Wybrane problemy transferu technologii i komercjalizacji wiedzy

10.8 Wybrane problemy transferu technologii i komercjalizacji wiedzy

Problematyka transferu technologii i komercjalizacji wiedzy zajmuje bardzo ważne miejsce w założeniach strategicznych regionu, Polski, a także całej Unii Europejskiej. Co ciekawe, mówić można o europejskim paradoksie, który polega na tym, że efekty badań naukowych (publikacje, patenty) w zdecydowanie zbyt małym stopniu przekładają się na wdrażanie nowych, zaawansowanych rozwiązań do europejskiej gospodarki. Europejska gospodarka wciąż opiera się na starych paradygmatach, w której brakuje rynkowej orientacji działań badawczo-rozwojowych. Podejście do wykorzystywania badań naukowych musi zostać zmodyfikowane, w celu zwiększenia potencjału gospodarczego i podniesienia konkurencyjności gospodarki w Europie. Budowa takiej nowoczesnej gospodarki wymaga długookresowych inwestycji w kluczowe technologie w połączeniu z proaktywnym, inteligentnym podejściem do zakładanych celów.

Wieloletnie doświadczenia dowiodły, iż współpraca świata nauki i biznesu jest trudna, szczególnie ze względu na bardzo różne cele działania tych dwóch środowisk i nastawienie do pracy. Naukowcy zazwyczaj skoncentrowani są na poznawaniu odpowiedzi na trudne pytania i dochodzeniu do poznawania wciąż nowych obszarów do tej pory nie eksplorowanych przez naukę. Przedsiębiorcy zaś przede wszystkim skoncentrowani są na osiągnięciu szybkiego zysku, pozyskaniu nowych rynków, zwiększeniu swojej konkurencyjności, a wszystko pod presją czasu. Te różnice w charakterze pracy i celów działania prowadzą do powstania luki komunikacyjnej między światem nauki i biznesu.

Pierwszy etap procesu komercjalizacji wiedzy zaczyna się w środowisku naukowym, ponieważ to na uczelniach powstają nowatorskie pomysły i innowacyjne rozwiązania. Jednak ich wdrażanie do praktyki gospodarczej jest dla wielu polskich szkół wyższych zagadnieniem nowym, którego muszą się nauczyć. ¹⁴⁵ Na mocy art. 86c Ustawy z dn. 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw¹⁴⁶ uczelnie mają obowiązek uchwalenia regulaminu komercjalizacji wyników badań naukowych i prac rozwojowych. Jednak ich utworzenie nie musi być wcale gwarantem sukcesu. Wiele polskich uczelni posiada już takie regulaminy, lecz pomimo ich istnienia pracownikom naukowym i władzom uczelni wciąż nie udaje się dojść do porozumienia.¹⁴⁷ Problemy wewnątrzuczelniane odnośnie zasad komercjalizacji wiedzy i wyników prac naukowych współistnieją obok tradycyjnie identyfikowanych problemów w obszarze komercjalizacji na linii nauka-biznes. Pracownicy naukowi mają określoną strukturę i model kariery, który daleki jest od kariery pracowników zatrudnionych w biznesie. Z drugiej strony przedsiębiorcy muszą poddawać się dyktatowi rynku, z jego niepewnością, kulturą i szybkimi cyklami przemian. Konsekwencją tego stanu rzeczy są następujące zjawiska:

 brak możliwości porozumienia między tymi światami ze względu na różny język, którymi ich przedstawiciele się posługują, a co za tym idzie trudność w udrożnieniu kanałów komunikacji między nimi;

 znaczne różnice osobowościowe i mentalne naukowców i przedsiębiorców, a także inne cele ich działalności zawodowej;

 struktura finansowania sektora B+R nie motywuje jego pracowników do poszukiwania szansy komercjalizacji wyników badań naukowych;

144 Podrozdział, który został opracowany w ramach raportu „INNOWACYJNE MAZOWSZE - stan innowacyjności po uchwaleniu RIS Mazovia 2007-2015” w efekcie dyskusji ekspertów i przeprowadzonych wywiadów i spotkań.

145 http://www.pi.gov.pl/parp/chapter_86197.asp?soid=F4C8D054C1A049E5B6C4FE29065B558E

146 Dz. U. Nr 164, poz. 1365 z późn. zm.

147 http://www.pi.gov.pl/parp/chapter_86197.asp?soid=F4C8D054C1A049E5B6C4FE29065B558E

Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013

152

 świat biznesu w małym stopniu sygnalizuje potrzeby związane z badaniami naukowymi, zakładając zazwyczaj, że mają one małą wartość rynkową.

Konsekwencją odmienności kultury organizacyjnej świata akademickiego i biznesu jest utrwalenie krzywdzących dla obu stron stereotypów dotyczących:

 nawiedzonych naukowców, którzy pracują nad nikomu niepotrzebnymi zagadnieniami,

 niedouczonych przedsiębiorców, którzy nie są w stanie docenić wartościowych wyników prac naukowych.

Zniesienie uprzedzeń obu stron związanych z transferem wiedzy i technologii jest wyzwaniem współczesności na wielu poziomach działania. Wymaga to wypracowania nowych modeli organizacyjnych i instrumentów oraz stworzenia wyspecjalizowanych instytucji wsparcia.

W tradycyjnym modelu funkcjonowania uniwersytetu badawczego (humboltowskiego) współpracę z biznesem traktowano jako marginalne zadanie uczelni, sprowadzone do indywidualnych decyzji poszczególnych pracowników naukowych. Dominowały spotkania i kontakty nieformalne, realizowane zazwyczaj z inicjatywy przedsiębiorców – spotkania i dyskusje w trakcie konferencji, sympozjów, targów, wykładów gościnnych czy konsultacji. Duża części środowiska akademickiego traktowała tego typu relacje z dystansem jako naznaczone chęcią zysku, daleką od etosu naukowca poświęconego pogłębianiem wiedzy.

Niestety założenia te doprowadziły do tego, że pojawiające się możliwości współpracy z biznesem zaczęły przenosić się do akademickiej szarej strefy, która polegała przede wszystkim na realizacji zadań zleconych w oparciu o sprzęt i infrastrukturę będącą własnością uczelni. Tego stanu rzeczy nie były w stanie w żaden sposób sformalizować władze uczelni, czego konsekwencją jest utrata przez uczelnie możliwych do osiągnięcia zysków. Takie praktyki prowadzą do pojawienia się dwóch przeciwstawnych postaw w środowisku, a co za tym idzie jego dezintegracji. Z jednej strony operatywni i zaradni naukowcy potrafią pozyskać zamówienia i dorobić do pensji w oparciu o infrastrukturę uczelni. Z drugiej zaś prawdziwi naukowcy są oddani badaniom naukowym, a co za tym idzie gorzej uposażeni. Zjawisko kupowania wiedzy bezpośrednio od pracowników, z pominięciem władz uczelni można porównać do patologii, jaką jest prowadzenia przez lekarzy praktyki prywatnej w oparciu o prestiż i zatrudnienie w publicznych placówkach.

Takie praktyki są de facto niekorzystne dla gospodarki. Dlatego istnieje konieczność stworzenia przez uczelnie systemu, który pozwoli wycenić pracę naukową i komercjalizacyjną swoich pracowników.

Dzięki temu naturalnie stworzą się większe szanse i możliwości korzystania z mechanizmu transferu wiedzy do biznesu. Pozwoli to również na zminimalizowanie piractwa intelektualnego, które polega na traktowaniu uczelni jako bezpiecznego punktu zaczepienia, nie traktując jako poważne miejsce pracy, w którym warto się angażować.

Zła sytuacja ekonomiczna placówek badawczych jest ściśle związana z niskimi nakładami budżetowymi na naukę, które należą do jednych z niższych w Europie (0,74% PKB)¹⁴⁸. Dodatkowym problemem jest bardzo niski poziom zainteresowania przedsiębiorców współfinansowaniem prac badawczych prowadzonych przez placówki naukowe, co prowadzi do zaniku współpracy ośrodków naukowych z biznesem. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest również upadek wielu polskich zakładów przemysłowych na etapie wprowadzania w Polsce gospodarki rynkowej. Kierownicy zakładów znajdujących się w trudnej sytuacji ekonomicznej redukowali koszty rezygnując ze współpracy z ośrodkami naukowymi. Inną przyczyną była prywatyzacja wielu przedsiębiorstw, które wskutek procesów prywatyzacyjnych stały się częścią dużych koncernów międzynarodowych dysponujących

148 Eurostat, dane za rok 2010.

Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013

153

własnymi centrami badawczo-rozwojowymi, co prowadziło do rezygnacji ze współpracy z polskimi jednostkami naukowo-badawczymi. Brak konsekwentnej polityki państwa w tym obszarze prowadziło do degradacji wielu dobrze działających JBRów, które musiały rozpaczliwie poszukiwać wpływów poprzez działalność pozanaukową (oferowanie powierzchni do wynajęcia). Inne podmioty tego typu wykorzystały sytuację dzikiej prywatyzacji, przejmując określone sektory rynku, stają się monopolistami w pewnych dziedzinach innowacji. Był to proces korzystny dla tych podmiotów, jednak nieracjonalny z punktu widzenia interesów państwa.

Dynamiczny wzrost liczby przedsiębiorców sektora MSP, a wśród nich dominujący udział mikroprzedsiębiorców (95,5% podmiotów) przyczynił się do dodatkowych perturbacji popytu na usługi badawcze. Dotychczas jednostki naukowe realizowały badania w oparciu o średnioterminowe umowy (1,5-3 lat) z przedsiębiorcami. W chwili obecnej większość podmiotów z sektora MSP oczekuje szybkiego efektu w postaci wyników analiz czy ekspertyz, czego konsekwencją jest praca tych ośrodków na podstawie krótkoterminowych umów, co uniemożliwia zachowanie ciągłości finansowania oraz wymaga wzmożonych działań marketingowych. Konsekwencją takiej formy funkcjonowania jest konieczność poszukiwania nowych źródeł finansowania, przede wszystkim budżetowych. Podobną strategię pozyskiwania funduszy przyjęły szkoły wyższe i PAN.

Instytucje naukowe, rozważając uwarunkowania współpracy z ośrodkami innowacji, wskazują na niedostatek informacji o celach i ofercie tego typu podmiotów. Wskazuje to na konieczność intensyfikacji i podniesienia jakości działań komunikacyjnych ze strony tych ośrodków. Fakt wskazywania tego typu problemów we współpracy z ośrodkami innowacji poddaje pod dyskusję sens podejmowania z nimi współpracy ze względu na brak świadomości (z powodu braku komunikacji) korzyści z takiej współpracy. Pojawia się czasem też przekonanie o małych kompetencjach tych instytucji w zakresie transferu technologii.

Z powyższych względów konieczna wydaje się refleksja nad sposobem funkcjonowania ośrodków innowacji. Fakt przydatności istnienia tego typu instytucji jako pośredników w transferze technologii jest wciąż aktualny, ale pewne usprawnienia w ich funkcjonowaniu mogłyby zwiększyć ich potencjał, a co za tym idzie zintensyfikować sam proces komercjalizacji wiedzy.

Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013

154