8. Branże rozwojowe regionu
8.2 Specjalizacja branż województwa mazowieckiego i jego poszczególnych subregionów
SUBREGION WARSZAWSKI ZACHODNI produkcja mebli,
działalność profesjonalna i naukowa, komunikacja i informacja,
edukacja.
Źródło: W. Kąkol, Raport z badania danych zastanych na temat rozwoju gospodarczego województwa mazowieckiego - analiza i prognoza wskaźników gospodarczych.
W subregionie warszawskim zachodnim jako branże rozwojowe wskazuje się przede wszystkim branże produkcyjne, ale także działalność profesjonalną i naukową oraz komunikację i informację.
Podsumowanie
Zaprezentowana powyżej analiza branżowa w poszczególnych subregionach pokazała wskazywane już niejednokrotnie zróżnicowanie wewnątrzregionalne Mazowsza. Zidentyfikować można obszary typowo rolnicze: podregiony ciechanowsko-płocki, ostrołęcko-siedlecki i radomski oraz obszary typowo usługowe: podregiony warszawski stołeczny, wschodni i zachodni. Ponadto w subregionie Miasto Warszawa intensywnie rozwijają się obszary, które stanowić będą podstawę dla inteligentnych specjalizacji – branża medyczna i farmaceutyczna (por. dalej). Za taki obszar uchodzi również rolnictwo, na którym bazuje przetwórstwo rolno-spożywcze, również wskazywane jako obszar, który odgrywać będzie istotną rolę w kreowaniu inteligentnej specjalizacji regionu Mazowsza.
8.2 Specjalizacja branż województwa mazowieckiego i jego poszczególnych subregionów
W niniejszym podrozdziale skupiono się na wskazaniu specjalizacji branż Mazowsza, z jednej strony identyfikując je na podstawie zapisów dokumentów strategicznych, z drugiej – posługując się tzw.
wskaźnikiem lokalizacji (koncentracji) LQ.
Na podstawie Projektu Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku zidentyfikowano następujące branże Mazowsza, odgrywające znaczącą rolę w gospodarce województwa i cechujące się wysokim potencjałem rozwojowym:
wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (dział 3583),
produkcja artykułów spożywczych (dział 10),
produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych (dział 20),
produkcja komputerów (dział 26)
produkcja urządzeń elektrycznych (dział 27),
produkcja wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych (dział 23),
produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (dział 22),
produkcja wyrobów z metali (dział 25),
rolnictwo (dział 1),
przemysł petrochemiczny (dział 19),
produkcja wyrobów farmaceutycznych (dział 21),
produkcja sprzętu transportowego (dział 30),
produkcja wyrobów z drewna i papieru (działy 16 i 17),
przemysł meblarski (dział 31),
83 W nawiasach podano działy według PKD 2007.
Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013
85
przemysł poligraficzny (dział 18).
Jak zaznaczono w ww. dokumencie, pomimo iż województwo mazowieckie zajmuje pierwsze miejsce w kraju pod względem wielkości produkcji sprzedanej przemysłu, nie istnieje w nim wyraźna specjalizacja.84
Z kolei wśród dziedzin nauki dynamicznie rozwijających się na Mazowszu w projekcie Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku wymienia się:
biotechnologię,
biomedycynę,
nanotechnologię,
technologie informacyjne,
technologie kosmiczne.
Wskaźnik lokalizacji LQ – specjalizacje branżowe poszczególnych subregionów
Do określenia specjalizacji danego obszaru (np. województwa, subregionu, powiatu) warto posłużyć się wskaźnikiem lokalizacji LQ (ang. location quotient). W niniejszym raporcie posłużono się właśnie tym wskaźnikiem w celu identyfikacji subregionalnej specjalizacji danych branż, rozumianej jako skupisko podmiotów w niej funkcjonujących. Posłużono się wzorem:
gdzie:
E
ib = zmienna w sektorze i, w obszarze badanym b, w danym okresie t,E
b = zmienna we wszystkich sektorach w badanym obszarze b, w danym okresie t,E
ir = zmienna w sektorze i, w obszarze referencyjnym r, w danym okresie t,E
r = zmienna we wszystkich sektorach w obszarze referencyjnym r, w danym okresie t.Wartość wskaźnika LQ należy interpretować następująco:
LQ=1 (dopuszcza się standardowe odchylenie +/- 0,15) oznacza, że rozkład analizowanej zmiennej w obszarze badanym jest bardzo zbliżony względem rozkładu tej zmiennej w obszarze referencyjnym.
LQ>1 oznacza, że w badanym obszarze występuje większa koncentracja analizowanej zmiennej niż średnio w obszarze referencyjnym.
LQ<1 oznacza, że koncentracja danej cechy w badanym obszarze jest mniejsza niż w obszarze referencyjnym.
Wartość wskaźnika LQ>1,25 świadczy o regionalnej/lokalnej specjalizacji w danej branży i istnieniu skupiska podmiotów.
Analizowaną zmienną w przypadku niniejszego badania jest liczba podmiotów gospodarczych, co pozwala na zidentyfikowanie skupisk podmiotów na poziomie województwa lub powiatu. Dane wykorzystane do obliczenia wartości wskaźników LQ pochodziły z bazy REGON i dotyczyły liczby podmiotów gospodarki narodowej w poszczególnych działach Polskiej Klasyfikacji Gospodarczej na poziomie subregionów województwa mazowieckiego w roku 2012.
Na podstawie dokonanych obliczeń można stwierdzić, że najwyższy współczynnik LQ uzyskał podregion ostrołęcko-siedlecki w sekcji A – rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo, co świadczy o specjalizacji podregionu w tej branży oraz o istnieniu skupiska podmiotów działających w jej
84 Projekt Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku Inteligentne Mazowsze, Warszawa 2012.
Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013
86
obrębie. Zważywszy na to, iż wskaźnik LQ uzyskał w tym regionie wyniki 4,11, co znacząco przekracza próg 1,25 świadczący o wyspecjalizowaniu regionu w danej branży, w podregionie ostrołęcko-siedleckim możliwe jest powstanie klastra, który zrzeszałby podmioty gospodarcze tego regionu oraz wspierał innowacyjność gospodarki na Mazowszu. Współczynnik LQ w omawianej sekcji jest również wysoki w podregionie ciechanowsko-płockim (3,19). W tym ostatnim regionie jedną z dominujących specjalizacji (LQ=2,89) jest Wytwarzanie i przetwarzanie koksu i produktów rafinacji ropy naftowej, co nie budzi zdziwienia, biorąc pod uwagę, że na obszarze tego subregionu znajduje się jedna z największych rafinerii w Polsce oraz jej spółki zależne.
Podregion m. Warszawa uzyskał bardzo wysoki współczynnik LQ (przekraczający 4) w specjalizacji rybactwo, co wskazuje na zlokalizowanie siedzib wielu firm specjalizujących się w tej branży na terenie Warszawy. Na ten wynik może wpływać fakt, iż firmy rejestrują swoją działalność w stolicy, prowadząc jednocześnie działania w innych regionach Polski. W subregionie stołecznym specjalizacją są także m.in.: Produkcja podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych (LQ=1,69), Poligrafia (LQ=1,63), Transport lotniczy (LQ=1,69).
Analiza współczynnika LQ wskazuje na wysoką specjalizację działalności weterynaryjnej w podregionie ostrołęcko-siedleckim (LQ=3,84) oraz ciechanowsko-płockim (LQ=3,02), co tłumaczyć można faktem, iż są to subregiony o silnej pozycji rolnictwa i stąd istnieje zapotrzebowanie na tego typu działalność.
Warto zwrócić uwagę, że w dużym stopniu specjalizacje, które są identyfikowane w subregionie m. Warszawa, praktycznie nie występują w pozostałych subregionach (ewentualnie w subregionach warszawskich: wschodnim i zachodnim). Potwierdza to, że województwo mazowieckie jest silnie zróżnicowane pod względem gospodarczym – ponadto Warszawa i obszary ościenne dominują w określonych branżach, jeśli chodzi o liczbę podmiotów gospodarczych. Sytuacja ta wynika z pewnością z metropolitalnego charakteru miasta, jak i pełnionych przez nie funkcji stołecznych.
Współczynnik lokalizacji LQ można wykorzystać także w innym kontekście – może on określać również poziom zatrudnienia wyrażający relacje udziału zatrudnienia w danej branży na danym terenie do udziału danej branży w zatrudnieniu w kraju. Wartość LQ powyżej 1 oznacza, że branża ma większe znaczenie na lokalnym rynku pracy niż średnio w kraju. Za istotne specjalizacje danego terytorium uznaje się branże, dla których wartość LQ wynosi ponad 1,25.85
Tabela 18. Najważniejsze obszary specjalizacji województwa mazowieckiego według wskaźnika lokalizacji LQ
Branża LQ
Produkcja mydeł, detergentów, preparatów myjących i czyszczących, wyrobów
kosmetycznych i toaletowych 8,46
Produkcja odbiorników telewizyjnych i radiowych oraz związane z nimi artykuły
wyposażenia dodatkowego 5,73
Produkcja gotowych pasz dla zwierząt 5,03
Produkcja wyrobów tytoniowych 4,31
Pozostałe pośrednictwo finansowe 3,68
Prowadzenie prac badawczo-rozwojowych w dziedzinie nauk społecznych i
humanistycznych 3,63
Działalność wydawnicza 3,31
Reprodukcja zapisanych nośników informacji 3,11
Produkcja artykułów mleczarskich 3,08
Źródło: A. Kowalski, Znacznie klastrów dla innowacyjności gospodarki w Polsce, Warszawa 2013.
85 Por. E. Wojnicka, Analiza trendów regionalnych i narodowych w zakresie innowacyjności, przedsiębiorczości i wzrostu gospodarczego, ekspertyza przygotowana na potrzeby projektu RIS MAZOVIA, 2007.
Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013
87
Powyższa tabela przedstawia branże o najwyższym współczynniku LQ w odniesieniu do zatrudnienia w województwie mazowieckim. Zgodnie z przedstawionymi danymi można stwierdzić, że na terenie Mazowsza istotną rolę na rynku pracy odgrywa branża: produkcja mydeł, detergentów, preparatów myjących i czyszczących, wyrobów kosmetycznych i toaletowych, gdzie wskaźnik LQ osiągnął wartość 8,46. Również bardzo wysoki współczynnik LQ został osiągnięty w branżach produkcja: odbiorników telewizyjnych i radiowych oraz związane z nimi artykuły wyposażenia dodatkowego (5,73) i produkcja gotowych pasz dla zwierząt (5,03) – wymienione branże mają wyraźnie większe znaczenie na mazowieckim rynku pracy niż w pozostałych regionach kraju. Wynika to zapewne z faktu, że przede wszystkim w Warszawie zlokalizowane są siedziby największych firm działających w tych branżach, co automatycznie implikuje wysokie zatrudnienie.
Tabela 19. Najważniejsze obszary specjalizacji subregionów województwa mazowieckiego według wskaźnika lokalizacji LQ
Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL GUS.
Na podstawie wyżej przedstawionych danych można stwierdzić, że na rynku pracy podregionu ostrołęcko-siedleckiego istotną rolę odgrywa rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo, ponieważ współczynnik LQ wyniósł 2,85. Podregion radomski oraz ciechanowsko-płocki również posiada wysoki poziom zatrudnienia w tej branży – LQ odpowiednio wyniosło 2,40 oraz 2,06. Podobnie, jak w przypadku określania wskaźnika LQ odnośnie liczby funkcjonujących podmiotów, widać wyraźnie, że subregiony: ostrołęcko-siedlecki, ciechanowsko-płocki oraz radomski mają silnie rolniczy charakter.
Należy także uwzględnić fakt, że ilość zarejestrowanych firm na danym obszarze w danej branży wpływa w praktyce na wysokość zatrudnienia.
Z kolei w subregionie miasto Warszawa można zauważyć istotną rolę w zatrudnieniu mieszkańców działalności usługowej – przede wszystkim w branży działalności finansowej i ubezpieczeniowej oraz obsługi rynku nieruchomości. Potwierdza to, że Mazowsze, w tym głównie Warszawa, jest regionem o zdecydowanej dominacji usług w strukturze gospodarki.
Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013
88