Państwo opiekuńcze – rola socjaldemokracji

Od połowy XIX wieku do lat 50. XX wieku Szwecja przekształ-ciła się z jednego z najbiedniejszych państw w Europie w jedno z najbogatszych. Lata po II wojnie światowej przyniosły dynamicz-ny rozwój, industrializację i wzrost produkcji. Rozwijająca się go-spodarka potrzebowała rąk do pracy, sprowadzenia siły roboczej spoza Skandynawii. To tu upatrywać należy źródeł przemiany spo-łeczeństwa homogenicznego w heterogeniczne – wielokulturowe41. Wtedy też zaczął się kształtować wizerunek Szwecji jako kraju bo-gatego, nowoczesnego, egalitarnego i tolerancyjnego. Wśród naj-ważniejszych przeprowadzonych wówczas reform społecznych42, stanowiących kontynuację zmian wprowadzanych w dwudziesto-leciu międzywojennym, był obowiązek nauczania powszechnego i jednolitego szkolnictwa podstawowego, a także dodatki na dzie-ci i emerytury dla pracujących. Reformy te były możliwe dzięki nieprzerwanemu wzrostowi gospodarczemu43 oraz szerokiemu po-parciu społecznemu, którym cieszyła się rządząca socjaldemokra-cja, dążąca do budowy państwa opiekuńczego, tj. opartego na in-terwencjonizmie. Dominacja tej partii, na przełomie lat 60. i 70. XX wieku ożywianej ideami Olofa Palmego44, wpłynęła na kształt

39 Immigration concerns swell among Swedish voters, „The Local”, 8.02.2016, http://

www.thelocal.se/20160208/immigration-concerns-swell-among-swedish-voter, data odczytu 3 stycznia 2018.

40 Co nie przeszkadza ich politykom zajadać się bulgurem i pizzą, jak stwierdza ironicznie Jennifer Mack, op. cit., s. 255.

41 E. Muciek, Wielokulturowość w Szwecji – projekt polityczny i praktyka

społecz-na, „Teka Komisji Politologii i Stosunków Międzynarodowych” nr 4, 2009, s. 53–54.

42 Zob. więcej: M. Hilson, The Nordic Model: Scandinavia Since 1945, London 2008; F. Sejersted, M.B. Adams, The Age of Social Democracy: Norway and Sweden in the

Twentieth Century, Princeton 2011.

43 S. Thakur, M. Keen, B. Horvath, V. Cerra, Sweden’s Welfare State. Can the

Bum-blebee Keep Flying, Washington 2003, s. 21.

44 Na ideologię polityczną Palmego składały się: wrażliwość społeczna, dążenie do równości i sprawiedliwości, odrzucenie komunizmu, wrogość wobec libera-lizmu gospodarczego, radykalny antykolonializm, sympatia i znacząca pomoc

60 Współczesna diaspora asyryjsko-aramejska w Szwecji szwedzkiej polityki integracyjnej i imigracyjnej. Polityka integra-cyjna systematycznie ewoluowała w kierunku ułatwiającym obco-krajowcom integrację ze społeczeństwem przyjmującym. Zapew-nienie równości między ludnością rdzenną a ludnością napływową, a także wysoko oceniany standard życia przyczyniły się do wzro-stu atrakcyjności Szwecji w oczach potencjalnych imigrantów45.

Socjaldemokratyczny model szwedzkiego państwa dobroby-tu (välfärdsstadt)46 zakłada, że prawo do świadczeń przysługuje nie tylko obywatelom, ale również imigrantom, którzy przebywają w kraju legalnie. Państwo miało stanowić główne narzędzie redy- strybucji dochodów i władzy, regulowania i kontrolowania kapi-tału oraz maksymalizacji zatrudnienia i wzrostu gospodarczego. Socjaldemokraci szwedzcy optowali za poskromieniem drapieżne-go kapitalizmu na rzecz społecznej solidarności, równości, demo-kratyzacji, pełnego zatrudnienia, wydajności ekonomicznej oraz prawa do własności47.

Specyfiką szwedzkiej socjaldemokracji jest niemal nieustanna obecność w parlamencie założonej w 1889 roku Szwedzkiej Socjal-demokratycznej Partii Robotniczej. W 1920 roku sformowała ona pierwszy samodzielny rząd. W 1932 roku wygrała wybory i zawar-ła sojusz z partią agrarną – to mniej więcej od tego czasu mówi się o „trzeciej drodze”48 między „przyczyniającym się do podziałów indywidualizmem kapitalistycznym oraz totalitarnym kolektywi-zmem komunizmu”49, w samej Szwecji znanej jako „dom dla ludu” dla krajów Trzeciego Świata. Cyt. za: S. Hadenius, Sveriges politiska historia från

1865 till våra dagar. Konflikt och samförstånd, Sztokholm 2008, s. 145–188. O roli

Palmego jako „aktywisty gatekeepera” (activist-gatekeeper) zob. więcej: M. Tawat,

The birth of Sweden’s multicultural policy. The impact of Olof Palme and his ideas,

„International Journal of Cultural Policy”, lipiec 2017.

45 A. Kobierecka, op. cit., s. 54.

46 Por. Democracy and the Welfare State, red. A. Gutmann, Princeton 1988;

Com-paring Welfare States, red. A. Cochrane, J. Clarke, Sh. Gewirtz, London 2001;

M. Cousins, European Welfare States, London 2005; Nordic Welfare States in the

European Context, red. J. Fritzell, B. Hvinden, M. Kautto, J. Kvist, H. Uusitalo,

Lon-don–New York 2005.

47 Ph. Whyman, Sweden and the „Third Way”. A Macroeconomic Evaluation, Hampshire 2003, s. 17.

48 W 1936 roku amerykański dziennikarz Marquis W. Childs opublikował w New Haven książkę Sweden. The Middle Way, w której wychwalał szwedzki model pań-stwa opiekuńczego. To on de facto wylansował modę na Szwecję w świecie euro-amerykańskim. Apogeum zachwytów przypadło na lata 60. XX wieku.

49 M. Rojas, Sweden after the Swedish Model. From Tutorial State to Enabling Sta

(folkhemmet)50. Między latami 30. a 90. XX wieku szwedzcy socjal-demokraci otrzymywali we wszystkich wyborach między 40 proc. a 55 proc. głosów, co czyni SAP jedną z najbardziej popularnych w historii świata liberalnej demokracji51.

Za popularnością tej partii w Szwecji stoi kilka czynników: in-tensywna industrializacja państwa w XX wieku, relatywna homo-geniczność szwedzkiej klasy robotniczej, duże znaczenie związ-ków zawodowych, przekonanie do siebie rolnizwiąz-ków, a z czasem również pracowników umysłowych, w rezultacie aprobata całe-go społeczeństwa dla reform podnoszących jakość życia. Te ostat-nie opierały się na trzech filarach. Po pierwsze, SAP rozbudowa-ła państwo opiekuńcze, opierając się na systemie podatkowym. Po drugie, prowadziła aktywną politykę w ramach rynku pracy, dążąc do redukcji bezrobocia, także wśród kobiet (państwo za-pewniało opiekę zdrowotną oraz opiekę nad dziećmi dzięki żłob-kom i przedszkolom). Po trzecie, ograniczyła nierówności w wyna- grodzeniach tak, by zwalczyć biedę52. Wszystko to sprawiło, że Szwedzi przestali emigrować do Stanów Zjednoczonych za chle-bem53, a Szwecja stała się krajem atrakcyjnym dla obcokrajowców. Co bardzo istotne, w 1974 roku konstytucyjnie uznano prawa mniejszości religijnych oraz etnicznych do zachowania ich kultu-ry54 i przeznaczono niemałe środki na ten cel.

W 1976 roku socjaldemokratów odsunięto od władzy w związ-ku z kryzysem bankowym i załamaniem koniunktury, ergo ko-niecznością ograniczania środków państwowych przeznaczanych na świadczenia socjalne. Jednak już w 1982 roku walkę z kryzysem rozpoczął nowy rząd SAP. Koszty rozłożono równomiernie między wszystkie grupy społeczne, jednocześnie zliberalizowano politykę

50 „Dom dla ludu”, czyli program polityczny socjaldemokratów obejmujący całość życia społecznego. Por. Ł. Bukowiecki, op. cit., s. 51.

51 G. Therborn, A Unique Chapter in the History of Democracy: The Swedish Social

Democrats. A Century of the Social Democratic Labor Party in Sweden, [w:] Creating Social Democracy, red. K. Misgeld, K. Molin, K. Åmark, Pennsylvania l996.

52 A. Björklund, R. Freeman, Searching for Optimal Inequality/Incentives, [w:]

Reforming the Welfare State: Recovery and Beyond in Sweden, red. R.B. Freeman,

B. Swedenborg, R. Topel, Chicago 2010, s. 25.

53 Było to problemem przed I wojną światową.

54 Roz. I, art. 2, Sweden’s Constitution of 1974 with Amendments through 2012, https://www.constituteproject.org/constitution/Sweden_2012.pdf?lang=en, data odczytu 25 maja 2018.

62 Współczesna diaspora asyryjsko-aramejska w Szwecji względem cudzoziemców przebywających już w Szwecji. Dążono do stworzenia społeczeństwa wielokulturowego opartego na poli-tyce integracji55. Socjaldemokraci zwalczali dyskryminację, bezro-bocie oraz wykluczenie społeczne, na które szczególnie narażeni byli obcokrajowcy.

Rysunek 3 Układ sił w Riksdagu po wyborach parlamentarnych w 2014 roku

Źródło: http://skillnadmellan.se/wp-content/uploads/2016/01/skillnaden-mellan-regering-och-riksdag.jpg, data odczytu 3 stycznia 2018.

Największy spadek poparcia dla SAP przypadł na okres lat 90. XX wieku. Kryzys gospodarczy spowodował odsunięcie socjal-demokracji od władzy. W 1994 roku socjaldemokraci powrócili do rządu, ale już z niższym poparciem społecznym. W przyjętym w 2001 roku programie SAP podkreślono konieczność stawienia oporu partiom populistycznym, nawołującym do nietolerancji. Wyrażono chęć dalszego wspierania imigracji, zwalczania kseno-fobii oraz zapewnienia równości bez względu na pochodzenie et-niczne56. W 2002 roku socjaldemokraci uzyskali 40 proc. głosów, w 2006 roku około 35 proc., w 2010 roku niecałe 31 proc. Obec-nie, na mocy wyborów z 14 września 2014 roku, SAP znów

spra-55 E. Michalik, Socjaldemokracja w Szwecji, [w:] Doktryna i ruch

socjaldemokra-tyczny. Historia i współczesność, red. E. Olszewski, Puławy 2001, s. 249.

56 Party Program of the Social Democratic Party. Adopted by the Party Congress in Västerås 6 November, 2001, http://library.fes.de/pdf-files/ialhi/90144/90144.pdf,

wuje władzę (ma 113 posłów w 349-osobowym Riksdagu) w ko-alicji z Partią Zielonych (24) i przy wsparciu Partii Lewicy (21). W opozycji znajdują się: Umiarkowana Partia Koalicyjna (83), Par-tia Centrum (22), Liberałowie (19), Chrześcijańscy Demokraci (16), Szwedzcy Demokraci (46) i 5 posłów niezależnych57. Kilku posłów zrezygnowało z przynależności partyjnej już po wyborach, zacho-wując jednak miejsca w parlamencie.