Lokalne formy wsparcia i opieki w systemie hiszpańskim

W Hiszpanii pierwsze oznaki ważności kwestii społeczno-socjalnych dla władz państwa zauważalne były w średniowieczu. Wówczas prawo nakazywało opiekę nad

uboższymi warstwami społeczeństwa, jednak nie obowiązywał jeszcze żaden system pomocy społecznej i socjalnej. Na początku XVI wieku powstały pierwsze organizacje dobroczynne, które świadczyły pomoc bezpłatnie i uznaniowo dla wszystkich potrzebujących. Następnie, na skutek przemian politycznych państwa (ustrój monarchiczny) pomimo działalności szeregu instytucji pomocowych, ubóstwo zaczęło być globalnym problemem hiszpańskiego społeczeństwa (Consejo General del Trabajo Social, 13.05.2017).

Pierwszy, publiczny i zorganizowany system pomocy społecznej w Hiszpanii powstał w wyniku reform i modernizacji w XVIII wieku. Dotyczył on po raz pierwszy wprowadzenia usług instytucji społecznych względem konkretnych potrzeb społeczeństwa. Jednak później, wraz ze stworzeniem Komisji ds. Reform Społecznych (Comisión de Reformas Sociales) w 1883 roku rozpoczęto diagnozować problemy społeczne i dopiero wówczas koncepcje pomocy społecznej i socjalnej były zorientowane na dalsze zmiany w państwie (a nie wyłącznie pomoc doraźną – materialną i opiekuńczą) (Consejo General del Trabajo Social, 13.05.2017).

Na początku XX wieku zostały utworzone dwa organy: Instytut Reform Społecznych (Instituto de Reformas Sociales) i Narodowy Instytut Zabezpieczenia Społecznego (Instituto Nacional de Previsión), w ramach działalności których instytucje dotąd prowadzące pomoc społeczną i socjalną w Hiszpanii zaczęły ze sobą współpracować. Rozpoczęto także interesować się kwestiami zabezpieczenia społeczno-socjalnego wszystkich rodzin (także imigrantów). W 1963 r. opracowano pierwszy system ubezpieczeń społecznych z podstawowymi i uzupełniającymi świadczeniami, które obejmowały usługi socjalne i pomoc socjalną z programu ubezpieczenia społecznego dla wszystkich obywateli (Consejo General del Trabajo Social, 13.05.2017).

Od 1982 roku na mocy Hiszpańskiej Kontytucji (Constitución Española de

1978) odpowiedzialność społeczną i socjalną podzielono na trzy poziomy

administracyjne: ogólną administrację państwową (Administración General del Estado), wspólnoty autonomiczne (Comunidades Autónomas) i urzędy lokalne (Corporaciones

Locales). Prawo ogólne reguluje konieczność prowadzenia systemu pomocy społecznej

i świadczeń socjalnych dla społeczności danego regionu, który liczy więcej niż 20 000 mieszkańców, jednak nie precyzuje tych kwestii (Constitución Española, artykuł 26.1.c). Zakres podstawowej opieki i wsparcia społeczno-socjalnego regulują wspólnoty

autonomiczne za pośrednictwem Miejskich Służb Społecznych (Servicios Sociales

Municipales). W związku z powyższym kwestie społeczno-socjalne w Hiszpanii,

podobnie jak kwestie edukacyjne zróżnicowane są w każdej z 17 wspólnot autonomicznych. Ponadto, w ramach działalności jednej wspólnoty autonomicznej działa kilka filii służb społecznych (Consejo General del Trabajo Social, 13.05.2017).

We wspólnocie autonomicznej Katalonii obowiązuje Prawo Usług Socjalnych (Ley de Servicios Sociales), które wprowadza organizację i charakter działalności usług społeczno-socjalnych na ogólne i specjalistyczne we wszystkich prowincjach Katalonii: Barcelonie, Gironie, Lleidzie i Tarragonie. Istnieją również lokalne akty prawne w języku katalońskim, które szczegółowo porządkują wszystkie wewnętrzne kwestie społeczno-socjalne w zależności od rodzaju i zakresu pomocy oraz wsparcia. W każdym z miast na obszarze danej wspólnoty autonomicznej działają Miejskie Instytuty Pomocy Społecznej i Socjalnej (Institut Municipal de Serveis Socials). Instytucje te prowadzą Centra Usług Społecznych i Socjalnych (Centres de Serveis Socials – CSS), które udzielają wsparcia i pomocy w zależności od potrzeb jakie występują w danym regionie np. pomoc doraźna, pomoc interwencyjna, pomoc w nagłych przypadkach, pomoc dla osób wykluczonych społecznie, dla osób z uzależnieniem, dla imigrantów itp. (Ajuntament de Tarragona, 17.05.2017a).

Działalność danego CSS jest zorientowana na potrzeby mieszkańców w konkretnym obszarze miasta i adresowana jest do całych rodzin pochodzących ze środowisk defaworyzowanych społecznie (w tym także rodzin imigranckich). W Tarragonie jest obecnie siedem CSS w różnych dzielnicach miasta (Ajuntament de Tarragona, 17.05.2017b). Działania w ramach CSS organizowane są zazwyczaj w Miejskich Ośrodkach Kultury (Centre Cívic Municipal), ze względu na promowanie strategii wspólnotowości i niepogłębiania różnic między mieszkańcami. Kursy oferowane w Miejskich Ośrodkach Kultury są dostępne dla wszystkich mieszkańców danej dzielnicy za opłatą, a prowadzone tam zajęcia i oferta pomocowa w ramach CSS, a konkretnie w Centrach Otwartych dla Dzieci i Młodzieży (Centre Obert per a Infants

i Adolescents), czyli w lokalnych formach wsparcia i opieki są prowadzone nieodpłatnie

dla dzieci i rodzin ze środowisk defaworyzowanych społecznie. Finansowanie CSS (w tym Centrów Otwartych) zależne jest od urzędów lokalnych, które przeznaczają środki finansowe do Miejskich Instytutów Pomocy Społecznej i Socjalnej, a następnie przez te instytucje rozdzielane są na poszczególne działalności w ramach CSS. Za ofertę

skierowaną do społeczności lokalnej, harmonogram działań oraz wewnętrzne regulaminy danego CSS odpowiada dyrektor instytucji, w związku z czym każde centrum stanowi oddzielną jednostkę (w zakresie jej organizacji i finansowania). Aczkolwiek wszystkie CSS z danej prowincji, a także z danej wspólnoty autonomicznej mogą prowadzić wspólne programy pomocy i wsparcia dla mieszkańców danego regionu i uzyskać osobne dofinansowanie z programów Unii Europejskiej, od władz urzędów lokalnych czy sponsorów (Ajuntament de Tarragona, 17.05.2017a).

Działalność Centrów Otwartych w CSS w danej wspólnocie autonomicznej regulują wewnętrzne zarządzenia legislacyjne. W Katalonii ich działalność jest zgodna z Dekretem regulującym Kataloński System Usług Społecznych i Socjalnych (Decret de

regulació del Sistema Català de Serveis Socials) (Decret 176/2000). Szczegółowy

program działalności w Centrach Otwartych w CSS w Katalonii zależny jest bezpośrednio od dyrektora i tworzonej przez niego kadry w danej instytucji w każdym regionie. Działalność Centrów Otwartych jest prowadzona poza systemem edukacyjnym, w godzinach wolnych od zajęć dydaktycznych i zorientowana jest na bezpłatną, dzienną pomoc, wsparcie i opiekę. Prowadzona jest tam oferta społeczno-kulturalna, edukacyjna i profilaktyczna dla dzieci, młodzieży, a także rodziców lub opiekunów prawnych z danej społeczności defaworyzowanej społecznie, mająca na celu wyrównanie nierówności społecznych i edukacyjnych (Ajuntament de Tarragona, 17.05.2017c). Oferta we wszystkich Centrach Otwartych w CSS w Katalonii ustalana jest po rozpoczęciu roku szkolnego dla każdej z grup wiekowych osobno. Zajęcia dla dzieci w wieku młodszym, uczęszczających do szkoły podstawowej (klasy początkowe I-III) rozpoczynają się w czasie sjesty. Zajęcia dla dzieci starszych i młodzieży oraz dla rodziców i opiekunów prawnych odbywają się po południu w zależności od możliwości danego centrum. We wszystkich grupach wychowawcom podczas zajęć mogą pomagać wolontariusze, którzy jednocześnie mogą realizować tam swoje praktyki zawodowe ze studiów z zakresu nauk społecznych i nauk artystycznych.

Oferta zajęć zróżnicowana jest ze względu na dofinansowanie jednostki, ale także uwzględnia się wiek i potrzeby uczestników. W każdej grupie, którą zajmuje się dwóch wychowawców (zazwyczaj jest to kobieta i mężczyzna) może uczestniczyć maksymalnie 12 osób (Ajuntament de Tarragona, 17.05.2017c).