Kształtowanie się szwedzkiej państwowości

Zdaniem Zenona Ciesielskiego, kulturę skandynawską11 wy-różniają, na tle kultur innych makroregionów europejskich, trzy czynniki: starożytność nordycka (pozostawanie poza granicami

6 W związku z wprowadzeniem ściślejszej kontroli na granicach państw Unii Eu-ropejskiej w 2016 roku liczba ta spadła do 39 tys. W 2017 roku o azyl w Szwecji wystąpiło niecałe 26 tys. uchodźców. Cyt. za: Swedish Migration Agency, https:// www.migrationsverket.se/English/About-the-Migration-Agency/Facts-and-stati-stics-/Statistics.html, data odczytu 27 marca 2018.

7 R. Cerrotti, Sweden was among the best countries for immigrants. That’s

chan-ging, PRI, 11.09.2017, https://www.pri.org/stories/2017-09-11/sweden-was-among

-best-countries-immigrants-thats-changing, data odczytu 3 stycznia 2018.

8 M. Banaś, op. cit., s. 109.

9 Premier Szwecji w latach 1969–1976, aktywnie działał na forum międzynarodo-wym, m.in. w ruchu państw niezaangażowanych. W polityce wewnętrznej konty-nuował tworzenie państwa opiekuńczego mimo wysokich kosztów. Został zamor-dowany 28 lutego 1986 roku w Sztokholmie najprawdopodobniej z powodu walki z apartheidem. Okoliczności jego morderstwa do dziś nie zostały wyjaśnione.

10 Z recenzji Agnieszki Holland na obwolucie: K. Tubylewicz, Moraliści. Jak

Szwedzi uczą się na błędach i inne historie, Warszawa 2017.

11 Skandynawia – region północnej Europy, obejmujący trzy kraje: Szwecję, Norwegię oraz Danię. Szerszym terminem są kraje nordyckie, obejmujące rów-nież Islandię i Finlandię.

imperium rzymskiego, dziedzictwo wikińskie), późne przyjęcie chrześcijaństwa (obrządek zachodni, powszechna konwersja na lute- ranizm) oraz ludowość (kulturotwórcza rola warstwy chłopskiej)12, przy czym w przypadku Szwecji ten ostatni czynnik odgrywa naj-mniejszą rolę – kultura szwedzka wyrosła zarówno na obyczajach chłopów, jak i wyższych warstw społecznych (najpierw szlachty, później także mieszczaństwa)13.

Pierwsze osady powstały na terenach dzisiejszej Szwecji już 10 tys. lat przed naszą erą14. Od początków VIII do późnych lat XI wieku można mówić o „erze wikingów”, gdy Skandynawo-wie dali się poznać jako piraci i łupieżcy, ale również kupcy i za-łożyciele miast. Był to czas, gdy skandynawscy wojownicy mówili niemal tym samym językiem, choć widoczne już były pewne różni-ce, które z czasem pogłębiły się i spowodowały wyodrębnienie się poszczególnych państw nordyckich. Liczne wyprawy skutkowały spotkaniami ludów z przeludnionej i biednej Północy z mieszkań-cami innych krajów, oswajając tych pierwszych z odmiennością kulturową15. Wikingowie szwedzcy prowadzili ekspansję głównie na wschód – na tereny Rusi, podczas gdy norwescy i duńscy wy-bierali kierunek zachodni.

Nie da się precyzyjnie określić momentu, od którego moż-na mówić o państwie szwedzkim, jedmoż-nak pewne jest, że budowa państwowości rozpoczęła się w środkowej Szwecji, zamieszkanej przez plemię Swaewów16. To im prawdopodobnie Szwecja zawdzię-cza swą nazwę. Polityka zjednoczonego już państwa nakierowana była głównie na stosunki z Norwegią i Danią. W toku historii te trzy państwa zarówno toczyły ze sobą wojny, jak i próbowały się zjednoczyć17. Ponadto zacieśnieniu ulegały więzi między Szwecją i Finlandią – Finowie mogli piastować urzędy w Szwecji, co zachę-cało ich do emigracji na jej tereny.

12 Z. Ciesielski, Nad pojęciem kultury skandynawskiej, [w:] Z dziejów Polski

i Skandynawii. Rozprawy i studia na X-lecie Instytutu Polsko-Skandynawskiego,

red. E.S. Kruszewski, E. Ashøj, Kopenhaga 1995, s. 5.

13 Ł. Bukowiecki, Czas przeszły zatrzymany. Kulturowa historia skansenów w Szwe-

cji i w Polsce, Warszawa 2015, s. 55, 61.

14 B.J. Nordstrom, The History of Sweden, Westport 2002, s. xv.

15 I. Andersson, Dzieje Szwecji, Warszawa 1967, s. 25.

16 W. Froese, Historia państw i narodów Morza Bałtyckiego, Warszawa 2007, s. 57–58.

17 Por. I. Andersson, op. cit., s. 32. W latach 1397–1523 Szwecję, Danię oraz Nor-wegię łączyła unia kalmarska.

54 Współczesna diaspora asyryjsko-aramejska w Szwecji Wojna trzydziestoletnia18 wzmocniła potęgę Szwecji w rejonie Morza Bałtyckiego. Zawarty w 1648 roku pokój westfalski sankcjo-nował zdobycze terytorialne Szwedów w północnych Niemczech oraz Francji. Względny spokój nie trwał długo; szwedzkie impe-rium zaczynało się rozpadać. W 1809 roku, po niemal 600 latach niepodzielnego panowania, Szwecja utraciła na rzecz Rosji swo-ją fińską część kraju. Dążąc do ustabilizowania zachwianej po- zycji państwa, Karol XIV Jan ogłosił w 1818 roku, że interesy Szwe-cji wymagają, by powstrzymywała się ona przed zaangażowaniem w jakiekolwiek spory polityczne19. Zapoczątkowana wówczas tra-dycja neutralności Szwecji przyczyniła się do umocnienia pozycji te-go państwa i uniknięcia zniszczeń w dwóch wojnach światowych20. Protoplasta nowej dynastii, marszałek Francji Jean-Baptiste Jules Bernadotte, późniejszy Karol XIV Jan, skupił się na poko-naniu Danii i przyłączeniu Norwegii do Szwecji, co nastąpiło w 1814 roku21. Od tego czasu Szwecja nie prowadziła żadnej wojny, zachowując konsekwentnie neutralność w toczących się wokół niej konfliktach. Dominującą koncepcją w polityce zagranicznej Szwe-cji stał się wtedy skandynawizm, tj. sposób myślenia, który trak-tował wszystkie trzy kraje skandynawskie jako jedną całość. Choć w wymiarze politycznym odniósł on porażkę, to okazał się sukce-sem na niwie kulturalnej i handlowej. Zbliżenie między państwa-mi skandynawskipaństwa-mi, które nastąpiło na przełopaństwa-mie XIX i XX wieku, długotrwale wpłynęło na kształt relacji między nimi22 i częścio-wo obecną politykę imigracyjną Szwecji. W 1952 roku poczęścio-wołano do życia Radę Nordycką (zrzeszającą Szwecję, Danię, Norwegię, Finlandię oraz Islandię), a w jej ramach zbudowano wspólny ry-nek oraz przewidziano liczne ułatwienia w zakresie podróżowania, zatrudnienia oraz osiedlania się obywateli tych państw na swoich terytoriach.

18 Zob. Z. Anusik, Gustaw II Adolf, Wrocław 2009, s. 156–165.

19 K. Dośpiał-Borysiak, Polityka Szwecji i Finlandii w regionie Morza Bałtyckiego, Toruń 2006, s. 105–106.

20 II wojna światowa okazała się wydarzeniem istotnym dla Szwecji ze względu na zmasowaną migrację, jaką wywołała. Szwecja przyjęła ponad 36 tys. Norwegów, 15 tys. Duńczyków, także tysiące Finów. Ogólna liczba cudzoziemców w Szwecji wiosną 1945 roku sięgnęła około 300 tys. Cyt. za: A. Kobierecka, op. cit., s. 70.

21 Unia personalna Szwecji z Norwegią przetrwała do 1905 roku.

22 T. Cieślak, Zarys historii najnowszej krajów skandynawskich, Warszawa 1978, s. 74–75.

Dużo później, bo dopiero 1 stycznia 1995 roku nastąpiła inte-gracja Szwecji z Unią Europejską. Początkowo Szwedzi byli nasta-wieni sceptycznie – nie chcieli pozbywać się swoich uprawnień, ani zrzekać neutralności. Ponadto obawiali się, że projekt europej-ski może kolidować z ich wizją budowy państwa opiekuńczego23. Dopiero postępująca integracja oraz rozszerzanie obszarów współ-pracy w ramach EWG, następnie WE i wreszcie UE doprowadziły do zmiany ich stanowiska. Według Anny Kobiereckiej przeważyło zdanie, że integracji nie da się uniknąć24.