona, których wartoci przedstawiono w tabeli .
Tabela 47. Zestawienie wspóczynników korelacji liniowej Pearsona midzy poczu-ciem sensu ycia i czynnikami wypalenia zawodowego pedagogów specjalnych
Korelaty r
wyczerpanie emocjonalne a poczucie sensu życia –0,42* poczucie osiągnięć a poczucie sensu życia 0,45* depersonalizacja a poczucie sensu życia –0,32*
*p ,
Oczekiwanie dotyczce zwizków midzy poczuciem sensu ycia i wypa-leniem zawodowym zostao potwierdzone – wszystkie uzyskane zalenoci midzy czynnikami wypalenia zawodowego i poczuciem sensu ycia posia-daj istotny charakter (p , ). Wyczerpanie emocjonalne i poczucie sensu ycia koreluj ze sob ujemnie (r = – , ), poczucie osigni i poczucie sensu ycia czy zaleno o dodatnim charakterze (r = – , ), a depersonalizacj z poczuciem sensu ycia charakteryzuje zaleno liniowa ujemna (r = – , ).
W celu sklasy kowania wyników (jako niskie, przecitne i wysokie) uzy-skanych przez badane osoby w zakresie wyczerpania emocjonalnego, obnio-nego poczucia osigni osobistych oraz depersonalizacji skorzystano z roz-stpu kwartylowego, podobnie jak miao to miejsce w podziale na trzy katego-rie stau pracy. Wartoci do pierwszego kwartyla Q bd oznaczay wynik ni-ski w danej kategorii, midzy pierwszym a trzecim kwartylem bd oznaczay wynik przecitny, a powyej trzeciego kwartyla Q wynik wysoki (tabela ).
Tabela 48. Wartoci kwartyli bdce podstaw podziau na wyniki „niskie”, „prze-citne” i „wysokie”
Wyczerpanie emocjonalne Obniżone poczucie osiągnięć Depersonalizacja
145
Wypalenie, wartości, sens – wyniki badań własnych
Porównanie rednich w zakresie poczucia sensu ycia pedagogów spe-cjalnych w podgrupach o rónym nasileniu wypalenia zawodowego zostanie przedstawione w tabeli .
Tabela 49. Porównanie rednich wyników poczucia sensu ycia pedagogów specjalnych w poszczególnych podgrupach ze wzgldu na nasilenie wyczerpania emocjonalnego
Wyczerpanie emocjonalne Poczucie sensu życia
̴̴
ɖ s
niskie 117,19 13,40
przeciętne 113,38 12,07
wysokie 104,33 15,27
wyniki testu Kruskala-Wallisa H = 36,05 p ≤ 0,05
Analiza wariancji wykazaa, e rónice, jakie istniej w rednich poczucia sensu ycia w poszczególnych podgrupach, maj charakter istotny statystycz-nie (p = , ). Zgodstatystycz-nie z oczekiwaniami w grupie o najwyszym wyczerpa-niu emocjonalnym odnotowano najnisz redni w zakresie poczucia sensu ycia, a w grupie pedagogów najmniej wyczerpanych, rednia w zakresie po-czucia sensu ycia bya najwysza. Wyniki te obrazuje wykres .
Wykres 5. rednie wyniki poczucia sensu ycia pedagogów specjalnych w podgru-pach o rónym stopniu nasilenia wyczerpania emocjonalnego
PIL Wykres średnich
PIL: WYNIK W SKALI POCZUCIA SENSU ŻYCIA
POZIOM WYCZERPANIA EMOCJONALNEGO
Wartości PIL 102 104 106 108 110 112 114 116 118 120
146 Wypalenie zawodowe i poczucie sensu życia pedagogów specjalnych
Wydaje si, e przynajmniej w pewnym zakresie poczucie osigni w pra-cy zawodowej z drugim czowiekiem rzutuje na poczucie sensu ycia. Osoba, która dokonuje pozytywnego bilansu wasnych osigni, moe dowiadcza wzrostu poczucia wasnej wartoci, samooceny i poczucia, e jej ycie jest ukierunkowane, a kierunek ten jest waciwy i przynosi jej zadowolenie.
Tabela 50. Porównanie rednich wyników poczucia sensu ycia pedagogów specjal-nych w poszczególspecjal-nych podgrupach ze wzgldu na poczucie osigni zwizaspecjal-nych z wykonywan prac
Poczucie osiągnięć Poczucie sensu życia
̴̴
ɖ s
niskie 105,36 14,70
przeciętne 111,03 12,70
wysokie 120,18 11,77
wyniki testu Kruskala-Wallisa H = 51,57 p ≤ 0,05
rednie poczucia sensu ycia róni si w podgrupach wyodrbnionych ze wzgldu na nasilenie poczucia osigni. W grupie pedagogów specjalnych o wysokim poczuciu osigni zwizanych z prac zawodow poczucie sensu ycia byo najwiksze, a w grupie o najmniejszym poczuciu osigni zawodo-wych – najmniejsze. Rónice te s istotne statystycznie (p = , ), co pokazao badanie testem Kruskala-Wallisa. Omawiane wyniki obrazuje wykres . Po-nisza tabela zawiera porównanie rednich w zakresie poczucia sensu ycia pedagogów specjalnych w grupach wyodrbnionych pod wzgldem nasilenia depersonalizacji.
Tabela 51. Porównanie rednich wyników poczucia sensu ycia pedagogów specjal-nych w poszczególspecjal-nych podgrupach ze wzgldu na nasilenie depersonalizacji
Depersonalizacja Poczucie sensu życia
̴̴
ɖ s
niskie 116,34 12,64
przeciętne 112,24 13,82
wysokie 107,30 14,66
wyniki testu Kruskala-Wallisa H = 19,71 p ≤ 0,05
W grupie z niskimi wynikami depersonalizacji poczucie sensu ycia byo najwysze. Z kolei w grupie pedagogów specjalnych o wysokiej depersonali-zacji rednia w zakresie poczucia sensu ycia bya najnisza. Rónice midzy rednimi s istotne statystycznie (p = , ). Na wykresie przedstawione s
147
Wypalenie, wartości, sens – wyniki badań własnych
Wykres 6. rednie wyniki poczucia sensu ycia pedagogów specjalnych w podgru-pach o rónym stopniu poczucia osigni
PIL Wykres średnich
PIL: WYNIK W SKALI POCZUCIA SENSU ŻYCIA
STOPIEŃ POCZUCIA OSIĄGNIĘĆ
Wartości PIL 102 104 106 108 110 112 114 116 118 120 122
niski przeciętny wysoki
Wykres 7. rednie wyniki poczucia sensu ycia pedagogów specjalnych w podgru-pach o rónym stopniu nasilenia depersonalizacji
PIL Wykres średnich
PIL: WYNIK W SKALI POCZUCIA SENSU ŻYCIA
POZIOM DEPERSONALIZACJI Wartości PIL 106 108 110 112 114 116 118
148 Wypalenie zawodowe i poczucie sensu życia pedagogów specjalnych
rednie poczucia sensu ycia w grupach zrónicowanych pod wzgldem na-silenia depersonalizacji.
Uzyskane wyniki potwierdzaj nieliczne badania nad istnieniem zwiz-ków midzy wypaleniem i zmiennymi o charakterze egzystencjalnym, nie zawsze wprost okrelanymi jako poczucie sensu ycia (np. Tomic i Tomic, ; Yiu-kee i Tang, ; Pines, ; Loonstra, Brouwers i Tomic, ), czy badania Länglego ( ), który zrównuje w pewien sposób wypalenie zawodowe ze stanem egzystencjalnej próni. Dalsze badania (np. podune) nad zwizkiem wypalenia zawodowego i poczucia sensu ycia mog pomóc w ustaleniu kierunku przyczynowoci, który jak dotd nie jest przekonujco ustalony (Längle, ).
Podobnie jak w przypadku kryzysu w wartociowaniu, omówione wyniki nie podlegaj zakócajcemu wpywowi pci, poniewa porównanie rednich (tabela ) nie wykazao istotnoci rónic midzy grupami pod wzgldem po-czucia sensu ycia (p = , dla testu nieparametrycznego Manna-Whitneya i p = , dla testu t-Studenta).
Tabela 52. Rónice w zakresie wyniku ogólnego poczucia sensu ycia kobiet i m-czyzn Płeć N ̴̴ ɖ s Z p1 t df p2 kobiety 249 111,93 13,52 0,54 n.i. 0,32 314 n.i. mężczyźni 67 112,55 16,17