Relacje państwo–Kościół w Szwecji

Omówienie szwedzkiego modelu nie byłoby pełne, gdyby po-minąć rolę religii oraz Kościoła luterańskiego. Proces chrystianiza-cji Szwechrystianiza-cji przez misje katolickie był rozciągnięty w czasie – trwał od IX do XII wieku. Dopiero w XVI wieku Szwecja stała się pań-stwem w przeważającej mierze luterańskim109. Obecnie 6,1 milio-na Szwedów jest członkami Kościoła Szwecji (Svenska kyrkan)110,

106 Por. Nyanlända och lärande, red. N. Bunar, Stockholm 2015; F.J. Nilsson, N. Bunar, Educational Responses to Newly Arrived students in Sweden:

Understand-ing the Structure and Influence of Post-Migration Ecology, „Scandinavian Journal

of Educational Research” 60(4), 2016, s. 399–416; F.J. Nilsson, Lived transitions, Stockholm 2017.

107 N. Bunar, Migration and Education…

108 Sweden Ministry of Employment, Pocket facts 2010 – Statistics on

integra-tion, 2011, http://adapt.it/adapt-indice-a-z/wp-content/uploads/2014/05/sweden_

facts_2011.pdf, data odczytu 3 stycznia 2018.

109 W wyniku reformacji Szwecja zerwała więzy ze Stolicą Apostolską, uznając za głowę Kościoła własnego monarchę – Gustawa Wazę. Od jego koronacji w ro-ku 1523 przez wieki trwała silna łączność między państwem a Kościołem Szwecji. Każdy kolejny król musiał być wyznawcą luteranizmu. E. Teodorowicz-Hellman,

Miejsce chrześcijaństwa w szwedzkiej szkole podstawowej: zarys historyczny i współ-czesny dyskurs społeczny, „Forum Pedagogiczne” 1, 2014, s. 55.

110 Church of Sweden official statistics, https://www.svenskakyrkan.se/statistik, data odczytu 30 stycznia 2018.

78 Współczesna diaspora asyryjsko-aramejska w Szwecji co stanowi 61 proc. 10-milionowej populacji111. Od czasów reforma-cji w latach 30. XVI wieku do roku 1860 obowiązywał zakaz kon-wersji z luteranizmu na inne wyznanie lub religię – Szwed rodził się i umierał w Kościele Szwecji, zgodnie z zasadą „jeden kraj, jeden naród, jedna religia”112. Udział w mszy świętej uważano za obywa-telski obowiązek113, zaś podstawową karą za wyznawanie katolicy-zmu była deportacja114. Jacek Kubitsky uważa, że niezwykłe zaufa-nie, jakim Szwedzi obdarzają do dziś rządzących, wręcz uległość wobec władz, ma swoje źródło w przeszłości, gdy „posłuszeństwo idei było najwyższą cnotą, a odstępstwo i różnica zdań grzechem śmiertelnym”115. Religijną homogeniczność Szwecja zawdzięczała prawu, w świetle którego każde dziecko urodzone ze szwedzkich rodziców stawało się automatycznie członkiem Kościoła Szwecji. Wolność wyznania została wprowadzona stosunkowo późno, bo w roku 1951 – od tego czasu można legalnie wystąpić z Kościoła, nie podając przyczyny116.

Oprócz Kościoła Szwecji istotną rolę w kraju odgrywają tzw. Wolne Kościoły (frikyrkor) – również protestanckie, ale nieza-leżne od Kościoła Szwecji. Inne liczące się wyznania chrześcijań- skie w Szwecji to rzymski katolicyzm (92 tys. wyznawców) oraz prawosławie (100 tys.). Drugą największą religią w Szwecji jest is-lam, wyznawany przez 5 proc. populacji117. Z 20 tys. szwedzkich Żydów 7–8 tys. deklaruje się jako osoby praktykujące. Pozostali

111 Sytuacja na rok 2018; odsetek członków Kościoła Szwecji zmniejsza się co naj-mniej o jeden punkt procentowy każdego roku.

112 E. Teodorowicz-Hellman, op. cit., s. 55.

113 K. Orfali, Model jawności: społeczeństwo szwedzkie, [w:] Historia życia

prywat-nego, t. 5: Od I wojny światowej do naszych czasów, red. A. Prost, G. Vincent,

Wro-cław 2006, s. 669.

114 J. Kubitsky, Szwecja od środka, Warszawa 1987, s. 119.

115 Ibidem.

116 Por. M. Jänter Jareborg, Religion and the Secular State in Sweden, [w:] Religion

and the Secular State: National Reports, red. J. Martínez-Torrón, W. Cole Durham, Jr.,

Provo (USA) 2010, s. 671.

117 Więcej o muzułmanach w Szwecji zob. publikacje Anne Sofie Roald, m.in.:

From „People’s Home” to „Multiculturalism”: Muslims in Sweden, [w:] Muslims in the West: From Sojourners to Citizens, red. Y. Yazbeck Haddad, Oxford 2002, s. 101

i nast.; Majority versus minority: „governmentality” and Muslims in Sweden, „Re-ligions” 4, 2013, s. 116–131; Expressing Religiosity in a secular society: the

relati-visation of Faith in Muslim Communities in Sweden, „European Review”, Vol. 20,

No. 1, 2012, s. 95–113. Por. również K. Pędziwiatr, Szwecja, [w:] idem, Od islamu

imigrantów do islamu obywateli: muzułmanie w krajach Europy Zachodniej,

obywatele Szwecji to osoby niepraktykujące oraz członkowie innych grup religijnych, np. czczący dawnych nordyckich bogów neopoga-nie. Małe wspólnoty buddystów, hinduistów, sikhów, zoroastrian, scjentologów, wyznawców Hare Kryszna, ruchu Słowo-Wiara (ang.

Word of Faith) oraz Kościoła Zjednoczeniowego (Moona)

koncentru-ją się w większych miastach118. Wśród etnicznych Szwedów popu-larny jest ateizm oraz agnostycyzm. Szwedzkie prawo zabrania zbie-rania informacji na temat wiary jednostek (stąd brak dokładnych danych w raportach rządowych), zaś aby prowadzić działalność reli-gijną, nie trzeba starać się o uznanie czy rejestrację.

Konstytucja Szwecji gwarantuje szereg praw związanych z wol- nością religii – od roku 2000 Kościół Szwecji nie jest już Kościo-łem państwowym. Przeprowadzona wówczas reforma opierała się na decyzji Riksdagu z 1995 roku poprzedzonej konsultacjami z Synodem Generalnym – najwyższym ciałem decyzyjnym Ko-ścioła Szwecji – i ponad trzema tysiącami komitetów doradczych. W konsekwencji „ustawa kościelna” (Kyrkio-Lag och Ordning) zo-stała unieważniona i zastąpiona dwoma nowymi aktami: Ustawą o wspólnotach religijnych (Lag om trossamfund) oraz Ustawą o Ko-ściele Szwecji (Lag om Svenska kyrkan). Od czasu tej reformy rząd szwedzki nie wyznacza już biskupów czy dziekanów (księży wyż-szej rangi), ani nie decyduje o innych kościelnych nominacjach. W gestii Kościoła Szwecji znajduje się kwestia pochówków – ma on zapewnić miejsca grzebalne dla zmarłych bez względu na ich religię oraz sale pożegnań pozbawione symboli religijnych. W za-mian otrzymuje finansową rekompensatę od państwa za zacho-wanie i utrzymanie dziedzictwa kulturowego. Podatek parafial-ny został zastąpioparafial-ny opłatą naliczaną w oparciu o dochód, która obejmuje wszystkich zarejestrowanych wiernych119, w rezultacie Kościół Szwecji cechuje duża przejrzystość finansowa120.

Osiem oficjalnie uznanych – oprócz Kościoła Szwecji – wy-znań ma prawo do uzyskiwania wpłat od swoich członków za po-średnictwem narodowego system podatkowego. Te osiem wyznań to: Szwedzki Misyjny Kościół Przymierza (Svenska

Missionskyr-kan), Kościół rzymskokatolicki, Szwedzki Sojusz Misyjny (Svenska alliansmissionen), Kościół Metodystyczny Szwecji (Metodistkyrkan

118 J. Porterfield, Sweden: A Primary Source Cultural Guide, New York 2004, s. 65.

119 M. Jänter Jareborg, op. cit., s. 680.

120 Szczegółowe informacje na temat dochodów Kościoła i jego majątku można znaleźć na oficjalnej stronie internetowej www.svenskakyrkan.se.

80 Współczesna diaspora asyryjsko-aramejska w Szwecji

i Sverige), Unia Baptystyczna Szwecji (Svenska Baptistsamfundet),

Armia Zbawienia, Kościół zielonoświątkowy, Kościół ewangelicki. W 2011 roku z połączenia trzech szwedzkich Kościołów chrześci-jańskich – baptystycznego, metodystycznego i prezbiteriańskiego – powstał Kościół Ekumeniczny w Szwecji (Equmeniakyrkan), pro-testancki związek wyznaniowy o uregulowanej sytuacji prawnej. Wszystkie oficjalnie uznane wyznania mają prawo do bezpośred-nich subsydiów rządowych i/lub środków z narodowego systemu podatkowego. Inne wspólnoty religijne mogą otrzymywać wspar-cie państwowe, ale tylko wtedy, gdy o nie wystąpią i zostaną pozy-tywnie zweryfikowane. Wybrane święta chrześcijańskie są świę-tami państwowymi (Święto Trzech Króli, Wielki Piątek, Niedziela Wielkanocna, Poniedziałek Wielkanocny, Wniebowstąpienie, Zie-lone Świątki, Wszystkich Świętych, Boże Narodzenie – pierwszy i drugi dzień). Studenci należący do mniejszości religijnych mają prawo do wolnego w swoje święta religijne121.

Chrześcijaństwo i Kościół zachowały co prawda pewne znacze-nie, zwłaszcza w sferze rytualnej, jednak społeczeństwo szwedzkie stało się jednym z najbardziej liberalnych na świecie. W dzisiejszej Szwecji nikt na poważnie nie dyskutuje na temat aborcji, mieszka-nia razem i posiadamieszka-nia dzieci bez ślubu – wszystko to jest społecz-nie akceptowane. Kościół Szwecji społecz-nie sprzeciwiał się zresztą tym zmianom. W 2009 roku zadecydował o udzielaniu ślubów parom jednopłciowym – w tym właśnie roku Szwecja zalegalizowała mał-żeństwa homoseksualne. W 2014 roku Antje Jackelén jako pierw-sza kobieta została wybrana na urząd arcybiskupa Uppsali i głowę Kościoła Szwecji. Obecnie 45 proc. pastorów Kościoła Szwecji sta-nowią kobiety (wyświęcane od 1960 roku), natomiast wśród stu-dentów kierunków teologicznych przygotowujących do funkcjipa-stora kobiety stanowią większość122. Co więcej, szwedzcy duchowni mogą być otwarcie homoseksualni, tak jak biskup Eva Brunne, któ-ra żyje w zalegalizowanym związku partnerskim z kobietą123.

121 Zob. więcej Ministry of Culture, Sweden, Changed relations between the

Sta-te and the Church of Sweden,

http://www.sst.a.se/download/18.4c1b31c91325af-4dad3800015546/1377188428760/Fact+sheet+about+state-church+relations.pdf, data odczytu 30 stycznia 2018.

122 Sweden, [w:] Women’s Lives around the World: A Global Encyclopedia, red. S.M.

Shaw, N. Staton Barbour, P. Duncan, K. Freehling-Burton, J. Nichols, Santa Bar-bara 2018, s. 339.

123 Wiele na rzecz tolerancji i równouprawnienia osób homoseksualnych zdzia-łał arcybiskup Karl Gustav Hammar, który w latach 1997–2006 zarządzał