11. Instytucje wsparcia w województwie mazowieckim
11.2 Ośrodki innowacji na Mazowszu
11.2.1 Centra Transferu Technologii
wyrównanie szans w subregionach pod względem dostępności wiedzy dotyczącej innowacyjności.158
MSODI to sieć ośrodków w ramach struktury Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego.
W jej skład wchodzą:
Centralny Ośrodek Doradczo – Informacyjny w zakresie innowacji, znajdujący się w Departamencie Rozwoju Regionalnego i Funduszy Europejskich,
pięć Regionalnych Ośrodków Doradczo – Informacyjnych w zakresie innowacji funkcjonujących w Delegaturach Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego.159
11.2 Ośrodki innowacji na Mazowszu
11.2.1 Centra Transferu Technologii
Centra transferu technologii (CTT) to podstawowy w województwie mazowieckim typ jednostek wsparcia działań innowacyjnych. Do tej grupy zalicza się zróżnicowana pod względem organizacyjnym grupa nie nastawionych na zysk instytucji doradczych, szkoleniowych oraz informatycznych, działających w obszarze transferu oraz komercjalizacji technologii i pozostałych zadań wynikających z tego procesu. CTT nazywane są również „jednostkami pomostowymi” ze względu na funkcjonowanie na pograniczu sfery nauki oraz biznesu. Działalność ta z założenia ma owocować adaptacją nowoczesnych technologii przez średnie i małe firmy. Efektem adaptacji powinno być podniesienie innowacyjności i konkurencyjności tych przedsiębiorstw i regionalnych struktur gospodarczych. Stają się one podstawowym narzędziem służącym do relacji z otoczeniem, wypełniają przestrzeń powstałą w zakresie upowszechniania informacji na temat odkryć naukowych, przyczyniając się do zwiększenia wydajności i szybkości transferu technologii.160
Cele działalności CTT:
wspomaganie sieci kontaktów pomiędzy sferą nauki i biznesu, generowanie transferu technologii,
rozpowszechnianie wyników prac naukowych, komercjalizacja wyników badań, prowadzenie stosownej polityki uczelnianej,
zarządzanie intelektualną własnością, która powstaje w instytucjach naukowo-badawczych, udzielanie licencji,
promowanie instytucji naukowo-badawczych, wraz zespołami badawczymi oraz ich osiągnięciami,
świadczenie usług doradczych, szkoleniowych, informatycznych w zakresie realizacji działalności innowacyjnej, własności intelektualnej itp. dla zewnętrznych partnerów oraz środowiska akademickiego,
waloryzowanie potencjału naukowo-innowacyjnego w danym regionie, bądź w określonej branży, tworzenie baz danych,
ocena komercyjnego potencjału w nowych rozwiązaniach technologicznych – produktowych oraz organizacyjnych, praca nad studiami przedinwestycyjnymi,
określanie potrzeb innowacyjnych przedsiębiorstw – tzw. audyt technologiczny,
współpraca z inwestorami ryzyka a także z pozostałymi rodzajami ośrodków innowacji oraz przedsiębiorczości,
158 http://www.msodi.mazovia.pl/o-projekcie (dostęp dnia 26.04.2013r.)
159 Tamże.
160 G.D. Markman, P.H. Phan, D.B. Balkin, P.T. Gianiodis, Entrepreneurship and university-based technology transfer, „Journal of Business Venturing” 2005, vol. 20, no. 2, s. 244.
Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013
163
pozyskiwanie środków na badania naukowe, rozwój zasobów ludzkich oraz przedsięwzięć innowacyjnych,
promocja, popularyzacja oraz rozwój przedsiębiorczości technologicznej.
Początek ośrodków specjalizujących się w transferze technologii w Warszawie datuje się na początek lat 90. Można odnotować wzrost zainteresowania ośrodkami transferu w szkołach wyższych (objawia się ona zmianą funkcji i rozszerzeniem zadań uczelnianych rzeczników patentowych bądź działów nauki) i oraz w jednostkach badawczo-rozwojowych (tzw. JBR-y). Przyszła reforma omawianego sektora JBR ma zwiększyć presję rozwoju wyspecjalizowanych struktur zajmujących się organizacją kontaktów z sektorem gospodarki. Działania tego rodzaju w większości instytucji prowadzone są od dłuższego czasu, jednakże często można odnotować brak wyodrębnienia organizacyjnego.
Wprowadzona Ustawa prawo o szkolnictwie wyższym wnosi nowe wymogi w zakresie instytucjonalizacji struktur instytucji naukowych z podmiotami gospodarki.161 Ustawa definiuje centrum transferu technologii jako instytucję istniejącą w celu sprzedaży bądź nieodpłatnego przekazywania wyników prac badawczych i rozwojowych do sektora gospodarczego. Centra Transferu Technologii tworzone mogą być jako jednostka ogólnouczelniana, spółka handlowa bądź fundacja. Omawiana ustawa zachęca szkoły wyższe do wspierania akademickiej przedsiębiorczości oraz transferu technologii. W związku z tym powstaje szansa budowy nowych narzędzi służących do współpracy środowisk naukowych z właścicielami firm. Po uchwaleniu ustawy zainteresowanie organizacją CTT przez szkoły wyższe odnotowało wzrost oraz podjęto analizę barier współpracy nauki z biznesem.162 W 2012 roku zidentyfikowano na Mazowszu 8 centrów transferu technologii, niemal o połowę mniej niż w roku 2010.
Spośród 106 mazowieckich szkół wyższych tylko Politechnika Warszawska, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego oraz Wojskowa Akademia Techniczna posiadają wyodrębnione organizacyjne CTT. To, jak również fakt znaczącego spadku liczby centrów transferu technologii na Mazowszu, świadczy o niepokojąco niskim poziomie zainteresowania instytucji akademickich transferem technologii do gospodarki.
Aż 7 z 8 centrów transferu technologii zlokalizowanych jest w Warszawie, tylko jeden w subregionie radomskim.
Na terenie województwa mazowieckiego przestały funkcjonować siedziby dwóch ogólnopolskich sieci koordynowanych z Warszawy: KIGNET Innowacje oraz sieci Ośrodków Innowacji Naczelnej Organizacji Technicznej.
Spadek liczby podmiotów w odniesieniu do centrów transferu technologii, identyfikowany tak w województwie mazowieckim, jak i w całej Polsce, ma miejsce głównie z powodu zakończenia projektu wsparcia doradczego innowacyjnych przedsiębiorstw przez NOT, który nie podtrzymał tej działalności i po zakończeniu finansowania zlikwidował aktywność w obszarze transferu technologii.
161 Ustawa prawo o szkolnictwie wyższym, z dnia 27.07.2005, Dz. U. 05.164.1365, art. 86.
162 Np.: J. Woźnicki (red.), Regulacje prawne, dobre wzorce i praktyki dotyczące korzystania przez podmioty gospodarcze z wyników prac badawczych i innych osiągnięć intelektualnych instytucji akademickich i naukowych, Instytut Społeczeństwa Wiedzy, Krajowa Izba Gospodarcza, Warszawa 2006.
Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013
164
Tabela 41. Porównanie podstawowych parametrów organizacyjnych mazowieckich CTT na tle kraju Mazowsze
powierzchnia w m2 127 1865,72/
150163 162 162
Źródło: Raport SOOIPP Ośrodki przedsiębiorczości 2012 oraz badanie CAWI.
Liczba centrów transferu technologii od 2010 roku maleje – zarówno na Mazowszu, jak i na terytorium całego kraju. W 2010 w województwie mazowieckim funkcjonowało 15 tego typu podmiotów, w 2013 liczba ta została zredukowana do 8. Zatrudnienie etatowe w CTT wzrosło – w 2010 roku na Mazowszu wynosiło 7 etatów, a zgodnie z wynikami badania przeprowadzonego w 2013 roku, średnia liczba etatów wyniosła 8. W skali kraju zatrudnienie etatowe również zostało zwiększone (8 w 2010 r. oraz 9 etatów w 2013 r.). Średnia powierzchnia, jaką zajmują CTT w Polsce pozostała niezmieniona, natomiast wyniki odnoszące się do mazowieckich centrów wskazują na powiększenie metrażu, jednakże niska próba badanych w 2013 roku podmiotów z regionu Mazowsza wynosząca N=3 może wpływać na pozyskane wyniki – odnosi się to do wszystkich przedstawionych danych w powyższej tabeli dla Mazowsza w roku 2013.
Liczba pracowników zatrudnionych na umowę zlecenie w CTT wzrosła w 2013 roku w województwie mazowieckim, w skali krajowej został odnotowany spadek pracowników pracujących na tych warunkach. Odnotować można wzrost liczby klientów korzystających z usług CTT, zarówno w skali krajowej, jak i wśród podmiotów funkcjonujących w województwie mazowieckim.
Tabela 42. Zmiany struktury rodzajowej aktywności mazowieckich CTT według przeznaczanego czasu pracy w latach 2010-2012 (w %) na tle kraju
Mazowsze
przygotowanie wniosków dotacyjnych 5,6 16,3 12,1 9,6
działalność informacyjna o programach unijnych 10,5 6,3 10,9 8,5
ochrona własności intelektualnej 9,6 26,3 6,2 10,5
pomoc w tworzeniu i funkcjonowaniu nowo
powstałym firmom 2,8 6,3 4,9 6,2
doradztwo i szkolenia dla dużych firm 2,1 6,3 2,5 1,1
pozostałe 0,0 0,0 7,3 10,3
Źródło: Raport SOOIPP Ośrodki przedsiębiorczości 2012 oraz badanie CAWI.
163 Jedna z ankietowanych w 2013 roku instytucji wskazała zawyżone wyniki dotyczące powierzchni w m2, zatrudnienia etatowego oraz liczby klientów – wynika to z faktu, że CTT należy do instytucji działającej także w innych obszarach merytorycznych. Z tego względu wyniki zostały przedstawione również z wyłączeniem tego podmiotu.
164 J/w.
Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013
165
Zgodnie z danymi przedstawionymi w powyższej tabeli, do najczęściej podejmowanej aktywności przez centra transferu technologii należy transfer i komercjalizacja technologii, doradztwo technologiczne i patentowe – taką aktywność najczęściej deklarowały centra transferu technologii w Polsce w latach 2010-2012 (odpowiednio 22,4% oraz 30%) oraz na Mazowszu w 2010 roku (27,6%). Wyniki uzyskane w badaniu CAWI realizowanym na potrzeby niniejszego badania wskazują na stosunkowo niską aktywność CTT w omawianym zakresie (6,3%), jednakże przyczyną tego stanu rzeczy może być (podobnie jak w wyżej omawianym zagadnieniu) niska próba CTT, które wzięły udział w badaniu (N=2). Doradztwo i szkolenia dla sektora MSP są aktywnością wykonywaną przez centra transferu technologii przez mazowieckie CTT niemal równie często jak transfer i komercjalizacja wiedzy w 2010 roku (27,1%) oraz najczęściej podejmowaną w roku 2013 (26,3%) przez CTT zlokalizowane na Mazowszu. Najrzadziej CTT świadczą usługi z zakresu doradztwa i szkoleń dla dużych firm – trend ten jest zauważalny zarówno wśród CTT województwa mazowieckiego, jak i całej Polski.
Tabela 43. Struktura klientów mazowieckich CTT według rodzajów usług w latach 2009-2013 (w %) na tle kraju
Mazowsze 2009 Mazowsze 2013 Polska 2009 Polska 2011
szkolenia 45,2 5 47,8 39,7
informacja 40,6 27,5 36,4 42,8
doradztwo 13,5 67,5 8,1 11,5
pozostałe 1,1 - 7,8 6,0
Źródło: Raport SOOIPP Ośrodki przedsiębiorczości 2012 oraz badanie CAWI.
Klienci CTT w 2009 roku najczęściej korzystali z usług szkoleniowych oraz informacyjnych – taki rezultat otrzymano zarówno na Mazowszu (45,2%), jak i w Polsce – 39,7%. Usługi informacyjne również odgrywają istotną rolę dla klientów CTT – w Polsce w 2011 roku 42,8% klientów skorzystało z tego typu usług, wśród mazowieckich przedsiębiorstw w 2013 roku odsetek ten wyniósł do 27,5%.
Mazowieckie centra transferu technologii ankietowane w roku 2013 wskazały znaczący odsetek klientów korzystających z usług doradczych (67,5%), jednakże podobnie jak we wcześniej omawianym zagadnieniach, należy zwrócić uwagę na próbę CTT biorących udział w badaniu w 2013 roku, która mogła być przyczyną odmiennej struktury odpowiedzi omawianych podmiotów. Niemniej należy zwrócić uwagę, że także w Polsce pomiędzy rokiem 2009 a 2011 liczba klientów CTT korzystających ze szkoleń zmalała na rzecz doradztwa i informacji.
Tabela 44. Struktura klientów mazowieckich CTT w latach 2009-2013 na tle kraju Mazowsze
2009
Mazowsze 2013
(N=3)
Polska 2009 Polska 2011 Ogółem
w tym % 652 3030 696 702
pracownicy naukowi 15,3 7,7 21,6 29,6
studenci 8,3 7,7 13,7 19,8
właściciele i menedżerowie MSP 39,6 23,1 31,1 13,7
pracownicy MSP 11,3 16,3 5,1
początkujący przedsiębiorcy 11,1 15,4 8,9 15,3
urzędnicy administracji publicznej 0,9 7,7 1,9 3,1
małe firmy technologiczne - 23,1 - -
firmy z kapitałem zagranicznym - 7,7 - -
instytucje naukowo-badawcze - 7,7 - -
pozostali 12,9 - 6,5 1,9
Źródło: Raport SOOIPP Ośrodki przedsiębiorczości 2012 oraz badanie CAWI.
Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013
166
Analizując strukturę klientów mazowieckich centrów transferu technologii w latach 2009-2013 należy odnotować największy odsetek klientów spośród właścicieli oraz pracowników sektora MSP – w 2009 roku ponad połowa klientów CTT reprezentowała ten sektor, natomiast w 2013 roku odsetek ten zmalał do niespełna 25%. W skali krajowej również można odnotować spadek pracowników oraz właścicieli sektora MSP wśród klientów CTT z niemal 50% w 2009 roku do niespełna 20%. Wśród badanych w 2013 roku mazowieckich CTT można odnotować wzrost klientów w postaci małych firm technologicznych (23,1% w 2013r.). Spadek pracowników naukowych wśród klientów mazowieckich CTT nie ma odbicia w danych przedstawiających strukturę klientów CTT dla całej Polski, jednakże przyczyną odmiennego trendu w 2013 roku dla mazowieckich podmiotów może być próba instytucji, które zdecydowały się wziąć udział w badaniu (N=3).
Tabela 45. Wybrane rezultaty aktywności przeciętnego mazowieckiego CTT w latach 20010 i 2011 na tle kraju
publiczne z funduszy europejskich i krajowych - 807 2 8,3 Źródło: Raport SOOIPP Ośrodki przedsiębiorczości 2012 oraz badanie CAWI.
Liczba skomercjalizowanych technologii z lokalnego środowiska naukowego, jak również zgłoszenia patentowe do Europejskiego Urzędu Patentowego (EPO) poczynione przez CTT w skali krajowej odnotowały nieznaczny wzrost. Dane te nie mają odzwierciedlenia w wynikach uzyskanych wśród mazowieckich centrów, jednakże – tak jak we wcześniejszych analizach – przyczyną odmiennego stanu rzeczy może być niska próba badanych CTT w 2013 r. W 2010 roku żadne z badanych centrów transferu technologii nie podejmowało się tworzenia biznesplanów, zarówno w Polsce, jak i na Mazowszu (bądź przynajmniej nie było to badane), natomiast w kolejnych latach można odnotować podjęcie przez CTT aktywności tego typu.
Tabela 46. Bariery rozwoju mazowieckich CTT na tle kraju
Mazowsze
komercjalizacyjnych i współpracy z biznesem 2,5 1 3,0 3,0
niski budżet, brak wsparcia finansowego 2,6 1 2,8 2,7
problemy współpracy z lokalnymi i regionalnymi
instytucjami 2,6 2 2,8 2,2
brak rynku na nowoczesne/technologiczne produkty
i technologie 2,8 - 2,8 2,5
zła sytuacja gospodarcza w regionie, marazm i zastój 1,5 - 2,8 2,4 zawiłe procedury prawne transferu i komercjalizacji 3,4 - 2,7 2,9
165 Liczba respondentów, która wskazała daną barierę.
Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013
167
małe zainteresowanie biznesu ofertą centrum 2,1 - 2,7 2,4
szara strefa w zakresie usług doradztwa,
komercjalizacji i usług technologicznych 1,1 - 2,6 2,3
ograniczenia prawne i brak procedur transferu
technologii 2,4 1 2,5 2,2
brak partnerskiej i biznesowo zorientowanej
współpracy ze środowiskiem naukowym - 1 - -
brak środków na wyposażenie i adaptację obiektów - 1 - -
niedostateczna ilość fachowych doradców trenerów - 1 - -
Źródło: Raport SOOIPP Ośrodki przedsiębiorczości 2012 oraz badanie CAWI.
Do najczęściej wymienianych barier w rozwoju CTT należą problemy współpracy z lokalnymi i regionalnymi instytucjami, niski budżet, brak wsparcia finansowego, niechęć środowiska naukowego do działań komercjalizacyjnych i współpracy z biznesem oraz ograniczenia prawne i brak procedur transferu technologii – bariery te często wskazują zarówno przedsiębiorstwa zlokalizowane w województwie mazowieckim, jak również te mające siedzibę w pozostałych miejscach w Polsce.
Istotną barierą wskazywaną przez CTT (jednak pominiętą przez mazowieckie podmioty w 2013 r.) są również zawiłe procedury prawne transferu i komercjalizacji technologii. Mazowieckie CTT w 2013 roku wskazały również takie bariery jak: brak partnerskiej i biznesowo zorientowanej współpracy ze środowiskiem naukowym, brak środków na wyposażenie i adaptację obiektów oraz niedostateczna ilość fachowych doradców trenerów.