Hiszpania – charakterystyka kraju z wyszczególnieniem Katalonii

Hiszpania jest krajem, w którym od lat 80. XX wieku odnotowuje się wysoki wzrost imigracji. Według najnowszych statystyk, opublikowanych przez Narodowy Instytut Statystyczny (INE – Instituto Nacional de Estadística) z dniem 1.01.2018 populacja Hiszpanii wynosiła 46 659 302 mieszkańców i wzrosła w porównaniu z danymi z początku 2017 roku o 132 263 mieszkańców. Spośród nich 4 572 055 osób to cudzoziemcy, zatem stanowią oni 9,8% całkowitej populacji. W 2017 Hiszpania odnotowała dodatnie saldo migracji, wynoszące 164 604 osób. Imigracja wzrosła o 28,4%, a emigracja o 12,4% w porównaniu z rokiem poprzednim (Instituto Nacional de Estadística, 2018a, s. 1). Najliczniejszą grupę cudzoziemców obecnie stanowią Marokańczycy (682 515 osób), Rumunii (675 086 osób), Anglicy (285 698 osób), Włosi (221 781 osób) oraz Chińczycy (183 387 osób) (Instituto Nacional de Estadística, 2018a, s. 4).

Zróżnicowanie w Hiszpanii dotyczy także wewnętrznej regionizacji. Hiszpania jest krajem wieloetnicznym. Obecnie jest podzielona na 19 regionów i wspólnot autonomicznych: Andalucía, Aragón, Principado de Asturias, Illes Balears, Canarias,

Cantabria, Castilla y León, Castilla-La Mancha, Cataluña, Comunitat Valenciana, Extremadura, Galicia, Comunidad de Madrid, Región de Murcia, Comunidade Foral de Navarra, País Vasco, La Rioja, Ceuta, Melilla oraz na 50 prowincji

administracyjnych: Almería, Cádiz, Córdoba, Granada, Huelva, Jaén, Málaga, Sevilla

(Andalucía); Huesca, Teruel, Zaragoza (Aragón); Las Palmas, Santa Cruz de Tenerife (Illes Balears); Ávila, Burgos, León, Palencia, Salamanca, Segovia, Soria, Valladolid, Zamora (Castilla y León); Albacete, Ciudad Real, Cuenca, Guadalajara, Toledo

(Castilla-La Mancha); Barcelona, Girona, Lleida, Tarragona (Cataluña); Alicante/Alacant, Castellón/Castelló, Valencia/València (Comunitat Valenciana); Badajoz, Cáceres (Extremadura); A Coruña, Lugo, Ourense, Pontevedra (Galicia); Araba/Álava, Bizkaia, Gipuzkoa (País Vasco); Principado de Asturias; Cantabria; Comunidad de Madrid; Región de Murcia; La Rioja; Ceuta; Melilla (Instituto Nacional

de Estadística, 2018b, s. 8). Według najnowszych danych dotyczących populacji hiszpańskiej z 2017 roku, Hiszpanię zamieszkuje 33 997 656 Kastylijczyków (rodowitych Hiszpanów), czyli ok. 73% populacji. Wśród najliczniejszych wspólnot autonomicznych (zróżnicowanych etnicznie) można wyróżnić: Andaluzję: 8 379 820 mieszkańców (18% populacji), Katalonię: 7 555 830 mieszkańców (16,3% populacji), następnie Galicję: 2 708 339 mieszkańców (5, 8% populacji) i Kraj Basków: 2 294 158 (4,7% populacji) (Instituto Nacional de Estadística, 2018c). Językiem urzędowym w całej Hiszpanii jest język hiszpański (kastylijski), jednak w niektórych rejonach autonomicznych oficjalnie używane są także języki regionalne (np. Katalonia – język kataloński, Galicja – język galicyjski, Kraj Basków – język baskijski) (Huguet, 2007, s. 72-74).

W Hiszpanii większość mieszkańców to katolicy, do 2000 roku wyznawanie tej religii deklarowało ok. 94% mieszkańców (Gmerek, 2011, s. 218). Według najnowszych statystyk przeprowadzonych w 2018 roku przez Centrum Badań Socjologicznych (CIS – Centro de Investigaciones Sociológicas) w Hiszpanii 66,3% mieszkańców deklaruje wyznawanie katolicyzmu, 16,2% określa siebie jako agnostyków i osoby niewierzące, 12,3% deklaruje, że są ateistami, a 2,5% deklaruje innowierstwo. Inne religie praktykowane w Hiszpanii to muzułmanizm, hebraizm, protestantyzm i hinduizm, których wyznawcy mają miejsca i prawo do praktykowania swoich kultów (Centro de Investigaciones Sociológicas, 2018, s. 15).

Ze względu na specyfikę badań w dysertacji doktorskiej niżej omówiony zostanie region Katalonii. Katalonia jest jedną ze wspólnot autonomicznych w Hiszpanii i jest drugim, z najliczniejszych regionów autonomicznych (7 555 830 mieszkańców, 16,3% całej populacji hiszpańskiej) według danych z Instituto Nacional de Estadística (2018c). Jest też regionem, „który jest niezwykle odrębny kulturowo i językowo od reszty kraju” (Gmerek, 2011, s 286). W Katalonii jako wspólnocie autonomicznej jest najwyższy współczynnik imigrantów w całej Hiszpanii, z 7 555 830 mieszkańców 42 990 osób (5,7%) jest imigrantami. W porównaniu np. w Andaluzji

współczynnik imigrantów wynosi 0,10% (9 123 osób), w Galicji 0,2% (6 981 osób), a w Kraju Basków 0,3% (7 898 osób) (Instituto Nacional de Estadística, 2018a, s. 12). Poza tym, „region ten zamieszkiwany jest współcześnie przez różne grupy etniczne. Jedną z mniejszości historycznych są Katalończycy. Ponadto, żyje tu znacząca liczba pochodzących z grupy Kastylijczyków, inne mniejszości historyczne (na przykład Romowie)” (Gmerek, 2011, s. 286).

W Katalonii obowiązują dwa wiodące języki urzędowe: kataloński, kastylijski (hiszpański) i trzeci (najrzadziej używany) oksytański (aranejski). Społeczność katalońska za rodzimy uznaje język kataloński, który ma własny słownik, gramatykę i ortografię (dawniej językiem katalońskim mogły porozumiewać się wyłącznie elity, ok. XVIII wieku, kiedy język kataloński był oficjalnie zabroniony przez państwo). Jednocześnie Katalończycy uznają go za jeden z najważniejszych komponentów budowania tożsamości katalońskiej – zarówno na płaszczyźnie kulturowej, społecznej, jak i politycznej (Melosik, 2007, s. 270-285). Historia Katalonii wskazuje na okresy, w trakcie których język kataloński był zakazywany (w okresie ok. XV wieku język kataloński był bardzo ograniczany, natomiast w XVIII wieku był całkowicie zabroniony przez panujące wówczas rządy) i ponownie wdrażany np. w trakcie edukacji szkolnej czy w codziennym życiu. Ponowne funkcjonowanie języka katalońskiego powstawało – często z podwalin analfabetyzmu – bowiem po latach używania go tylko w mowie (równocześnie używając języka kastylijskiego »hiszpańskiego« jako obowiązującego), część Katalończyków nie potrafiła pisać i nie rozumiała tekstu w języku katalońskim (Melosik, 2007, s. 270-275). Wraz z upadkiem rządów Franco, Katalonia zaczęła odradzać swoje korzenie kulturowe, społeczne i polityczne. Rozpoczęto wprowadzenie języka katalońskiego i edukacji w języku katalońskim na wszystkich poziomach edukacyjnych. W kolejnych latach za pomocą Programu Immersji Językowej (PIL –

Programa d'Immersió Lingüística) wdrożonego w latach 1983-1984 rozpoczęto

normalizację języka katalońskiego i kształcenie odbywało się w dwóch językach: katalońskim i kastylijskim (hiszpańskim). Model dwujęzycznego kształcenia językowego na terenie Katalonii (w różnym stopniu zaawansowania) używany jest także współcześnie (Gmerek, 2011, s. 287-291).

W celu rozkrzewiania kultury katalońskiej i znajomości języka katalońskiego oraz promowania polityki poszerzającej wiedzę i wykorzystanie języka katalońskiego na terenie Katalonii wdrożono badanie dotyczące zastosowań językowych (L'EULP –

L'Enquesta d'Usos Lingüístics de la Població), które cyklicznie odbywa się co 5 lat: w

roku 2003, 2008, 2013 oraz 2018. Odpowiedzialnymi organami za ten projekt są Departament Kultury (Departament de Cultura), za pośrednictwem Generalnej Dyrekcji ds. Polityki Lingwistycznej (Direcció General de Política Lingüística) i Idescat – Instytutu Statystycznego Katalonii (l'Idescat - l’Institut d’Estadística de Catalunya), (Generalitat de Catalunya, 01.07.2018). Z ostatniego raportu badań L'EULP 2013 wynika, że wśród społeczności Katalonii (Katalończyków i imigrantów):

Język/rok 2003 rok 2008 rok 2013 rok

Rozumie j. kataloński 96,5% 94,6% 94,3%

Potrafi mówić w j. katalońskim 81,6% 78,3% 80,4%

Potrafi czytać w j. katalońskim 89,0% 81,7% 82,4%

Potrafi pisać w j. katalońskim 58,8% 61,8% 60,4%

Tabela 3. Zastosowanie języka katalońskiego wśród ludności Katalonii. Opracowanie

własne nas podstawie: Generalitat de Catalunya, 2014, s. 5.

W związku z kolejnymi zmianami o charakterze politycznym na przestrzeni lat 2014-2018 (próby niepodległościowe i zmiana rządu w Katalonii), Katalończycy ponownie dostrzegli możliwość wzmocnienia swojego dorobku kulturowego, także w zakresie strategii edukacyjnych. Jednak ze względu na wysoki współczynnik imigrantów – 5,7% (dane z Instituto Nacional de Estadística, 2018a, s. 12) oraz wciąż rosnącą imigrację w autonomicznej Katalonii coraz bardziej zauważane są również zróżnicowania etniczne i językowe, które nie prognozują lingwistycznej i kulturowej hegemonii katalońskiej.

W wielokulturowej i wieloetnicznej Hiszpanii nierówności edukacyjne, społeczne i kulturowe narastają. Jak dotąd, pomimo procesów globalizacji i integracji z Unią Europejską nie wypracowano wspólnotowości i zgodności względem jakości życia i funkcjonujących systemów edukacyjnych (Gmerek, 2011, 299-301). Hiszpania wciąż zmaga się z problemami dotyczącymi nierówności w szkolnictwie i jego dostępnością dla wszystkich grup społecznych. W poszczególnych regionach nieustannie poruszane są kwestie tj. dezorientacja w sferze edukacyjnej na każdym poziomie edukacyjnym (zwłaszcza kwestie obowiązkowości szkoły średniej i niezgodność systemów

szkolnictwa uniwersyteckiego, podział na szkolnictwo publiczne i prywatne), ale także wysokie współczynniki niepowodzeń szkolnych dzieci i młodzieży (García Garrido, 2009, s. 335-338).