Chaldejski Kościół Katolicki

Niektórzy hierarchowie Kościoła Wschodu korespondowali z pa- pieżami rzymskimi, a niekiedy nawet składali przed nimi katolic-kie wyznanie wiary. Tak uczynił w 1237 roku metropolita Syrii, a w 1245 roku metropolita Nisibis wraz z pięcioma innymi bisku-pami51. Pierwsza poważna, jakkolwiek nieudana, próba nawiązania unii między Kościołem Wschodu a Kościołem rzymskokatolickim miała miejsce podczas soboru florenckiego (zwołany w 1431 roku w Bazylei był kontynuowany z przerwami do 1445 roku w Ferra-rze, Florencji i Rzymie). W 1445 roku papież Eugeniusz IV nazwał Kościół unicki – chaldejskim52.

W XVI wieku narastała frustracja między członkami Kościoła Wschodu spowodowana specyficznym, dziedzicznym sposobem

48 J. Messo, op. cit., s. 87.

49 Ibidem, s. 90.

50 A. Boháč, Assyrian Ethnic Identity in a Globalizing World, [w:] Beyond

Glo-balisation: Exploring the Limits of Globalisation in the Regional Context, Ostrava

2010, s. 70.

51 K. Matwiejuk, Tradycja eucharystyczna w Kościele Chaldejskim, „Warszawskie Studia Teologiczne” XXIV/1, 2011, s. 174.

52 Jednym z pierwszych autorów, którzy użyli terminu „Chaldejczycy” (w zna-czeniu „magowie”, „czarownicy”) na określenie nestorian był Bar Hebraeus. J. Jo-seph, The Modern Assyrians…, s. 6.

94 Współczesna diaspora asyryjsko-aramejska w Szwecji obierania patriarchy53. W 1552 roku biskupi, którzy nie zgadzali się z tym systemem, wybrali Jana Sulakę na antypatriarchę. Sula-ka zaakceptował Sula-katolickie credo i został wyświęcony na patriar-chę przez papieża Juliusza III, co oznaczało początek Chaldejskie-go Kościoła KatolickieChaldejskie-go jako Kościoła unickieChaldejskie-go54. Po powrocie do ojczyzny Sulaka został aresztowany przez władze osmańskie i zamordowany w 1555 roku55. Jednak zapoczątkowany przez nie-go Kościół unicki przetrwał56, choć przewodzili mu patriarchowie z różnych linii sukcesji. W 1692 roku nastąpiło ostateczne rozdzie-lenie się (Asyryjskiego) Kościoła Wschodu i Chaldejskiego Kościo-ła Katolickiego. W 1830 roku papież namaścił Jana VIII Hurmiza jako „babilońskiego patriarchę Chaldejczyków” w Iraku, zaś podle-gły mu Kościół zaczęto powszechnie nazywać chaldejskim57. Od te-go czasu Kościół ten utrzymuje stałe relacje ze Stolicą Apostolską, m.in. wysyła duchownych na studia do Rzymu. W 1844 roku został uznany za odrębny millet (tur. naród) przez władze osmańskie58.

We współczesnym Iraku wyrósł na najbardziej wpływowy ze wszystkich Kościołów, którego wierni za czasów Saddama Hu-sajna stanowili około 70 proc. irackich chrześcijan. Ze względu na swoją lojalność wobec Osmanów, Brytyjczyków (1917–1921),

53 Szimun IV Bassidi zadecydował, iż patriarchą miał zostawać najbliższy mę-ski krewny ostatniego patriarchy, zwykle jego siostrzeniec. W ten sposób, w roku 1551, patriarchą został 12-letni Szimun Dincha, jako Szimun VII. K. Matwiejuk,

op. cit., s. 175.

54 Patriarchowie Kościoła Wschodu długo nie uznawali tego faktu, podając się za zwierzchników obu odłamów – asyryjskiego i chaldejskiego. J. Joseph, The Mo-

dern Assyrians…, s. 8.

55 S. Rassam, op. cit., s. 109.

56 O trwałości podziału poza wyżej wymienionymi przyczynami i autentycz-nej orientacji Chaldejczyków na zachodnie chrześcijaństwo zadecydowały tar-cia wewnętrzne i kwestie językowe: Asyryjczycy z gór mówili po aramejsku, ich bracia z terenów dzisiejszej południowo-zachodniej Turcji, zwłaszcza w diecezji Diyarbakiru (Amidu), po arabsku. Nie oznacza to, że czuli się oni – przynajmniej na początku – etnicznie różni. H. Murre-van den Berg, Chaldeans and Assyrians…, s. 156–157.

57 Kościół rzymskokatolicki wykazywał dużą kreatywność słowotwórczą, mó-wiąc o „Chaldejczykach Asyrii” lub „wschodnich Chaldejczykach Katolickiej Asy-rii”. Terminów tych sami zainteresowani jednak nie przyjęli. J. Joseph, The Modern

Assyrians…, s. 7.

58 S. Rassam, op. cit., s. 110. System milletów działał oficjalnie (choć nie zawsze faktycznie) do upadku sułtanatu po II wojnie światowej. L. Dzięgiel, Współcześni

a następnie wobec wszystkich irackich reżimów po 1921 roku59, Chaldejczycy – w odróżnieniu od Asyryjczyków – cieszyli się re-latywnym bezpieczeństwem, a nawet pewnymi przywilejami60. Różnica w traktowaniu Chaldejczyków oraz Asyryjczyków by-ła szczególnie widoczna pod wby-ładzą basisowską. Dobre stosunki z reżimem oraz preferencja języka arabskiego (ewentualnie kur- dyjskiego) przełożyły się na to, że Chaldejczykom pozwolono wznosić nowe kościoły, szkoły religijne i kluby kulturalne – w re-zultacie stali się najlepiej wykształconą grupą w Iraku. Również ich duchowni byli lepiej wyedukowani od kapłanów w innych Ko-ściołach. W rezultacie Kościół chaldejski stał się jedynym orien-talnym Kościołem katolickim, który zyskał większe znaczenie niż jego ortodoksyjny odpowiednik61. Ceną za bezpieczeństwo i pro-sperity była jednak asymilacja62: utarta tożsamości i oddalenie się od asyryjskich pobratymców63, którzy w katolickich współbraciach zaczęli widzieć zdrajców i agentów Watykanu64.

Nie bez znaczenia była tu postawa religijnych przywódców Chaldejczyków. Słynna jest wypowiedź byłego patriarchy chal-dejskiego, Mar Rafaela I Bidawida (1989–2003), że „Asyryjczyk”, to jest tożsamość etniczna, a „Chaldejczyk” oznacza raczej tożsa-mość religijną aniżeli etniczną65. Ten sam patriacha powiedział też: „Zanim zostałem księdzem, byłem Asyryjczykiem; zanim zostałem biskupem, byłem Asyryjczykiem; jestem Asyryjczykiem dziś, zo-stanę nim jutro i na zawsze i jestem z tego dumny”66. Jednak kolej-ny patriarcha, Mar Emanuel III Delly (2003–2012), zaprezentował

59 V. Petrosian, Assyrians in Iraq, „Iran and the Caucasus”, Vol. 10, No. 1, 2006, s. 125.

60 A. O’Mahony, The Chaldean Catholic Church: The Politics of Church-State

Re-lations in Modern Iraq, „The Heythrope Journal”, Vol. 45, No. 4, październik 2004,

s. 435 i nast.

61 F. McCallum, Religious Institutions and Authoritarian States: Church-State

Rela-tions in the Middle East, „Third World Quarterly”, Vol. 33, No. 1, 2012, s. 7.

62 J. Healey, „The Church Across the Border”: The Church of East and its

Chale-dean Branch, [w:] Easter Christianity in the Modern Middle East, red. A. O’Mahony,

E. Loosley, London–New York 2010, s. 46.

63 V. Petrosian, op. cit., s. 127.

64 A. Boháč, op. cit., s. 70.

65 Wywiad z Mar Rafaelem I Bidawidem, „Lebanese Broadcasting International Channel”, 30 kwietnia 2000.

66 Wywiad z Mar Rafaelem I Bidawidem, „Assyrian Star”, wrzesień–październik 1974, s. 5.

96 Współczesna diaspora asyryjsko-aramejska w Szwecji zupełnie inną narrację, gdy w 2006 roku oświadczył: „Każdy Chal-dejczyk, który nazywa się Asyryjczykiem jest zdrajcą i każdy Asy-ryjczyk, który nazywa się Chaldejczykiem jest zdrajcą”67. Aktual-ny chaldejski patriarcha Babilonu, rezydujący w Bagdadzie Louis Raphaël I Sako, w 2015 roku zaproponował połączenie swoje-go Kościoła z Asyryjskim Kościołem Wschodu oraz Starożytnym Kościołem Wschodu68 i stworzenie jednego „Kościoła Wschodu” w unii z Rzymem. Propozycja została odrzucona przez hierarchów Asyryjskiego Kościoła Wschodu ze względu na zbytnie „zlatyni-zowanie” Kościoła chaldejskiego69. Chaldeizm, chaldejski nacjona-lizm, posiada polityczną reprezentację, m.in. Chaldejską Unię De-mokratyczną w Iraku70.