10. Stan działalności badawczej i rozwojowej (B+R) w województwie mazowieckim
10.3 Nakłady finansowe na działalność B+R
Funkcjonujące na terenie województwa mazowieckiego jednostki, których głównym rodzajem działalności jest prowadzenie prac B+R stanowiły w 2011 roku ok. ¼ ogólnej liczby tych jednostek działających w kraju, co oznacza znaczący spadek udziału województwa mazowieckiego (w 2008 roku odsetek ten wynosił 51%). Nie oznacza to spadku liczby tego rodzaju jednostek na Mazowszu (wręcz zanotowano znaczący wzrost o 60%), ale wskazuje na fakt, iż w pozostałych województwach zwiększa się potencjał badawczo-rozwojowy.
W 2011 roku w województwie mazowieckim działało 106 szkół wyższych, z czego 77 zlokalizowanych było w Warszawie. Ogółem na terenie Mazowsza funkcjonowało 35,3% wszystkich polskich uczelni wyższych.
Według danych GUS, liczba przedsiębiorstw prowadzących działalność B+R z biegiem lat wzrasta, co wskazuje na pojawienie się pozytywnego trendu z punktu widzenia realizacji celów Strategii Lizbońskiej i budowy gospodarki opartej na wiedzy. W województwie mazowieckim liczba przedsiębiorstw prowadzących działalność B+R w 2011 roku wzrosła niemal dwukrotnie w porównaniu z rokiem 2008. Stanowią one 21% ogólnej liczby przedsiębiorstw, które prowadziły działalność badawczą i rozwojową w Polsce w 2011 roku.
Ustawa o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej z dnia 30.05.2008 r. (Dz. U. z 2008 r. Nr 730, poz. 116) umożliwiła przedsiębiorcom spełniającym określone wymogi uzyskanie statusu centrum badawczo-rozwojowego (CBR). Posiadanie tego statusu uprawnia przedsiębiorców do tworzenia funduszu innowacyjności i uzyskania częściowego zwolnienia z podatków i opłat lokalnych.
Według danych Ministerstwa Gospodarki na dzień 28.01.2013129 status centrum badawczo-rozwojowego posiadało w Polsce 27 jednostek (przedsiębiorstw), z czego 6 zlokalizowanych było na terenie Mazowsza. Były to następujące jednostki:
Instytut Wzornictwa Przemysłowego Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie,
KCR S.A. z siedzibą w Warszawie,
BUMAR ELEKTRONIKA S. A. z siedzibą w Warszawie,
Transition Technologies S.A. z siedzibą w Warszawie,
Przedsiębiorstwo Produkcji Elementów Budowlanych "KONTENER" sp. z o.o. z siedzibą w Płocku,
GLOBEMA sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie.
Najwięcej – 9 – centrów badawczo-rozwojowych znajdowało się w województwie śląskim.
Istotną grupę stanowią jednostki, których jednak nie wyodrębnia się w statystykach GUS – to centra badawczo-rozwojowe przedsiębiorstw zagranicznych (R&D centres).
10.3 Nakłady finansowe na działalność B+R
Najważniejszym wskaźnikiem służącym do oceny stanu sfery B+R jest tzw. wskaźniki intensywności B+R (R&D intensity), który liczony jest jako relacja nakładów na działalność B+R w stosunku do produktu krajowego brutto. Wskaźnik ten oznaczany jest jako GERD/PKB (GERD – Gross Domestic Expediture on R&D, nakłady krajowe brutto na działalność B+R130).
129 Wykaz przedsiębiorców posiadających status CBR publikowany przez Ministerstwo Gospodarki, dostępny na stronie:
http://bip.mg.gov.pl/Jednostki+organizacyjne+nadzorowane+lub+podlegle/ Centra+badawczo+rozwojowe
130 GERD – suma nakładów wewnętrznych poniesionych w danym roku na działalność B+R przez wszystkie jednostki prowadzące tę działalność w danym kraju, niezależnie od źródła pochodzenia środków, a więc łącznie ze środkami uzyskanymi z zagranicy (eksport prac B+R), nie obejmuje środków poniesionych na prace B+R wykonane za granicą (import prac B+R).
GERD/PKB – relacja nakładów krajowych na działalność B+R w stosunku do wielkości Produktu Krajowego Brutto, na podst.
GUS.
Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013
140
Według danych GUS w 2011 roku wartość nakładów na działalność B+R (GERD) w województwie mazowieckim wyniosła 4 675,6 mln zł, co stanowi 40% wszystkich wydatków na działalność B+R poniesionych w całej Polsce (tj. 11 686,7 mln zł). Świadczy to o znaczącej koncentracji nakładów na działalność badawczo-rozwojową w województwie mazowieckim.
Wykres nr 59. Nakłady na działalność B+R według województw w 2011 r. (w %)
Źródło: Nauka i technika 2011, GUS.
W przeliczeniu na 1 mieszkańca wartość nakładów na działalność B+R w województwie mazowieckim w 2011 roku wyniosła 886,5 zł wobec 303,3 zł ogółem dla Polski. Drugim województwem, które przekroczyło wartość dla kraju ogółem było województwo małopolskie (nakłady na 1 mieszkańca w wysokości 362,3 zł).
Wykres nr 60. Nakłady na działalność B+R na 1 mieszkańca według województw w 2011 r. (w zł)
Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych 2011.
11,8%
Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013
141
Wykres nr 61. Nakłady na działalność B+R w województwie mazowieckim według rodzajów jednostek w 2011 r. (w %)
Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych 2011.
W strukturze nakładów na działalność B+R według sektorów finansujących przeważają nakłady poniesione przez sektor rządowy (59,9%), a więc przede wszystkim państwowe jednostki badawczo-rozwojowe. Nieco ponad ¼ wydatków ponoszą przedsiębiorstwa (26,5%). Jedynie 12,4% pochodzi z funduszy zagranicznych, a tylko pojedyncze procenty wydatkowane są z budżetów szkół wyższych i instytucji prywatnych.
Wartość relacji GERD/PKB w województwie mazowieckim w 2010 roku wynosiła 1,35%, natomiast dla Polski ogółem wskaźnik ten przyjął wartość 0,74%. Na drugim miejscu z wartością wskaźnika 1,05%
znalazło się województwo małopolskie. Wśród innych województw na najniższych miejscach znalazły się opolskie (0,13%) i lubuskie (0,14%). Według danych Eurostatu wartość wskaźnika GERD/PKB dla krajów UE-27 wyniósł w 2010 roku 2,0%, był on zatem wyższy w porównaniu ze wskaźnikiem dla Mazowsza, mimo iż region ten zajmuje w Polsce pierwsze miejsce pod tym względem. Warto tutaj także zaznaczyć, że strategia Europa 2020 wśród nadrzędnych wymiernych celów UE wskazuje wartość wskaźnika intensywności prac B+R na poziomie 3% PKB. Z kolei cel krajowy dla Polski ustanowiono na poziomie 1,7% PKB – zatem w chwili obecnej ani cała Polska, ani województwo mazowieckie tego celu nie osiągnęło.
Jest pewną ogólna prawidłowością, że regiony, na terenie których znajdują się miasta stołeczne, charakteryzują się wyższymi niż inne regiony wartościami wskaźnika intensywności B+R. Dotyczy to większości krajów UE, z nielicznymi wyjątkami. Szczególnym wyjątkiem są Niemcy, gdzie Berlin z wartością omawianego wskaźnika wynosząca 3,82% w 2005 r. zajmuje w rankingu regionów tego kraju dopiero szóste miejsce. We Francji region paryski, Île de France, zajmuje drugie miejsce.
Pierwsze pięć miejsc wśród krajów UE pod względem wartości wskaźnika GERD/PKB (dane za 2005 rok) zajmują następujące regiony poziomu NUTS 2:
niemiecki region Braunschweig (Brunszwik) – 5,81%,
szwedzki region Västswerige (Zachodnia Szwecja) – 5,39%,
niemiecki region Stuttgart – 5,25%,
fiński region Pohjois-Suomi (Północna Finlandia) – 4,79%,
niemiecki region Oberbayern (Górna Bawaria) – 4,75%.
Wśród nowych krajów członkowskich UE przyjętych w 2004 r. i później najwyższa wartość wskaźnik GERD/PKB osiąga w czeskim regionie Strední Cechy (region środkowoczeski wokół Pragi, która jest miastem wydzielonym o statusie kraju, czyli regionu NUTS 2), gdzie wynosił 2,77% w 2005 r.
instytucje prywatne
0,2%
szkoły wyższe 1,0%
zagranica 12,4%
sektor przedsiębiorstw
26,5%
sektor rządowy 59,9%
Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013
142
(w regionie Praha – 2,20%). W Czechach mamy wiec do czynienia z sytuacja odwrotna niż w Polsce – region wokół miasta stołecznego charakteryzuje się wyższą intensywnością B+R niż samo miasto stołeczne.
Podane wyżej liczby wskazują na wielka przepaść dzieląca województwo mazowieckie od regionów przodujących w UE i w naszym rejonie Europy pod względem wartości wskaźnika intensywności działalności B+R.
Działalność B+R w województwie mazowieckim charakteryzują, podobnie jak działalność B+R w całej Polsce, cechy strukturalne charakterystyczne dla krajów słabiej rozwiniętych (potencjał i struktura sfery B+R są dość ściśle skorelowane z poziomem zamożności kraju mierzonym wartością PKB per capita). Według danych GUS131 w 2009 roku PKB na jednego mieszkańca według parytetu siły nabywczej (PPS) w zajmującym pierwsze miejsce województwie mazowieckim wyniósł 97% średniej dla UE-27, podczas gdy dla Polski wyniósł 61%. Wspomniane powyżej cechy strukturalne to:
wysoki udział nakładów pochodzących z sektora rządowego (tj. środki bezpośrednio z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz środki własne instytucji podlegających rządowi i samorządom) w nakładach ogółem na działalność B+R – w roku wyniósł on 59,9% w województwie mazowieckim i 55,8% w Polsce ogółem132;
wysoki udział badań podstawowych, niski udział badań stosowanych oraz relatywnie niski udział prac rozwojowych w nakładach na działalność B+R, co świadczy o oddaleniu działalności B+R od gospodarki – udział badań stosowanych i prac rozwojowych w nakładach na działalność B+R traktowany jest jako miernik tzw. bliskości do rynku, closeness to market; w roku 2011 udział badań podstawowych, stosowanych i prac rozwojowych w nakładach bieżących na działalność B+R w województwie mazowieckim wynosił odpowiednio: 38,4%, 28,1% i 33,5%.133 W Polsce ogółem rozkład ten wygląda następująco:
o badania podstawowe – 36,4%, o badania stosowane – 24%, o prace rozwojowe – 39,6%.
Dane te pokazują, że jedynie udział nakładów na badania stosowane jest na Mazowszu wyższy niż w Polsce, a już udział nakładów na prace rozwojowe jest o 6% niższy.
W 2011 roku nakłady bieżące na działalność B+R w województwie mazowieckim wyniosły 79,3%, a nakłady inwestycyjne – 20,7%. W krajach rozwiniętych w strukturze nakładów bieżących na działalność B+R największy udział mają nakłady na prace rozwojowe, a najmniejszy - nakłady na badania podstawowe (przykładowo w Danii w 2006 roku nakłady na prace rozwojowe stanowiły aż 53%, na badania stosowane 28%, a na badania podstawowe jedynie 19%).
Według dziedzin nauk (tj. przyrodnicze, inżynieryjne i techniczne, medyczne i nauki o zdrowiu, rolnicze, społeczne, humanistyczne) najwyższy udział w nakładach ogółem w 2011 roku w województwie mazowieckim odnotowano w przypadku nauk inżynieryjnych i technicznych (45,6%).
Wartość ta jest o 1,2% niższa niż wartość wskaźnika dla Polski ogółem (46,8%).134
Przy dokonywaniu analizy oficjalnych danych statystycznych dotyczących działalności B+R należy brać pod uwagę fakt, iż pokazują one jedynie przybliżony obraz rzeczywistości ze względu na ogromne trudności w pomiarze działalności B+R. Jednym z największych problemów stanowi pomiar nakładów na badania kliniczne leków, które według podręcznika Frascati Manual powinny być traktowane
131 Produkt krajowy brutto – rachunki regionalne 2010, Urząd Statystyczny w Katowicach.
132 Bank danych lokalnych GUS, dane za rok 2011.
133 Nauka i technika w 2011, GUS.
134 Tamże.
Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013
143
w statystykach jako działalność B+R. Można zaś domniemywać, iż w statystyce GUS nakłady te są niedoreprezentowane, a na pewno zaniżone. Według analizy przeprowadzonej przez Price Waterhouse Coopers, szacowana wielkość rynku badań klinicznych (rozumiana jako całkowite nakłady na badania kliniczne) w Polsce 2010 roku wyniosła ok. 920 mln zł.135 Włączenie danych o takim wymiarze do danych statystycznych jest o tyle konieczne, że może mieć znaczący wpływ na obraz działalności badawczej i rozwojowej w Polsce i na Mazowszu.