Zagraniczne centra badawcze na Mazowszu

Rozpatrując najbardziej innowacyjne firmy zlokalizowane na Mazowszu pod kątem ich wielkości, widać, iż największa koncentracja w Warszawie dotyczy mikroprzedsiębiorstw, jako że wszystkie spośród tych wskazanych na liście ogólnopolskiej i które zlokalizowane są w województwie mazowieckim, mają siedzibę w Mieście Stołecznym Warszawie. Nieco mniejsza koncentracja dotyczy sektora małych i średnich przedsiębiorstw na rzecz podregionu warszawskiego zachodniego i wschodniego.

Warto zaznaczyć, że omawiany powyżej ranking jest najbardziej regularnie wydawanym i najbardziej rzetelnym spośród wszystkich tego typu publikacji. Jego wysoką jakość potwierdza fakt, iż coraz rzadziej inne podmioty podejmują się tworzenia własnych rankingów, jak było jeszcze kilka lat temu (np. Kamerton Innowacyjności PKPP Lewiatan). Nowsze badania, jak np. badanie PARP z 2010 roku na temat innowacyjności mikroprzedsiębiorstw w dużej mierze oparte jest na statystyce GUS i Eurostatu, pokrywając się tym samym zakresem z rozważaniami prowadzonymi w przedmiotowym dokumencie. Wciąż prowadzone są różne zestawienia gałęziowe, ale ze względu na brak solidnych podstaw metodologicznych służą one bardziej do przeglądu branż niż wyciągania daleko idących wniosków (np. Ranking firm informatycznych i telekomunikacyjnych Top200 prowadzony regularnie przez Computerworld).

Z racji ograniczonej dostępności szczegółowych danych na temat działalności innowacyjnej polskich przedsiębiorstw (szczególnie w ujęciu regionalnym), należy wskazać na potrzebę stworzenia solidnej i wiarygodnej bazy informacyjnej dla analizy występujących długofalowych tendencji.

9.5 Zaawansowane formy innowacyjności mazowieckich przedsiębiorstw

Zaawansowane formy innowacyjności związane są z działalnością filii korporacji transnarodowych, które uznawane są za źródło, z którego szerzą innowacje, ze względu na pozyskiwanie z centrali zaawansowanych rozwiązań technologicznych w zakresie produkcji, organizacji pracy, technik marketingowych i zarządzania przedsiębiorstwem. Nie każde jednak działanie związane z rozszerzaniem swoich struktur przez międzynarodowe firmy na dany kraj jest jednoznaczne z dyfuzją innowacji. Najsilniejsze oddziaływanie w tym względzie ma lokowanie centrów badawczo-rozwojowych na terenie kraju przyjmującego, a co za tym idzie decentralizację prac rozwojowych odgrywających kluczową rolę w określaniu globalnej pozycji konkurencyjnej danej korporacji. Podobny efekt ma lokalizowanie kluczowych procesów w danym kraju, które zaspokajają potrzeby korporacji w skali globalnej lub regionalnej. Podsumowując, lokowanie centrów badawczo rozwojowych, a także centrów usługowych w danym kraju jest przejawem długofalowego i strategicznego zaangażowania korporacji w danym miejscu.

9.5.1 Zagraniczne centra badawcze na Mazowszu

9.5.1.1 Offshoring usług badawczych

Offshoring usług badawczych oznacza przenoszenie potencjału badawczego do innych krajów niż lokalizacja macierzystego przedsiębiorstwa. Nie jest to nowe zjawisko, jednak wcześniej lokalizowanie centrów badawczo – rozwojowych w odległych krajach miało umożliwić lepsze dostosowanie oferty produktowej/usługowej do specyfiki lokalnego rynku. Obecnie następuje w tym względzie wyraźna zmiana organizacyjna i jakościowa, jako że prowadzone w różnych krajach badania nie służą tylko dostosowywaniu do lokalnych rynków, ale są następnie wdrażane w skali całej korporacji.

Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013

115

Jak wskazali autorzy raportu „INNOWACYJNE MAZOWSZE - stan innowacyjności po uchwaleniu RIS Mazovia 2007-2015”¹⁰⁷, rozważając zjawisko offshoringu usług badawczo rozwojowych można mówić o dwóch procesach – fragmentaryzacji procesów badawczych oraz lokowaniu centrów badawczych w krajach, w których są do tego sprzyjające warunki (wykwalifikowana, ale tańsza kadra, elastyczność rynków pracy, stabilność gospodarki etc.). Pierwszy proces polega na zlecaniu usług badawczo-rozwojowych różnym ośrodkom zagranicznym i późniejsze agregowanie pozyskanych danych. Jest to proceder powszechny w dziedzinie badań medycznych oraz w przypadku technologii informacyjnych.

Drugi wskazany proces umożliwia odpowiednie zarządzanie kosztami pracy i lokowanie swoich centrów badawczych w miejscach o największym potencjale korzystnego prowadzenia biznesu.

Warto przy okazji analizowania wskaźników innowacyjności pochylić się nad procesem globalizacji, który w ostatnich kilkunastu latach w dużej mierze determinuje rozwój gospodarki, a także przemieszczanie się ośrodków badań i rozwoju poza główne centra rozwoju gospodarczego, przede wszystkim poprzez realizację zagranicznych inwestycji w tym zakresie przez korporacje transnarodowe. Dane na ten temat można znaleźć w stworzonym jakiś czas temu, jednak bogatym w interesujące dane, raporcie wydanym przez UNCTAD World Investment Report 2005. Według danych zawartych w tym raporcie w 2005 roku 28% korporacji transnarodowych prowadziło badania w zagranicznych filiach, a wydatki tam ponoszone wzrosły ponad 2,7 razy w okresie 1993-2002 (z 29 mld $ do 67 mld $). Warto zaznaczyć, że szczególnie silną pozycję w zakresie przenoszenia ośrodków B+R mają Chiny i Indie, choć pozycja tych ostatnich nieco się ostatnio pogarsza na rzecz innych regionów świata. Niestety w kolejnych raportach UNCTAD autorzy koncentrują się na innych zagadnieniach związanych z rozwojem (ekologia, społeczna odpowiedzialność biznesu), stąd trudno pozyskać bardziej aktualne dane na ten temat.

Warto wspomnieć również o regularnie pojawiającej się publikacji Komisji Europejskiej The EU Survey on R&D Investment Business Trends. Najbardziej aktualne dane dostępne są z publikacji z 2010 roku.

Raport ten jest podsumowaniem badań prowadzonych na tysiącu, przede wszystkim dużych, przedsiębiorstwach zlokalizowanych w Unii Europejskiej. Uzyskano odpowiedzi od 187 największych firm. Wartość inwestycji w zakresie badań i rozwoju wynosi niemal 56 miliardów euro, co stanowi około 40% wszystkich inwestycji w tym zakresie przedsiębranych przez 1000 firm umieszczonych na tzw. EU Scoreboard.

Duże europejskie firmy przede wszystkim inwestują środki w zakresie B+R w innych krajach Unii Europejskiej – aż ¾ wartości inwestycji pozostaje w Unii. Badani przedsiębiorcy najczęściej deklarowali zagraniczne inwestycje w zakresie prac badawczo-rozwojowych na terenie USA i Kanady (13%), Indii (2,6%), Chin (2,2%), innych krajów europejskich (1,9%) oraz Japonii (1%).

Co istotne, udział w inwestycjach w zakresie badań i rozwoju, które lokowały europejskie przedsiębiorstwa w Chinach i Indiach to tylko ok. 5% wszystkich zagranicznych inwestycji w tym zakresie, co w porównaniu z dynamicznym rozwojem gospodarczym tych krajów wydaje się małą wartością.

Spytani o lokalizacje postrzegane jako najbardziej atrakcyjne miejsca inwestycji zagranicznych w zakresie prac badawczo-rozwojowych, najczęściej wskazywano Stany Zjednoczone, zaraz potem Chiny, Niemcy i Indie. W poprzednich badaniach powyższe kraje również stanowiły cztery pierwsze wybory, jednak w innych konfiguracjach.

Co istotne, zaraz za wskazanymi powyżej państwami pojawia się Brazylia i Polska, jako najbardziej atrakcyjne lokalizacje inwestycji w zakresie prac badawczo-rozwojowych. Wskazuje to na zainteresowanie Polską i postrzeganie jej jako potencjalnie atrakcyjnego miejsca inwestycji, co jednak

107 „INNOWACYJNE MAZOWSZE - stan innowacyjności po uchwaleniu RIS Mazovia 2007-2015”, Warszawa 2010.

Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013

116

nie przekłada się to na razie na efekty w postaci wysokiego wskaźnika innowacyjności polskiej gospodarki.

9.5.1.2 Zagraniczne centra badawcze w Polsce. Pozycja Mazowsza

Zgodnie z danymi podanymi przez autorów raportu „INNOWACYJNE MAZOWSZE - stan innowacyjności po uchwaleniu RIS Mazovia 2007-2015”, w Polsce występuje następująca struktura zagranicznych centrów usług badawczo-rozwojowych¹⁰⁸:

 zdiagnozowano występowanie 48 zagranicznych centrów badawczo-rozwojowych zatrudniających około 10 tys. osób. Najwięcej z nich należy do sektora:

o IT (19), w tym: Google, Intel, Microsoft, Motorola, IBM, Sabre, Samsung, ABB, Oracle, HP;

o elektronicznego (10), w tym: Siemens, Bosch, LG, General Electrics;

o transportu (9), m. in.: GE, Tenneco, Lufthansa, Volvo, Delhi, Wabco;

o energetycznego (5), m. in.: ABB, Alstom;

o farmaceutycznego (4), w tym: GlaxoSmithKline, Pliva)

 najwięcej korporacji, które ulokowały swoje centra badawcze w Polsce pochodzi z USA (22) i Niemiec (5);

 centra zlokalizowane są zazwyczaj w dużych ośrodkach miejskich z silnym zapleczem akademickim, rozwiniętą infrastrukturą i korzystnymi warunkami życia.

 liderem w przyjmowaniu centrów badawczych jest Kraków, gdzie zlokalizowano 11 centrów badawczych, kolejne lokalizacje to aglomeracja warszawska (10) i Wrocław (9). Wyniki rankingu cyklicznie przygotowywanego przez firmę konsultingową Tholons potwierdzają powyższej zakreślony stan rzeczy - w 2013 roku Kraków został on uznany za jeden z 10 najlepszych miast pod względem lokalizacji usług outsourcingowych na świecie w grupie miast o ugruntowanej pozycji w tym zakresie¹⁰⁹, Warszawa została zaklasyfikowana na 36 pozycji (jako miasto wschodzące), zaś Wrocław na 75 (zaliczony do grupy miast obserwowanych.

Powyższe dane mogą prowadzić do wyciągnięcia następujących wniosków:

 Badania w polskich centrach badawczo–rozwojowych transnarodowych korporacji realizowane są na potrzeby centrali firm, które wykorzystują w ten sposób dostęp do tańszej, a wysoko wykwalifikowanej kadry pracowniczej, dzięki której z jednej strony mogą zwiększyć swoją konkurencyjność, a z drugiej zapewnić sobie wartość dodaną w zakresie tworzenia innowacyjnych rozwiązań.

 Polskie centra realizują badania prowadzące do poprawy jakości produktów/procesów (technology improvment&monitoring), mają charakter użytkowy, nie są nastawione na tworzenie przełomowych technologii (frotnier innovation).

 Centra powstają w drodze bezpośrednich inwestycji typu greenfield, co oznacza, że mamy do czynienia z inwestycjami typu offshoring z zachowaniem własności (captive offshoring).

 W wielu przypadkach występuje trudność w zidentyfikowaniu, na ile dane centra są typowymi ośrodkami badawczo-rozwojowymi, a na ile centrami usług pełniącymi funkcję wsparcia procesów biznesowych wewnątrz korporacji. Rozróżnienie tych podmiotów utrudnia fakt braku rozróżnienia tego typu podmiotów w statystyce publicznej.

108 Stan na rok 2010.

109 Raport „Tholons Top outsourcing cities 2013”, dostępny pod adresem:

http://www.tholons.com/TholonsTop100/pdf/Tholons%20Top%20100%202013_Rankings%20and%20Report%20Overview.pdf (dostęp dnia 17.04.2013).

Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013

117

 Pracownicy centrów pozyskiwani są zazwyczaj z uczelni technicznych bądź publicznych instytucji badawczych (te ostatnie mają małą przewagę dla ich pracowników ze względu na niskie płace i mniejsze możliwości rozwoju i prowadzenia badań).

 Centra badawcze lokalizowane są zazwyczaj w bliskości skupiska przemysłu w danej branży.

 Brak jest szerzej zakreślonej współpracy o charakterze wspólnych projektów badawczych z polskimi ośrodkami badawczymi. Współpraca z reguły ogranicza się do korzystania z infrastruktury badawczej.

 Współpraca centrów z uczelniami dotyczy poziomu i zakresu kształcenia, pozyskiwania nowych pracowników i wsparcia uczelnia nowymi modelami nauczania.

Najważniejszymi czynnikami stanowiącymi o atrakcyjności Polski jako miejsca lokalizacji centrów rozwojowych są:

 Ilość i jakość wykształconych absolwentów szkół wyższych,

 Jakość i dostępność kadry inżynierskiej

 Przygotowanie kadry naukowej, jej elastyczność współpracy, znajomość światowych trendów technologicznych,

 Koszty pracy,

 Strategiczne położenie,

 Zachęty inwestycyjne,

 Jakość pracy polskich pracowników,

 Możliwości tworzenia regionalnych strategii innowacji, jakie dają programy unijne.

Przykład: W 2000 roku w Warszawie powstało centrum badawczo-rozwojowe Samsunga. Pierwotnie głównym obszarem działalności było projektowanie podsystemów odbiorników telewizji cyfrowej, jednak szybko rozszerzał się zakres prowadzonych badań. W 2007 roku uruchomiono Centrum Technologii Mobilnych, gdzie prowadzi się badania i testowanie oprogramowania najnowszych zaawansowanych technologicznie modeli telefonów komórkowych. W międzyczasie otwarto nowe biura w Poznaniu (2011 rok), planowane jest otwarcie biura również w Łodzi. Obecnie centrum zajmuje się: zaawansowanymi systemami telewizji cyfrowej, konwergencją platform, systemami mobilnymi, inteligentnymi technologiami i rozwiązaniami dla biznesu.