Kolejnym istotnym etapem jest przedstawienie celów badawczych, czyli uzasadnień podejmowanej problematyki, „za pomocą których badacz określa, do ustalenia jakiej wiedzy zamierza dojść dzięki określonym czynnościom badawczym” (Muszyński, 2018, s. 73). Określenie celów pozwala „wyprowadzić z nich strategię, typ oraz schemat badania” (Rubacha, 2008, s. 33), które posłużą organizacji dalszych czynności badawczych. W związku z tym, cel powinien być precyzyjny, klarowny i realny, żeby badacz mógł dokładnie poznać wybrany przez siebie fragment rzeczywistości i przygotować się do dalszych etapów badań (Maszke, 2008, s. 28).
W metodologii nauk społecznych, w tym też nauk pedagogicznych, liczni autorzy prezentują podział celów względem różnych kryteriów. Przede wszystkim cele są zorientowane na zdobycie wiedzy naukowej, która pomaga badaczom „wyjaśnić, przewidzieć i zrozumieć” (Frankfort-Nachmias, Nachmias, 2001, s. 23) interesujące ich zjawiska empiryczne. Jednym z najczęstszych podziałów, jest podejście uwzględniające znaczenie badań, a także treści planowanych wyników. Jest to podział na cele eksploracyjne, opisowe i wyjaśniające. Podejście to reprezentują m. in. Earl Babbie, Jerzy Brzeziński, Tadeusz Pilch i Teresa Bauman (Babbie, 2009, s. 107-110; Brzeziński, 2010, s. 30-33; Pilch, Bauman, 2010, s. 21-23). Cele eksploracyjne, pozwalają na rozpoznanie „podstawowych faktów, zbiorowości i kwestii” (Pilch, Bauman, 2010, s. 22), jak również tworzenie ogólnego obrazu badanej rzeczywistości i koncentrowanie się na przyszłych badaniach w zakresie problemu badań, generowania wniosków i konstruowania nowych
technik badawczych oraz narzędzi (Pilch, Bauman, 2010, s. 22-23). Cele opisowe koncentrują się na tworzeniu własnych, precyzyjnych opisów badanej rzeczywistości, a cele wyjaśniające umożliwiają sprawdzanie, wypracowywanie oraz poszerzanie założeń teoretycznych (Pilch, Bauman, 2010, s. 21-23).
Inną propozycją w metodologii badań pedagogicznych jest podział celów według funkcji, jakie mogą pełnić badania. Heliodor Muszyński wymienia wśród nich cele opisowe (diagnostyczne), wyjaśniające (zależnościowe) i praktyczne (Muszyński, 2018, s. 74-75). Cele opisowe spełniają zadania tj. deskrypcja obiektów, zjawisk lub procesów, występujących w badanej rzeczywistości, a także opis ich właściwości. Cele wyjaśniające (zależnościowe) służą ukazaniu związków lub zależności pomiędzy badanymi i innymi obiektami, zjawiskami i/lub procesami. Cele praktyczne dotyczą odkrycia, zaprojektowania i stworzenia nowych rozwiązań (np. technik lub metod) w badanej rzeczywistości (Muszyński, 2018, s. 74-75).
W kontekście metodologii badań pedagogicznych swoją koncepcję przedstawił także Janusz Gnitecki. W opinii Gniteckiego cele badawcze, to „rodzaj zamierzonego efektu, do którego ma doprowadzić działalność badawcza” (Gnitecki, 1993, s. 127). Wymienia on cele poznawcze, teoretyczne i praktyczne, które pozwalają na zdobycie wiedzy skonkretyzowanej, związaną ściśle z tematyką badawczą. Do celów poznawczych zalicza on wszystkie, które związane są z wyjaśnianiem, opisywaniem i przewidywaniem badanych zjawisk. Do celów teoretycznych te, które pozwalają na zgromadzenie wiedzy i wyprowadzenie uogólnień teoretycznych badanych zjawisk. Natomiast do celów praktycznych zalicza te, które pozwalają na opracowywanie praktycznych rozwiązań i wprowadzenie zmian w badanej rzeczywistości (Gnitecki, 1993, s. 73-74; Gnitecki, 2007, s. 317-318).
Ze względu na specyfikę badań prowadzonych przez autorkę w dysertacji doktorskiej, oscylujących w obrębie trzech subdyscyplin pedagogicznych (pedagogiki twórczości, pedagogiki społecznej oraz porównawczej), należy przypomnieć o celach badawczych, które powinny spełniać także wymiar i założenia pedagogiki porównawczej. Do jednego z ogólnych podziałów kroków w analizie porównawczej należy interpretacja George’a Bereday. Na cztery fazy formułowania wniosków badawczych składają się: deskrypcja, interpretacja, ustalenie podobieństw i różnic oraz próba generalizacji (Bereday, 1964), które, jak już wspomniano, szerzej zostały omówione w rozdziale pierwszym,
dotyczącym twórczości (podrozdział piąty) oraz w rozdziale drugim w kontekście zjawiska defaworyzacji społecznej (podrozdział piąty).
W dysertacji doktorskiej cele badawcze zostały sformułowane ze szczególnym uwzględnieniem koncepcji Gniteckiego oraz na podstawie założeń badań porównawczych. Zostały określone następująco:
1) Cel poznawczy: zbadanie i porównanie twórczości dzieci pochodzących ze środowisk defaworyzowanych społecznie funkcjonujących w lokalnych formach wsparcia i opieki w Poznaniu i Tarragonie; deskrypcja i interpretacja
wyników badań;
2) Cel teoretyczny: dokonanie rekonstrukcji teoretycznych w zakresie wspierania i rozwijania twórczości dzieci pochodzących ze środowisk defaworyzowanych społecznie funkcjonujących w lokalnych formach wsparcia i opieki;
deskrypcja i interpretacja wyników badań;
3) Cel praktyczny: wskazanie na implikacje pedagogiczne dla praktyki edukacyjnej w kontekście wspierania rozwoju twórczego dzieci pochodzących ze środowisk defaworyzowanych społecznie funkcjonujących w lokalnych formach wsparcia i opieki; ustalenie podobieństw i różnic w badanych
instytucjach oraz sformułowanie ogólnych wniosków służących rozwijaniu wiedzy i praktyki pedagogicznej.
Cel poznawczy zrealizowano przez:
a) Analizę literatury przedmiotu – efekty dociekań naukowych przedstawiono w: rozdziale I, podrozdziały: pierwszy, drugi i piąty oraz rozdziale II, podrozdziały: pierwszy, piąty, szósty i siódmy;
b) Analizę wyników badań uzyskanych z: obserwacji funkcjonowania dzieci pochodzących ze środowisk defaworyzowanych społecznie w lokalnych formach wsparcia i opieki w Poznaniu i Tarragonie; prac rysunkowych, na zadane badawczo tematy, wykonanych przez dzieci pochodzące ze środowisk defaworyzowanych społecznie funkcjonujące w lokalnych formach wsparcia i opieki w Poznaniu i Tarragonie. Zgromadzone dane przedstawiono w: rozdziale czwartym.
a) Analizę literatury przedmiotu – efekty dociekań naukowych przedstawiono w: rozdziale I, podrozdziały: trzeci i czwarty oraz rozdziale II, podrozdziały: drugi, trzeci i czwarty;
b) Analizę wyników badań uzyskanych z: obserwacji wychowawców w lokalnych formach wsparcia i opieki w Poznaniu i Tarragonie; wywiadów przeprowadzonych z wychowawcami w lokalnych formach wsparcia i opieki w Poznaniu i Tarragonie. Zgromadzone dane przedstawiono w: rozdziale czwartym.
Cel praktyczny zrealizowano przez:
a) Analizę wyników badań uzyskanych z: obserwacji funkcjonowania dzieci
pochodzących ze środowisk defaworyzowanych społecznie oraz
wychowawców w lokalnych formach wsparcia i opieki w Poznaniu i Tarragonie; wywiadów przeprowadzonych z wychowawcami w lokalnych formach wsparcia i opieki w Poznaniu i Tarragonie; Zgromadzone dane przedstawiono w: rozdziale czwartym.
b) Zbiór doświadczeń własnych, na podstawie: przeprowadzania autorskich zajęć z dziećmi pochodzącymi ze środowisk defaworyzowanych społecznie funkcjonującymi w lokalnych formach wsparcia i opieki w Poznaniu i Tarragonie, podczas których wykonywały one prace rysunkowe na zadane badawczo tematy; przeprowadzania autorskich zajęć z dziećmi i młodzieżą (w tym również pochodzących ze środowisk defaworyzowanych społecznie) w Polsce i Hiszpanii; Zgromadzone dane przedstawiono w: rozdziale czwartym.