5. Strategiczna polityka innowacyjna Mazowsza
5.1 Spójność RSI dla Mazowsza i pozostałych regionalnych dokumentów strategicznych
5. Strategiczna polityka innowacyjna Mazowsza
Rozdział opracowany na podstawie rozdziału „Strategiczna polityka innowacyjna Mazowsza” autorstwa M. Klepki, zawartego w raporcie Innowacyjne Mazowsze.
5.1 Spójność RSI dla Mazowsza i pozostałych regionalnych dokumentów strategicznych
5.1.1 Logika regionalnej polityki innowacyjnej
Rozwój innowacyjny Mazowsza zdefiniowany został poprzez zapisy Regionalnej Strategii Innowacji dla Mazowsza 2007-2015 (dalej: RSI dla Mazowsza), przyjętej do realizacji w kwietniu 2008 roku.
Podstawowym zadaniem RSI dla Mazowsza jest ukierunkowywanie innowacyjnych i proinnowacyjnych działań samorządów i instytucji.
Na strategiczną politykę innowacyjną województwa mazowieckiego składają się: RSI dla Mazowsza 2007-2015, Strategia E-rozwoju Województwa Mazowieckiego na lata 2007-2013 oraz Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 (dalej: SRWM), która jest nadrzędna w stosunku do pozostałych, ponadto utworzona i przyjęta najwcześniej. Pozostałe z wymienionych powyżej dokumentów pogłębiają oraz uszczegóławiają założenia rozwoju innowacyjnego województwa, które zostały zawarte w SRWM. Istotną rolę pełni również Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007-2013 (dalej RPO WM), który określa kierunki wydatkowania środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w latach 2007-2013. Ponadto stanowi również gwarancję realizacji części zapisów wymienionych strategii.
Rysunek poniżej przedstawia proces realizacji zapisów ww. dokumentów.
Schemat nr 1. Strategiczna polityka innowacyjna na poziomie regionalnym w województwie mazowieckim
Źródło: M. Klepka w raporcie „Innowacyjne Mazowsze. Stan innowacyjności po uchwaleniu RIS Mazovia 2007-2015”.
5.1.2 Konkurencyjność a innowacyjność w strategiach regionalnych
Konkurencyjność i innowacyjność są dwoma podstawowymi aspektami przedstawianych powyżej dokumentów strategicznych. Bardzo istotne jest w tym przypadku przyjęcie założenia, iż rozwój, który opiera się na innowacjach nie jest celem samym w sobie, ale warunkiem zwiększenia konkurencyjności regionu. Coraz wyraźniejsze staje się sprzężenie zwrotne pomiędzy rozwojem innowacyjnym
Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020
Priorytety I, II, VII
Strategia E-rozwoju Województwa Mazowieckiego na
lata 2007-2013 Regionalna Strategia
Innowacji dla Mazowsza 2007-2015
Obszar finansowania w ramach regionalnego komponentu Funduszy Strukturalnych
Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013
35
a globalizacją. Kształtowanie środowiska innowacyjnego zostaje wymuszane przez gospodarkę opartą na wiedzy oraz cywilizację informacyjną.
Wizje rozwoju województwa mazowieckiego zawarte w strategiach regionalnych 1. Mazowsze konkurencyjnym regionem w układzie europejskim i globalnym (SRWM).
2. Mazowsze – najlepsze w Europie Środkowej i Wschodniej środowisko dla innowacji (RSI dla Mazowsza).
3. Społeczeństwo województwa mazowieckiego powszechnie korzystające z otaczających je systemów i narzędzi opartych na technologiach informacji i komunikacji (ICT), które wspomagają życiowe i zawodowe szanse mieszkańców oraz zapewniają ich udział w globalnej wymianie wiedzy i doświadczeń. (E-Strategia).
M. Klepka za korzystne dla rozwoju nowoczesnej gospodarki w województwie uważa przekonanie, iż integracja zaplecza naukowo-badawczego ze sferą gospodarki jest konieczna dla stworzenia trwałych podstaw dla rozwoju regionu. Pozwala to również na generowanie i dyfuzję innowacji. Przeszkodą w osiągnięciu konkurencyjnej pozycji w układzie europejskim jest niski poziom innowacyjności i rozwoju. Konsekwentnie należałoby zwiększać nakłady na badania naukowe, tworzyć parki technologiczne, inkubatory przedsiębiorczości, klastry, wzmacniać sieć powiązań kooperacyjnych oraz wspierać rozwój instytucji otoczenia biznesu. Nakłady poniesione na innowacyjność przyczynią się do wzrostu gospodarczego, a także powstania nowych miejsc pracy.
Dokumenty regionalne są zorientowane na przedsiębiorstwa. Przyjęto założenie, że ulepszanie, a także wprowadzanie nowych usług, produktów, technologii, a także sposobów organizacji pracy wpływa na umocnienie pozycji firm na rynku. Przykładem dbałości o innowacyjny rozwój obszaru przedsiębiorstw jest nie tylko tworzenie warunków oraz odpowiedniego środowiska do unowocześniania już istniejących podmiotów, ale także tworzenie i rozwój różnego rodzaju udogodnień skierowanych do inwestorów i mieszkańców.
M. Klepka w raporcie otwarcia wskazuje również na konieczność uwzględnienia w działaniach prowadzących do podnoszenia konkurencyjności Mazowsza zagadnienia rozwoju rolnictwa. Niezbędne jest podejmowanie działań dotyczących wdrażania w rolnictwie nowoczesnych oraz innowacyjnych metod produkcji bazujących na postępie biotechnologicznym, a także wspierania na terenach przyrodniczo-krajobrazowych prośrodowiskowych (ekologicznych) metod produkcji rolnej19.
Z analizy M. Klepki wynika, że zapisy SRWM dotyczące wzmacniania konkurencyjności regionu w kontekście rozwoju innowacji zostały rozwinięte poprzez zapisy kolejnych dokumentów strategicznych oraz ugruntowane przez Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007-2013, którego celem głównym jest poprawa konkurencyjności regionu i zwiększanie społecznej, gospodarczej i przestrzennej województwa. Cel ten ma zostać osiągnięty poprzez wzrost sektora badawczo-rozwojowego w województwie i jego powiązań z gospodarką, wzrost liczby przedsiębiorstw innowacyjnych, zwiększenie zainteresowania regionem ze strony inwestorów zewnętrznych, dostosowanie warunków nauczania do obecnych wymagań cywilizacyjnych, lepszą dostępność oraz poprawę umiejętności korzystania z nowoczesnych sposobów komunikowania się oraz Internetu.
5.1.3 Internacjonalizacja aktywności podmiotów regionalnych
W analizowanych przez M. Klepkę strategiach kładziony jest nacisk na rozwój innowacyjny zorientowany na podniesienie konkurencyjności w układzie międzynarodowym. Zapisy SRWM umocniły ten aspekt działań poprzez twierdzenie, iż mocna pozycja w skali kraju nie stanowi przewagi konkurencyjnej w otoczeniu międzynarodowym. Z danych zawartych w Strategii Rozwoju
19 Tamże, str. 51.
Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013
36
Województwa Mazowieckiego do roku 2020 oraz z danych Eurostatu wynika, iż pomimo pozycji lidera w kraju, Mazowsze zajmuje aż 185. pozycję wśród 239 regionów UE w kontekście wydatków na aktywność B+R.
Tę słabą ocenę pogłębia także niski potencjał innowacyjny firm w wymiarze międzynarodowym oraz niedostateczny zakres rozwoju instytucji otoczenia biznesu wspomagających procesy innowacyjne (szczególnie poza Warszawą). Świadczy to o tym, że pomimo wysokiego (w porównaniu z resztą kraju) poziomu rozwoju gospodarczego, Mazowsze jest pod wieloma względami niekonkurencyjne w stosunku do najbardziej rozwiniętych regionów w Unii Europejskiej.
Z dokumentów strategicznych analizowanych przez M. Klepkę wynika, że podnoszenie potencjału innowacyjnego Mazowsza ze względu na internacjonalizację życia społeczno-gospodarczego sprowadza się do poniższych obszarów:
budowa sieci współpracy instytucjonalnej z udziałem instytucji/partnerów z zagranicy;
tworzenie warunków oraz przyciąganie innowacyjnych, zagranicznych inwestorów;
włączanie instytucji z województwa mazowieckiego w międzynarodowe projekty (głównie o charakterze badawczym).
Zagadnienia związane z internacjonalizacją aktywności podmiotów regionalnych zdiagnozowane w mazowieckich dokumentach strategicznych:
znaczenie Warszawy na arenie międzynarodowej oraz konieczność aktywizacji procesu dyfuzji potencjału rozwojowego do innych miast Mazowsza,
konieczność realizacji działań związanych z aktywizacją współpracy i internacjonalizacją działalności podmiotów z Mazowsza,
konieczność podejmowania działań związanych z rozwojem kapitału ludzkiego.20 5.1.4 Rola podmiotów systemu innowacji w strategiach
Z analizowanych przez M. Klepkę dokumentów strategicznych wynika, że wyznacznikiem osiągniętego sukcesu jest aktywność wszystkich aktorów regionalnych: przedsiębiorstw, samorządu (lokalnego oraz regionalnego), instytucji otoczenia biznesu oraz instytucji B+R. Aktywność ta rozumiana jest jako udział w przedsięwzięciach innowacyjnych i proinnowacyjnych w roli animatorów i beneficjentów (odbiorców). Przedsiębiorstwa pełnią funkcję innowatorów, których aktywność jest oczekiwanym następstwem wdrażania obu strategii. Rolą instytucji badawczych jest tworzenie wartości, które mogą przysłużyć się przedsiębiorcom w ich działalności innowacyjnej. Zadaniem instytucji wsparcia biznesu jest tworzenie mechanizmów, które umożliwiają przedsiębiorstwom korzystanie z wartości znajdujących się w ich otoczeniu. Ich zadaniem jest także wspieranie aktywności wewnątrz firm.
Funkcje zarządcze wobec realizowanej polityki innowacji pełni samorząd terytorialny. Zarówno w SRWM, jak i RSI dla Mazowsza, znajdują się propozycje działań, których celem jest wzrost świadomości i potencjału samorządów w zakresie pełnionej funkcji, co może świadczyć o niepełnym przygotowaniu do jej pełnienia.21
E-strategia w większym stopniu koncentruje się na instytucjach samorządowych niż SRWM i RIS dla Mazowsza. Jak wynika z jej zapisów, wyznacznikiem sukcesu wdrażania działań i priorytetów zawartych w strategii jest aktywny udział samorządów zarówno w roli animatorów rozwoju technologii
20 Więcej na temat zagadnienia internacjonalizacji aktywności podmiotów w świetle zapisów dokumentów strategicznych w Raporcie otwarcia, str. 53-56.
21 Funkcja domyślna samorządu związana z odpowiedzialnością za realizację zapisów strategii.
Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013
37
ICT, jak i odbiorców tych technologii. Pozostali aktorzy przedstawieni są w Strategii głównie jako odbiorcy, w niewielkim zakresie partycypujący w procesie tworzenia technologii ICT.22
Wszystkie regionalne dokumenty strategiczne zostały pozytywnie ocenione przez M. Klepkę ze względu na czytelność intencji zaangażowania poszczególnych instytucji zarówno w roli animatorów działań, jak i beneficjentów23.
5.1.5 Dyfuzja potencjału Warszawy do regionu w ujęciu strategicznym dokumentów regionalnych
Podejście strategiczne w omawianych dokumentach podkreśla znaczący ilościowy potencjał Mazowsza:
liczba firm (w tym firm innowacyjnych), instytucji badawczo-rozwojowych oraz instytucji otoczenia biznesu. W roku 2011 nakłady na działalność innowacyjną przedsiębiorstw przemysłowych w województwie mazowieckim zmalały niemal o połowę w stosunku do roku 2010 i wyniosły 3920 tys.
zł (wobec 6182 tys. zł w 2010). Tym samym Mazowsze utraciło wieloletnią pozycję lidera na rzecz województwa śląskiego (nakłady w wysokości 4017 tys. zł w 2011 roku). Jeśli chodzi natomiast o nakłady na działalność innowacyjną przedsiębiorstw działających w sektorze usług, to pierwsze miejsce województwa mazowieckiego pozostaje niezagrożone – wyniosły one 8612 tys. zł, tj. ponad dziesięciokrotnie więcej niż nakłady poniesione przez przedsiębiorstwa z zajmującego drugie miejsce województwa pomorskiego.
Z analizowanych strategii wynika, że potencjał Warszawy daje możliwość zdynamizowania rozwoju województwa, ale jednocześnie stanowi zagrożenie odłączania się miasta od pozostałej części regionu, jego autonomizacji oraz wchłaniania zasobów ludzkich z pozostałych obszarów województwa.
Z zapisów SRWM wynika, że powyżej przedstawione funkcje nakładają się na siebie. Podejmowane zostają próby definiowania działań, które pozwolą wykorzystać międzynarodowe funkcje metropolii stołecznej, która skupia pozytywne impulsy rozwojowe i może zmniejszyć dysproporcje wewnątrz regionu, dzięki zwiększeniu dyfuzji procesów rozwojowych na obszary pozametropolitalne. Wyznacznik sukcesu w tym względzie stanowi centralne położenie geograficzne Warszawy w regionie, w Polsce i w Europie oraz przebieg głównych szlaków komunikacyjnych w Europie. Ułatwienie dostępu do edukacji młodzieży z peryferii regionu zapewnione zostaje poprzez powstające poza Warszawą centra akademickie. Rozwój nowoczesnych technologii w regionie dodatkowo wzmocni efekt edukacji.
Zdaniem M. Klepki kwestie dyfuzji potencjału z Warszawy do regionu są niespójne w analizowanych dokumentach strategicznych, przynajmniej na płaszczyźnie implementacyjnej. Diagnoza adresuje konieczność uwzględnienia specyfiki „biegunowości” gospodarki Mazowsza w projektowaniu polityki rozwoju24.