Gównym celem przedstawianej analizy jest empiryczne rozpoznanie zjawi-ska wypalenia zawodowego pedagogów specjalnych (w zakresie edukacji i re-habilitacji osób z niepenosprawnoci intelektualn) pracujcych w specjal-nych orodkach szkolno-wychowawczych oraz okrelenie zwizków wypalenia ze zmiennymi o charakterze egzystencjalno-aksjologicznym, przede wszyst-kim poczuciem sensu ycia. Taki kontekst bywa pomijany zarówno w anali-zach dotyczcych wypalenia zawodowego, jak i szerszych – dotyczcych funk-cjonowania profesjonalnego pedagogów specjalnych. Analiza obejmie równie rozpoznanie zwizków wypalenia zawodowego ze zmiennymi demogra cz-nymi, organizacyjcz-nymi, a take zwizanymi z charakterystyk uczniów. Uzu-peniajco zostan równie zwery kowane zwizki midzy zmiennymi o cha-rakterze egzystencjalno-aksjologicznym. Eksplorowane zmienne przedstawia tabela .
Wypalenie zawodowe, kryzys w wartociowaniu i spadek poczucia sensu ycia stanowi mog róne odpowiedzi na zachodzcy proces utraty zudze i rozczarowania prac zawodow oraz pozostawa ze sob w okrelonych za-lenociach. Najtrudniejsze w umiejscowieniu w schemacie badawczym jest poczucie sensu ycia. Trudno jednoznacznie stwierdzi, czy wypalenie po-woduje obnienie poczucia sensu ycia, czy te obnione poczucie sensu y-cia osoby powoduje jej nieefektywne radzenie sobie w pracy. Z jednej strony
98 Wypalenie zawodowe i poczucie sensu życia pedagogów specjalnych
wydaje si, e poczucie sensu ycia jest konstruktem o bardziej centralnym umiejscowieniu w osobowoci i utrzymujcym wiksz stabilno w cigu y-cia ni wypalenie zawodowe. Warto wspomnie, e Popielski () wymie-nia jako jedn z waniejszych tez o wzgldnym utrzymywaniu si poczucia sensu ycia. Z drugiej za strony istniej te przesanki wskazujce na wpyw niepowodze w pracy, szczególnie pomocowej, na caoksztat funkcjonowania osoby dorosej, odczuwanie ogólnego dobrostanu (np. Hamama i in., ).
Tabela 4. Podzia zmiennych badawczych
Zmienne o charakterze egzystencjalno--aksjologicznym Zmienne o charakterze demografi cznym Zmienne organizacyjne Zmienne związane z charakterystyką uczniów
poczucie sensu życia, indywidualne hierar-chie wartości6, kryzys w wartościowaniu wiek, staż pracy, płeć stanowisko pracy stopień niepełno-sprawności intelek-tualnej uczniów
Okrelona problematyka prowadzi do sformuowania nastpujcych pyta badawczych, wród których zasadnicze znaczenie ma pierwsze z nich, stano-wice gówny problem badawczy: Jaki jest zwizek midzy poczuciem sensu ycia a wypaleniem zawodowym pedagogów specjalnych?.
Wykorzystujc czciowo podejcie oparte na tzw. metodologii miesza-nej (mix method research, multimethodology) (Tashakkori i Creswell, ), oprócz analizy typowo ilociowej, z wykorzystaniem technik statystycznych, w omawianych badaniach zostanie równie dokonana analiza mieszana (ilo-ciowo-jakociowa). Jej materiaem bd wypowiedzi badanych osób, któ-rych zadaniem byo uzupenienie niedokoczonych zda ( z ) z drugiej i trzeciej czci ( z ) Testu Sensu ycia PIL (Purpose in Life). Podejcie takie mona postrzega w kategoriach triangulacji bd jako form plurali-zmu metodologicznego (Pilch i Bauman, ). Ogólne pytanie do tej czci bada brzmi: czy i jakie rónice wystpuj w charakterze wypowiedzi osób najbardziej i najmniej wypalonych. Analizowane stwierdzenia bd dotyczy celów ycia, ambicji, osigni, opinii o kluczowych zagadnieniach w yciu itd. Do kadego z zda niedokoczonych pochodzcych z testu PIL (Ce-kiera, ) dobrano kryteria, które pozwoliy na opracowanie uzyskanego materiau badawczego. Ich wyboru dokonano ex post po przeanalizowaniu zebranego materiau. Taki sposób pozwala na uwzgldnienie perspektywy badanych pedagogów, nie zamykajc ich wypowiedzi w przyjtych odgórnie
6 Stopie podobiestwa indywidualnych hierarchii wartoci pedagogów specjalnych do hierarchii modelowej (zgodnej ze stanowiskiem Maksa Schelera).
99
Założenia badawcze i zasady opracowania wyników badań własnych
kryteriach (Plichta, ). Wyboru kryteriów dokonano z pomoc sdziów kompetentnych.
Zasadniczo badania s osadzone w paradygmacie pozytywistycznym, a zastosowanie technik analizy materiau badawczego typowych dla bada jakociowych, jak np. analiza tematyczna (tematic analysis) i kwanty kacja danych jakociowych (Babbie, ), ma charakter uzupeniajcy.
Sformuowano równie nastpujce problemy szczegóowe:
. Jaki jest zwizek midzy staem pracy pedagogów specjalnych a po-szczególnymi wymiarami wypalenia zawodowego?
. Jakie s rónice midzy kobietami i mczyznami pod wzgldem nasi-lenia poszczególnych wymiarów (czynników) wypanasi-lenia zawodowego? . Jak nauczyciele pracujcy w szkole i wychowawcy internatu róni si
pod wzgldem nasilenia poszczególnych wymiarów wypalenia zawo-dowego?
. Jakie istniej rónice w nasileniu czynników wypalenia zawodowego midzy pedagogami specjalnymi zatrudnionymi w okrelonym typie orodka (dla uczniów z lekk, umiarkowan i znaczn niepenospraw-noci intelektualn)?
. Jaki jest zwizek midzy kryzysem w wartociowaniu i poszczególnymi wymiarami wypalenia zawodowego pedagogów specjalnych?
. Jak róni si pedagodzy specjalni o rónym stopniu nasilenia kryzysu w wartociowaniu w zakresie nasilenia czynników wypalenia zawodo-wego?
. Jaka jest zaleno midzy stopniem podobiestwa hierarchii warto-ci pedagogów specjalnych do hierarchii modelowej – Schelerowskiej i wypaleniem zawodowym?
. W jakim stopniu indywidualne hierarchie pedagogów specjalnych po-dobne s do modelowej (Schelerowskiej) hierarchii wartoci?
. Jakie s rónice w zakresie poszczególnych wymiarów wypalenia za-wodowego wród pedagogów specjalnych ze wzgldu na podobiestwo ich hierarchii wartoci do hierarchii modelowej?
. Jaki jest zwizek midzy zmiennymi o charakterze egzystencjalno-ak-sjologicznym:
›
poziomem poczucia sensu ycia i kryzysem w wartociowaniu,›
poziomem poczucia sensu ycia i stopniem podobiestwa indywidu-alnych hierarchii wartoci do hierarchii modelowej,›
poziomem kryzysu w wartociowaniu i stopniem podobiestwa in-dywidualnych hierarchii wartoci do hierarchii modelowej.Mimo e problem gówny odnosi si do empirycznej wery kacji zwizku wypalenia zawodowego i poczucia sensu ycia, w wynikach bada zostanie omówiony w dalszej kolejnoci, po problemach szczegóowych, co stanowi bdzie rodzaj wprowadzenia do zasadniczej czci wyników bada.
100 Wypalenie zawodowe i poczucie sensu życia pedagogów specjalnych