12. Potrzeby proinnowacyjne w regionie
12.2 Bariery w rozwoju innowacyjności w regionie
12.2 Bariery w rozwoju innowacyjności w regionie
W niniejszym podrozdziale opisano bariery rozwoju innowacyjności w regionie Mazowsza, skupiając się przede wszystkim na tych diagnozowanych przez mazowieckie przedsiębiorstwa. W toku badania CATI przedstawiciele mazowieckich firm zostali poproszeni o wskazanie jednej, ich zdaniem najistotniejszej, bariery wprowadzania innowacji.
Wykres nr 75. Bariery wprowadzania innowacji zdaniem mazowieckich przedsiębiorstw (ogółem) (N=384)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Podstawową barierą wprowadzania innowacji, diagnozowaną przez mazowieckie przedsiębiorstwa, są kwestie finansowe: 56,1% respondentów wskazała na wysokie koszty wdrażania innowacji, 42,9% na niedostatek/brak własnych środków finansowych, a 31,2% na utrudniony dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania ze względu na wysokie wymagania. Obawa przed ryzykiem niepowodzenia przedsięwzięcia też jest stosunkowo powszechna wśród przedsiębiorców – 24,1% wskazań. Najmniej istotne okazały się bariery natury prawnej (1,1%) oraz fakt posiadania przestarzałego parku maszynowego i obawy przed wprowadzeniem innowacji/zmianami – po 1,6% wskazań. Nieco ponad 10% respondentów akcentowało inne bariery, które dotyczyły aspektów, takich jak:
kwestie proceduralne: czasochłonność, długi proces wdrażania patentu/certyfikacji, utrudnione procedury, kwestie środowiskowe, kwestie podatkowe,
uwarunkowania rynkowe: kryzys gospodarczy, trudności w przekonaniu klientów do zakupu innowacyjnych produktów, trudności/specyfika rynku, brak świadomości rynku, brak zainteresowania, konkurencja,
brak kontaktów w środowisku naukowym i brak wiedzy, jak je nawiązać
Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013
190
współpraca ze środowiskiem naukowym i dostępność nowych technologii: problemy we współpracy ze środowiskiem naukowym, brak dostępu do wyników prac naukowych, trudności w dotarciu do innowacyjnych maszyn, utrudniony dostęp do nowych technologii,
uwarunkowania organizacyjne i wewnętrzne firm: mała ilość pracowników, kwestie logistyczne, ograniczona możliwość wprowadzenia innowacji , trudności organizacyjne,
postawy proinnowacyjne: niechęć do inwestycji, niemożność przekonania innych (w tym władz samorządowych) do wprowadzania innowacji, ograniczenia pomysłów.
Warto zauważyć, że wśród barier dominują dwa typy: finansowe i świadomościowe, przy czym te ostatnie dotyczą zarówno samych przedsiębiorców (obawa przed ryzykiem, niepowodzeniem wdrożonej innowacji), jak i ich otoczenia (niechęć władz i innych podmiotów do wprowadzania innowacji, problemy we współpracy ze środowiskiem naukowym).
Tabela 56. Bariery wprowadzania innowacji według wielkości firmy178 (N=384)
1 – 9 niedostatek/brak własnych środków finansowych 45,1% 32,1% 22,8%
utrudniony dostęp do zewnętrznych źródeł
finansowania ze względu na wysokie wymagania 46,6% 37,3% 16,1%
brak wiedzy odnośnie źródeł finansowania innowacji 56,9% 29,4% 13,7%
zbyt wysokie koszty wdrożenia innowacji 39,6% 41,5% 18,9%
ryzyko niepowodzenia przedsięwzięcia 37,4% 30,8% 31,9%
brak własnej bazy badawczo-rozwojowej 60,0% 30,0% 10,0%
niedobór wykwalifikowanego personelu
inżynieryjno-technicznego 85,7% 14,3% 0,0%
przestarzały park maszynowy 33,3% 16,7% 50,0%
brak wiedzy z zakresu technologii 70,6% 23,5% 5,9%
brak kontaktów w środowisku naukowym i brak
wiedzy, jak je nawiązać 75,0% 25,0% 0,0%
brak potrzeby wprowadzenia nowych innowacji ze
względu na wcześniejsze innowacje 47,1% 38,2% 14,7%
łatwość kopiowania innowacji przez konkurentów 40,0% 40,0% 20,0%
inne 25,0% 40,0% 35,0%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CATI.
Diagnozowane bariery wprowadzania innowacji uzależnione są od wielkości badanego przedsiębiorstwa i kształtują się odmiennie w kategoriach mikro, małych oraz średnich i dużych przedsiębiorstw. Przedstawiciele mikro przedsiębiorstw wskazywali jako najistotniejsze niedobór wykwalifikowanego personelu inżynieryjno-technicznego (85,7%), brak kontaktów w środowisku naukowym i brak wiedzy, jak je nawiązać (75%) oraz brak wiedzy z zakresu technologii (70,6%). Dla małych przedsiębiorstw barierę stanowią przede wszystkim zbyt wysokie koszty wdrożenia innowacji (41,5%) oraz łatwość kopiowania innowacji przez konkurentów (40%), co zniechęca ich do podejmowania działań proinnowacyjnych. Z kolei przedsiębiorstwa największe (grupa zatrudniająca powyżej 50 pracowników) za najistotniejsze bariery uznały przestarzały park maszynowy. Warto natomiast podkreślić, iż w tej grupie firm ogóle nie wskazywano na problem niedoboru wykwalifikowanego personelu inżynieryjno-technicznego czy brak kontaktów w środowisku naukowym, a zaledwie 10% respondentów twierdziło, że barierę stanowi brak własnej bazy badawczo-rozwojowej.
Pozwala to stwierdzić, że im większe przedsiębiorstwo, tym posiada ono większą świadomość
178 Tabela wskazuje, jaki odsetek firm określonej wielkości wskazał daną barierę. W powiązaniu z wykresem nr 70 dane należy interpretować następująco, np.: ogółem 56,1% mazowieckich przedsiębiorstw jako najistotniejszą barierę wskazało niedostatek/brak własnych środków finansowych, w tym odpowiedź ta została wskazana przez 45,1% wszystkich badanych mikroprzedsiębiorstw, 32,1% wszystkich badanych małych przedsiębiorstw oraz 22,8% wszystkich badanych średnich i dużych przedsiębiorstw.
Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013
191
proinnowacyjną, która przejawiać się może właśnie posiadaniem wykwalifikowanych zasobów ludzkich, bazy badawczo-rozwojowej czy szerokich kontaktów w środowisku naukowym.
Tabela 57. Bariery wprowadzania innowacji według subregionów (N=384)
podregion
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CATI.
W ujęciu subregionalnym również najczęściej diagnozowaną barierą są kwestie finansowe, przede wszystkim te związane z niedostatkiem środków finansowych. Szczególnie widoczne jest to w subregionie radomskim (64% wskazań), najmniej zaś – w subregionie m. Warszawa (42,4%). Taki rozkład jest zrozumiały wziąwszy pod uwagę fakt, iż Radom i sąsiednie powiaty należą do jednych z najuboższych w regionie – a więc i firmy tam zlokalizowane mogą dysponować stosunkowo mniejszymi środkami finansowymi. W subregionie stołecznym i ościennych (warszawskim wschodnim i zachodnim) z kolei relatywnie często diagnozowana jest bariera związana z wysokim kosztem wdrażania innowacji. W pozostałych kategoriach nie zidentyfikowano znaczących różnic pomiędzy poszczególnymi podregionami.
Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013
192
Wykres nr 76. Bariery współpracy z ośrodkami naukowymi według przedsiębiorców (N=478, możliwość wielokrotnego wyboru)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CATI.
W ramach badania diagnozowano również bariery we współpracy przedsiębiorstw z ośrodkami naukowymi. Co istotne, niemal połowa respondentów nie potrafiła wskazać takich barier, co tłumaczyć można albo faktem, że w dotychczasowych kontaktach ze środowiskiem naukowym nie napotkali oni na bariery, albo – co jest bardziej prawdopodobne – że do tej pory nie próbowali podejmować współpracy z podmiotami naukowymi i stąd nie orientują się w barierach, jakie mogą w tej kwestii istnieć.
Wśród respondentów, którzy takie bariery wskazali, 18,8% za najistotniejsze uznało zbyt wysokie koszty współpracy, 14,3% – bariery legislacyjne, skomplikowane przepisy i trudne procedury, 13,8% – brak wymiernych korzyści ze współpracy. Z kolei 13,5% stwierdziła, że brak jest jakichkolwiek barier.
W ujęciu subregionalnym nie zidentyfikowano istotnych różnic w powyższym zakresie.
Bariery odnośnie współpracy firm z instytucjami naukowymi objęte zostały także zakresem badań prowadzonych w ramach projektu Trendy Rozwojowe Mazowsza179. Uczestniczący w badaniach ankietowych przedsiębiorcy wskazywali przede wszystkim:180
brak potrzeby współpracy (zarówno wynikający ze specyfiki przedsiębiorstwa, jak i specyfiki branży),
179 http://www.trendyrozwojowemazowsza.pl/.
180 W. Dziemianowicz, M. Mackiewicz, J. Zaleski, „Konkurencyjność Mazowsza i jej uwarunkowania”, Trendy Rozwojowe Mazowsza nr 5, Warszawa 2012.
1,3%
1,6%
1,9%
2,1%
2,4%
2,6%
2,6%
6,3%
13,5%
13,8%
14,3%
18,8%
45,2%
0% 20% 40% 60%
zbyt wolne tempo pracy tych instytucji zbyt mała ilość tego typu instytucji w województwie inne problemy z ochroną praw własności intelektualnej brak potrzeby współpracy zbyt mała wiedza jednostek badawczo-rozwojowych o
potrzebach technologicznych MSP
problemy z nawiązaniem przez MSP współpracy z jednostkami badawczo-rozwojowymi (niechęć tych jednostek) brak informacji o funkcjonowaniu tego typu jednostek, ich ofercie i możliwościach dostarczania innowacji i technologii brak barier brak wymiernych korzyści ze współpracy bariery legislacyjne, skomplikowane przepisy, trudne procedury zbyt wysokie koszty współpracy nie wiem/ trudno powiedzieć
Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013
193
zbyt wysokie koszty współpracy,
brak informacji na temat oferty instytucji B+R,
brak oferty w pożądanym przez firmy zakresie.
Kwestia barier w rozwoju innowacyjności i potencjału innowacyjnego w regionie była poruszana także w toku badań terenowych, w szczególności wywiadów eksperckich i panelu eksperckiego.
Uczestniczący w badaniu eksperci wskazywali, iż podstawową barierą jest system nauki i zbyt mała ilość środków publicznych zaangażowanych w jej rozwój – tj. niedofinansowanie sektora szkolnictwa wyższego i instytucji badawczo-rozwojowych. Także same przedsiębiorstwa nie są skłonne finansować działalności badawczo-rozwojowej, jednak kluczowe w tym względzie wydaje się finansowanie publiczne, a nie prywatne. Zdaniem jednego z ekspertów, wraz z dopływem środków publicznych do sfery naukowej w Polsce, podniesie się jakość jej działalności i prawdopodobnie także zwiększy się atrakcyjność dla partnerów biznesowych (np. przedsiębiorstw). Jednak dla rozwoju i wzmacniania potencjału innowacyjnego istotna jest nie tylko kwestia finansowania, ale przede wszystkim zasoby ludzkie – w tym aspekcie niezbędne jest zwiększenie aktywności kadry naukowej.
Innym problemem jest wskazywane już zróżnicowanie wewnętrzne województwa. W opinii ekspertów ośrodki subregionalne pełnią ważne funkcje, ale jedynie na poziomie lokalnym, nie maja natomiast większego znaczenia w ujęciu całego województwa. Z punktu widzenia rozwoju Mazowsza (w tym wzmacniania innowacyjności) zasadnym byłoby skupienie wsparcia wyłącznie na najsilniejszym punkcie regionu, tj. Warszawie i jej obszarze metropolitalnym. Jednak, mając na względzie zapewnienie spójności województwa, koniecznym jest wspieranie ośrodków subregionalnych, np.
poprzez stymulowanie i wzmacnianie współpracy pomiędzy nimi a Warszawą i innymi ośrodkami metropolitalnymi w Polsce.
Podmiotami szczególnie zaangażowanymi w niwelowanie zidentyfikowanych barier powinny być władze publiczne, zarówno na szczeblu krajowym, jak i wojewódzkim (władze marszałkowskie) czy lokalnym (np. urzędy miasta). Jako że są to instytucje, które w ramach swojej działalności dysponują środkami finansowymi (w tym unijnymi), mają one tym samym możliwość niejako decydowania, na jaki rodzaj wsparcia środki te zostaną skierowane.
Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013
194