Oferta i program zajęć w instytucji w Poznaniu i Tarragonie

W świetlicy w Poznaniu zajęcia dla dzieci i młodzieży odbywały się w dni robocze, od poniedziałku do piątku (i wybiórczo w soboty np. w związku z realizowanymi projektami lub okolicznymi świętami), ale dla różnych grup wiekowych w różne dni tygodnia. Grupa dzieci najmłodszych, w której prowadzone były badania spotykała się wyłącznie w poniedziałki i środy, w godzinach od 15.00 do 20.00 (5h zegarowych). Do świetlicy dzieci przychodziły od razu po szkole lub/i przyprowadzane były przez rodziców lub/i opiekunów (np. przez babcię/dziadka). Mniej więcej raz w miesiącu były organizowane spotkania dla rodziców z tej grupy wiekowej, (o których wychowawcy informowali minimum z dwutygodniowym wyprzedzeniem – spotkania

odbywały się regularnie, jednak bez wstępnie zaplanowanego harmonogramu na początku roku szkolnego). Kilka razy w roku były organizowane spotkania dla rodziców razem z dziećmi, np. z okazji świąt. Rodzice lub/i opiekunowie byli zobowiązani odebrać dzieci ze świetlicy po zakończeniu zajęć.

W instytucji w Tarragonie zajęcia odbywały się od poniedziałku do czwartku w godzinach popołudniowych, od 16:30 do 20:30. Każdego dnia zajęcia prowadzone były dla wszystkich grup wiekowych w wymiarze 2h zegarowych. Dla niektórych grup wiekowych zajęcia odbywały się jednocześnie, ale w innych pomieszczeniach. W centrum dzieci każdorazowo przyprowadzane i odbierane były przez rodziców lub/i opiekunów (np. babcia, dziadek, starsze rodzeństwo itp.). Zajęcia dla rodziców odbywały się systematycznie według ustalonego harmonogramu na początku roku szkolnego (raz lub dwa razy w miesiącu). Poza tym, podobnie jak w instytucji w Poznaniu spotkania rodziców z dziećmi organizowane były z okazji świąt.

Pomimo zróżnicowanej dynamiki prowadzenia zajęć i terminu realizacji badań (badania w obu instytucjach prowadzone były samodzielnie przez autorkę dysertacji doktorskiej: pierwszą część badań zrealizowano w miesiącach od stycznia do kwietnia 2017 roku w instytucji w Tarragonie, drugą część badań zrealizowano w instytucji w Poznaniu: w miesiącach od października 2017 roku do stycznia 2018 roku) czas obserwacji właściwej obejmował w obu instytucjach 135h zegarowych, czyli łącznie 27 dni w instytucji w Poznaniu i 34 dni w instytucji w Tarragonie (nie licząc pozostałych etapów badań i miesiąca zapoznawczego, które również prowadzone były w tej samej kolejności i w takim samym wymiarze czasu w obu instytucjach).

Oferta zajęć w obu instytucjach w pewnych zakresach charakteryzowała się podobieństwami, a w innych różnicami. W obu instytucjach w trakcie czasu swobodnego (czas wolny) dzieci realizowały różne aktywności, jednak nie były one kierowane przez prowadzących. Czasami prowadzący brali w poszczególnych aktywnościach udział, ale pozostawali wyłącznie w roli uczestników konkretnego ćwiczenia. W trakcie zajęć kierowanych wychowawcy w większości prowadzili dane ćwiczenie nie uczestnicząc w nim bezpośrednio. W ramach oferty w świetlicy w Poznaniu i centrum w Tarragonie prowadzone były różne rodzaje zajęć. Deklaracje wychowawców dotyczące prowadzonych w instytucji rodzajów zajęć zostały zaprezentowane w tabeli poniżej.

Lp. Rodzaj zajęć Instytucja w Poznaniu Instytucja w Tarragonie

1. Czytelnicze TAK TAK

2. Filmowe TAK TAK

3. Fotograficzne NIE NIE

4. Informatyczne TAK NIE

5. Języki obce NIE NIE

6. Kulinarne TAK TAK

7. Logopedyczne NIE NIE

8. Plastyczne TAK TAK

9. Projekty zewnętrzne TAK TAK

10. Radiowe NIE NIE

11. Umuzykalniające TAK TAK

12. Techniczne TAK TAK

13. Teatralne TAK TAK

14. Taneczne TAK NIE

15. Sportowe TAK TAK

16. Spotkania z psychologiem NIE NIE

17. Odrabianie lekcji TAK TAK

18. Organizacja imprez (eventów) TAK TAK

19. Spacery i wycieczki TAK TAK

20. Gry i zabawy TAK TAK

Tabela 5. Zajęcia prowadzone w instytucji w Poznaniu i Tarragonie według deklaracji

wychowawców. Źródło: opracowanie własne.

W trakcie prowadzonych badań nie zaobserwowano wszystkich rodzajów zajęć deklarowanych przez wychowawców w świetlicy w Poznaniu i w centrum w Tarragonie. Czas badań obejmował wyłącznie połowę czasu funkcjonowania każdej instytucji (instytucje prowadzą działalność w okresie od września do czerwca), w związku z czym możliwe jest, że część zajęć była realizowana w innych okresach niż te, podczas których badania zrealizowano: styczeń – kwiecień w instytucji w Tarragonie i październik – styczeń w instytucji w Poznaniu. W tym czasie w obu instytucjach zaobserwowano prowadzenie wyłącznie zajęć przedstawionych w tabeli poniżej.

Lp. Rodzaj zajęć Instytucja w Poznaniu Instytucja w Tarragonie

1. Czytelnicze TAK TAK

2. Filmowe NIE TAK

3. Informatyczne NIE NIEPROWADZONE

4. Kulinarne TAK TAK

5. Plastyczne TAK TAK

6. Projekty zewnętrzne TAK TAK

7. Umuzykalniające NIE TAK

8. Techniczne TAK TAK

9. Teatralne TAK TAK

10. Taneczne NIE NIEPROWADZONE

11. Sportowe NIE TAK

12. Odrabianie lekcji TAK TAK

13. Organizacja imprez (eventów) TAK TAK

14. Spacery i wycieczki TAK TAK

15. Gry i zabawy TAK TAK

Tabela 6. Zajęcia prowadzone w instytucji w Poznaniu i Tarragonie w trakcie trwania

badań. Źródło: opracowanie własne.

Różnica wynikająca z zajęć deklarowanych przez wychowawców jako prowadzone w danych grupach a zaobserwowanych przez badaczkę w badanych instytucjach wynika z wybranego fragmentu obserwacji ich działalności (ostatecznie badaczka spędziła w badanych instytucjach połowę roku szkolnego, w różnych miesiącach – 4, 5 miesiąca w każdej z nich, o czym wspomniano wcześniej). Jednak, wynik ten można również interpretować w kontekście częstotliwości prowadzonych zajęć w badanych instytucjach.

Harmonogram dnia w obu instytucjach miał swoją specyfikę. W Poznaniu dzieci zbierały się przed instytucją i wchodziły wszystkie o tej samej godzinie do wewnątrz. Po wejściu był czas na rozebranie się, toaletę, przywitanie z prowadzącymi i pozostałymi dziećmi (ok. 15 minut). Na stole czekał drobny poczęstunek dla osób, które miały na niego ochotę. Na początku każdego dnia w świetlicy dzieci miały czas do ok. 30 minut na zabawy swobodne (w poniedziałki z wykorzystaniem zabawek i gier

planszowych, a w środę także na gry na komputerze). W związku z tym, że komputerów było mniej niż dzieci, wychowawcy stosowali zasadę zmianową, z uwzględnieniem, że jeżeli ktoś ma pracę domową to najpierw musi ją wykonać. Dzieci, które miały dużo prac domowych od razu siadały do ich odrabiania, ich pracę nadzorował jeden z wychowawców. Po czasie zabaw swobodnych (niektóre dzieci się spóźniały z różnych względów, o czym wiedzieli wychowawcy np. miały dłużej lekcje w szkole, więc był to czas, w którym zdążyły dotrzeć do świetlicy) następowało wspólne przywitanie na dywanie i sprawdzenie obecności. Dzieci podczas przywitania puszczały „iskierkę przyjaźni”, witały się z koleżankami i kolegami z grupy, wspominając krótko o swoim samopoczuciu (ok. 30 minut). W kolejnej części przedstawiony, zapisany i powieszony na tablicy był plan bieżącego dnia. Następnie dzieci miały czas na odrabianie zadań domowych (albo ich kontynuację) lub kontynuowanie zabaw (ok. 30 min.), a później na przygotowanie obiadu (wybierano dwóch lub trzech „dyżurnych” do pomocy wychowawcy, pozostałe osoby albo kontynuowały odrabianie zadań domowych albo bawiły się, również ok. 30 minut). Następnie wszyscy uczestnicy zajęć zapraszani byli na obiad – zawsze był to ciepły posiłek. W trakcie spożywania obiadu dzieci z wychowawcami rozmawiali o tym, co im się przydarzyło dzień lub weekend wcześniej (ok. 45 minut). Następnie po obiedzie dyżurni pomagali w sprzątaniu, a pozostałe dzieci udawały się na krótką sjestę (ok. 15 minut). Kiedy sprzątanie w kuchni zostało zakończone wszystkie dzieci wraz z wychowawcami spotykali się na dywanie. Wówczas wychowawcy przekazywali informację o zadaniu, które będą dzieci wykonywać bieżącego dnia. Jeżeli zadanie wymagało aktywności dzieci przez cały dzień uczestnictwa w świetlicy, wychowawcy przekazywali tę informację przy wspólnym przywitaniu. Zadanie trwało ok. 45 minut, po tym czasie następowało wspólne podsumowanie zajęć (ok. 30 minut), pożegnanie się i rozejście do domów.

W instytucji w Poznaniu obowiązywały zasady, które były zawieszone na tablicy, tak żeby dzieci za każdym razem mogły do nich wrócić. Zasady w grupie brzmiały następująco: „1. Mówimy do siebie w uprzejmy sposób. 2. Nie bijemy się. 3. Jeden mówi, reszta słucha. 4. Dbamy o zabawki. 5. Zapraszamy innych do zabawy. 6. Razem zaczynamy, razem kończymy. 7. Wspieramy się wzajemnie. 8. Włączamy się w zajęcia. 9. Bawimy się bezpiecznie. 10. Tu można powiedzieć o wszystkim”. Według tego regulaminu dzieci po każdych zajęciach lub w ich trakcie otrzymywały od wychowawców plusy małe i duże, a także kropki (minusy), które zbierały przez cały

miesiąc (dzieci dowiadywały się o tym kto dostał plusy na podsumowaniu dnia w świetlicy, a o kropkach na bieżąco, kiedy zostały im przyznane). Za zdobycie trzech kropek w ciągu jednego dnia dzieci otrzymywały karę – nie mogły uczestniczyć w następnym dniu w świetlicy. Natomiast zdobyte plusy anulowały zdobyte kropki (minusy). Poza tym, pod koniec każdego miesiąca wybierane było jedno dziecko, które zgromadziło najwięcej plusów w danym miesiącu i uzyskiwało tytuł „SUPER AMICUSA”, otrzymując pochwałę od prowadzących i drobny upominek.

W instytucji w Tarragonie dzień rozpoczynał się od ok. 30 minut zbaw swobodnych na świeżym powietrzu na placu przed instytucją (w przypadku deszczu była też część zadaszona). W tym czasie dzieci z kilku grup schodziły się do centrum. Wychowawcy poświęcali ten czas na rozmowy, obserwację i zabawy z dziećmi. Zawsze w tym czasie był drobny poczęstunek, ale dzieci też przynosiły ze sobą jedzenie (własne lub to, co otrzymały w szkole). Następnie był czas na toaletę i rozejście się do poszczególnych sal. Po przyjściu do sali następowało przywitanie, sprawdzenie obecności i podzielenie się swoim samopoczuciem (ok. 15 minut). W dalszej części zajęć dzieci, które miały zadanie domowe przystępowały do rozwiązania ich, a pozostałe dzieci rozpoczynały zadanie zlecone przez wychowawców. Czas na zadanie obejmował ok. 45 minut. Kolejnym etapem zajęć były zabawy lub gry grupowe kierowane przez wychowawcę (ok. 15 minut). Jeżeli zadanie zajmowało więcej czasu wychowawcy nie realizowali zabaw i gier grupowych, ale zajęcia zawsze kończyły się wspólnym podsumowaniem, pożegnaniem i rozejściem się do domów.

W instytucji w Tarragonie poza kontraktem sporządzanym w momencie zapisania dziecka do instytucji nie obowiązywały zasady grupowe, uporządkowane według konkretnego regulaminu, który trzeba przestrzegać. Wychowawcy zwracali uwagę na to, by panowała przyjazna atmosfera. W przypadku zachowań pozytywnych i/lub sukcesów dziecka wychowawcy chwalili je i zapraszali wszystkich do wykazania aprobaty np. poprzez oklaski. Natomiast w sytuacji zachowań negatywnych i/lub niepożądanych upominali dzieci odwołując się do własnej sfery emocjonalnej, np. „jest mi przykro, że tak się teraz zachowałeś”, kiedy dane zachowania czy sytuacje się powtarzały prowadzona była indywidualna rozmowa z dzieckiem i/lub mediacje z rodzicami.

Należy zaznaczyć, że w głównej mierze ze względu na różniące się systemy i style edukacyjne w obu krajach w instytucji w Poznaniu dzieci mniej więcej połowę

czasu w świetlicy (ok. 2,5 h) spędzały na odrabianiu zadań domowych i podczas każdych obserwowanych zajęć były to minimum 4 osoby z grupy, które zadania domowe mieli do wykonania. Natomiast w instytucji w Tarragonie zdecydowana większość dzieci nie miała prac domowych lub wykonywała je w szkole lub w domu. Spośród wszystkich obserwacji podczas zajęć zadanie domowe miały maksymalnie 2 osoby, a najdłuższe jego rozwiązywanie w centrum trwało 15 minut, wliczając czas sprawdzenia go przez wychowawcę. Zatem podczas zajęć właściwych dzieci w większości korzystały z tego, co proponują im wychowawcy.