Szwedzki model

Szwedzka „droga środka” polega na połączeniu socjalistycz-nych programów z demokratycznymi zasadami politycznymi oraz kapitalistycznymi rozwiązaniami. W rezultacie powstaje unikato-wa równounikato-waga między systemem politycznym i gospodarczym124. Nie byłaby ona możliwa, gdyby nie konkretne uwarunkowania kulturowe – wielu autorów wskazuje tu ducha protestantyzmu, czy też luterański zestaw zasad moralnych125. Jednak przede wszyst-kim szwedzki model welfare state został osiągnięty dzięki zaangażo-waniu i współpracy dwóch stron: rządzących i rządzonych, którzy konsekwentnie realizowali założenia wypracowane na początku XX wieku. Wysoki poziom rozwoju społecznego to rezultat kilku-dziesięciu lat reform i sprawnej organizacji. Marta Banaś wymienia najważniejsze czynniki, które składają się na szwedzki folkhemmet:

• mocno rozbudowany sektor publiczny będący jedno- cześnie głównym pracodawcą;

• silne i wpływowe związki zawodowe;

• obligatoryjność układów zbiorowych zapewniających prze- strzeganie zasady „taka sama płaca za taką samą pracę”; • aktywna polityka zatrudnienia, opracowana przy stałej

konsultacji ze związkami zawodowymi; • egalitaryzm;

• najwyższy stopień „zdemokratyzowania” społecznego we- dług indeksu demokracji;

• najniższy na świecie odsetek ubóstwa;

• zgoda i społeczne przyzwolenie na prowadzenie przez pań- stwo polityki wysokiego opodatkowania (podatek do- chodowy), co jest warunkiem koniecznym realizowania

welfare state126.

zją uppsalską. W 1998 roku wydał on zgodę na pokazanie w katedrze w Uppsa-li wystawy zdjęć autorstwa EUppsa-lizabeth Olsson pt. Ecce Homo (łac. Oto człowiek), która ukazywała Chrystusa na paradzie gejowskiej, jako homoseksualistę, trans- westytę i chorego na AIDS. Wystawa została skrytykowana, m.in. przez papieża Jana Pawła II, ale zdziałała bardzo dużo dla tolerancji. K. Tubylewicz, Kościół

mo-że być też taki – poznajcie Kościół Szwedzki, „Na Temat”,

http://ktubylewicz.nate-mat.pl/5633,kosciol-moze-byc-tez-taki-poznajcie-kosciol-szwedzki, data odczytu 31 stycznia 2018.

124 J. Mack, op. cit., s. 23.

125 D. Kościewicz, Kulturowe uwarunkowania państwa dobrobytu w Szwecji –

wy-brane zagadnienia, „Społeczeństwo i Ekonomia” 1, 2014, s. 70.

82 Współczesna diaspora asyryjsko-aramejska w Szwecji Z kolei próbę lapidarnego ujęcia, czym jest folkhemmet podej-muje Kristina Orfali, według której „szwedzki model jest w isto-cie – bardziej, niż się wydaje – modelem etyki społecznej (…) a jego ideologicznym fundamentem są zgoda i jawność”127. Dąże-nie do powszechnego konsensusu i transparentności ogółu życia społecznego – zawodowego i rodzinnego – ma w tym modelu słu-żyć harmonijnej integracji czy też homogenizacji bezklasowego, solidarnego społeczeństwa128. Państwo ingeruje w życie obywateli podwójnie: przez potężne związki zawodowe i inne organiza-cje pozarządowe powiązane z partiami politycznymi, jak również przez sektor usług, zwłaszcza zawodowy aparat opieki społecznej129.

Choć w literaturze przedmiotu wiele jest zachwytów nad szwedzkim modelem wielokulturowości130, to właśnie ta ostatnia cecha szwedzkiego modelu – rozbudowana kontrola – budzi naj-więcej zastrzeżeń w Polsce. Wydaje się, że przysłania wręcz wszy- stkie dobre strony folkhemmet. Droga rozwoju społeczno-ekono-micznego, jaką podążają kraje skandynawskie, w Polsce nie miała na ogół dobrej prasy i opinii. Polskie media, ośrodki opiniotwórcze głównego nurtu, elity gospodarcze i polityczne, wyznające neolibe-ralną wizję rozwoju, od dwóch dekad kwestionują lub w najlepszym razie ignorują dorobek i osiągnięcia modelu nordyckiego131. W samej Szwecji rzeczony model był nieraz krytykowany132, głównie z powo-du nasilającego się wykluczenia imigrantów urodzonych za granicą i ich dzieci, stygmatyzacji i stereotypizacji. Mimo tych wszystkich niedoskonałości, może warto spojrzeć na szwedzki system nie jako model do ślepego naśladowania, lecz jako „dom”, który Szwedzi zbu-dowali na miarę swoich potrzeb i według własnych gustów133.

1.9. Podsumowanie

W zaledwie pół wieku Szwecja przeszła drogę od biednego peryferyjnego kraju nordyckiego z wiejską gospodarką do nowo-czesnego miejskiego państwa dobrobytu z coraz bardziej złożony-mi programazłożony-mi planowania społecznego, ekonozłożony-micznego i

fizycz-127 K. Orfali, op. cit., s. 661.

128 Ł. Bukowiecki, op. cit., s. 50.

129 Ibidem, s. 51.

130 Por. St. Castles, M.J. Miller, The Age of Migration, Basingstoke 2003.

131 W. Anioł, Szlak Norden. Modernizacja po szwedzku, Warszawa 2013, s. 244.

132 Por. A. Pred, Even in Sweden: Racisms, Racialized Spaces, and the Popular

Geo-graphical Imagination, Berkeley 2000.

nego. Szwedzki model przyciągnął rzesze migrantów – zwłaszcza ostatnie wydarzenia na Bliskim Wschodzie spowodowały, że w obrębie Unii Europejskiej Szwecja stała się krajem o najwyższej liczbie wniosków azylowych w relacji do liczby mieszkańców134. Nasilający się w związku z wojną w Syrii od 2012 roku kryzys mi-gracyjny, który apogeum osiągnął w 2015 roku, przyniósł wielkie wyzwania dla całej Europy, w tym również dla Szwecji135.

Długo postrzegana jako kraj niezwykle otwarty i tolerancyj-ny136, w drugiej dekadzie XXI wieku Szwecja stanęła przed zagro-żeniami o charakterze politycznym, gospodarczym i społecznym. Mimo ciągle wysokiego poparcia dla polityki wielokulturowości, popularność zyskali ultraprawicowi i antyimigranccy Szwedzcy Demokraci, popierani przez wyborców, którzy pragną państwa jed-nolitego etnicznie. Szwedzi nie stali się sceptyczni wobec imigran-tów tylko ze względu na różnice kulturowe czy z powodów ideolo-gicznych. Łatwo im było przyjmować imigrantów, gdy bezrobocie w kraju było minimalne, a gospodarka rosła w siłę. Po kryzysie fi-nansowym wzrosło bezrobocie, spowolnił rozwój gospodarczy. Do-datkowo pojawił się strach przed muzułmańskim terroryzmem137. To wszystko przełożyło się na wzrost nietolerancji i zachowań kse-nofobicznych138. Rząd, świadomy głębi podziałów społecznych, podjął decyzje o ograniczaniu zakresu państwa opiekuńczego, za-ostrzaniu prawa azylowego i migracyjnego oraz przywróceniu kontroli na granicach139. Nigdy przyszłość „raju dla imigrantów” nie stała pod większym znakiem zapytania niż obecnie.

134 T. Domański, Wstęp, [w:] Migracje – wybrane problemy i wyzwania, red. idem, Łódź 2018, s. 16.

135 Por. A. Kobierecka, Migracje jako czynnik wielopłaszczyznowej destabilizacji

na przykładzie Szwecji, [w:] Migracje – wybrane problemy i wyzwania…, s. 113.

136 W świetle badań prowadzonych w ramach Unii Europejskiej w 2014 roku aż 72 proc. szwedzkiego społeczeństwa deklarowało pozytywne nastawienie wobec imigracji spoza obszaru unijnego. Ogólne wyniki dla Unii były dużo gorsze – aż 57 proc. jej obywateli określiło swój stosunek do imigracji i imigrantów spoza UE jako negatywny. Na tle ogólnoeuropejskim Szwecja jawi się – przynajmniej sta-tystycznie – jako najbardziej tolerancyjne wobec imigrantów państwo. Standard Eurobarometer 82, Autumn 2014, s. T61, http://ec.europa.eu/public_opinion/ar-chives/eb/eb82/eb82_anx_en.pdf, data odczytu 31 stycznia 2018.

137 R. Perring, Sweden terror threat: Evil ISIS ready to attack „civilian targets”

in Stockholm, „Express”, 26.04.2016, https://www.express.co.uk/news/world/

664619/Sweden-terror-attacks-Islamic-State-Stockholm-ISIS-fighters, data odczy-tu 27 mar-ca 2018.

138 Np. w 2014 i 2015 roku odnotowano przypadki podpalenia meczetów m.in. w Uppsali, Eslöv oraz Eskilstunie. A. Kobierecka, Migracje jako czynnik…, s. 130.

Asyryjczycy/Aramejczycy: historia