Syryjski Kościół Ortodoksyjny

Kościół zachodniosyryjski utworzony został w Syrii; opero-wał również na terenach Libanu, Palestyny i w mniejszym stopniu Iraku. Podobnie do Kościoła Wschodu charakteryzował go duch ewangelizacyjny – wysyłał misje do Persji, Azji Centralnej, Indii oraz na południe Półwyspu Arabskiego. W szczytowym okresie rozwoju pod zarządem mafriana71 znajdowało się 31 biskupstw72, przynajmniej 100 kościołów oraz 80 klasztorów73.

Weług tradycji ewangelizację Syrii rozpoczął św. Paweł, który przed swym nawróceniem prześladował chrześcijan w Damaszku. Jego działalność w Antiochii sprawiła, że miasto stało się jednym z trzech głównych ośrodków chrześcijaństwa (obok Rzymu i Alek-sandrii). Sławę zyskali wielcy teologowie i biskupi, którzy wydat-nie wzbogacili literacką spuściznę Bliskiego Wschodu: św. Efrem

67 Wywiad z Mar Emmanuelem Delly, „Ishtar Satellite TV”, 7 maja 2006.

68 W 1968 roku oderwał się od Kościoła Wschodu. Jego siedzibą jest Bagdad, a patriarchą Mar Addaj II.

69 Chaldean Patriarch gambles on re-establishing „Church of the East”, „La Stam-pa”, 25 czerwca 2015, http://www.lastampa.it/2015/06/25/vaticaninsider/eng/ world-news/chaldean-patriarch-gambles-on-reestablishing-church-of-the-east--hsCiSJDkdXg2XceFSFwhRJ/pagina.html, data odczytu 27 marca 2018.

70 A. Boháč, op. cit., s. 70.

71 Mafrian (aram. mafriono „konsekrator”) – metropolita o specyficznej, bardzo szerokiej jurysdykcji, równej jurysdykcji patriarszej.

72 S. Rassam, op. cit., s. 69.

73 S. Andersson, Assyrierna: En bok om präster och lekmän, om politik och

(około 306–373), św. Cyryl (około 315–386), św. Grzegorz z Nazjanu (329–389), św. Grzegorz z Nyssy (330–395), św. Bazyli Wielki (330– 379), św. Jan Chryzostom (około 347–407)74. Do historii przeszli również asceci i stylici realizujący surowy ideał monastyczny; naj-słynniejszy wśród nich był św. Szymon Słupnik (około 389–459)75.

W 381 roku utworzono patriarchat Konstantynopola, w 451 ro-ku zaś patriarchat Jerozolimy76. W tym samym roku Syryjski Ko-ściół Ortodoksyjny wyłonił się jako odrębna wspólnota po czwar-tym soborze ekumenicznym w Chalcedonie, na którym zwyciężyło przekonanie o podwójnej naturze Chrystusa – idealnego Boga i idealnego człowieka, współistotnego Ojcu77. Pierwsi członkowie Syryjskiego Kościoła Ortodoksyjnego wywodzili się z licznego gro-na tych, którzy nie zaakceptowali soborowych postanowień i zdy-stansowali się wobec Kościołów w Rzymie i Bizancjum. Bizantyń-czycy nazwali ich wtedy „monofizytami” w odróżnieniu od tych Syryjczyków, którzy przyjęli decyzje soboru, zasługując na miano „melkitów”, tj. ludzi króla (oba te terminy nie są zresztą szczególnie szczęśliwe, gdyż nie oddają złożoności problemu)78.

Choć główny powód schizmy był teologiczny (odrzucenie duo- fizyckiej chrystologii), były też inne powody: polityczne, społecz-ne, etniczne i kulturowe79. W rezultacie dwie frakcje – chalcedoń-ska i niechalcedońchalcedoń-ska – zaczęły walczyć ze sobą w Syrii i Egip-cie80. W którymś momencie prześladowania Syryjskiego Kościoła Ortodoksyjnego były tak zażarte, że musiał on zejść do podziemia, a wielu z jego członków zdecydowało się na ucieczkę na teryto-ria sasanidzkie. Podczas najtrudniejszego okresu Jakub Baradeusz (500–578)81 przyczynił się wydatnie do przetrwania swojego Ko-ścioła, wyświęcając wielu księży i diakonów, pomimo bizantyń-skiego ucisku. Od jego imienia wzięła się popularna, acz błędna, bo zanadto akcentująca rolę jednego biskupa, nazwa wspólnoty – „jakobici”.

74 A.S. Atiya, op. cit., s. 153.

75 Ibidem, s. 161.

76 S. Rassam, op. cit., s. 57.

77 Więcej o tym soborze A.S. Atiya, op. cit., s. 154–155.

78 S. Rassam, op. cit., s. 59.

79 Szerzej o Jakubie Baradeuszu zob. A.S. Atiya, op. cit., s. 156–160.

80 S. Rassam, op. cit., s. 60.

98 Współczesna diaspora asyryjsko-aramejska w Szwecji Syryjski Kościół Ortodoksyjny rozwijał się pod panowaniem arabskim i wydał takich ludzi, jak: Michał Syryjczyk (około 1126– 1199), Dionizy bar Salibi (zm. 1171) i Bar Hebraeus (1226–1286). Życie intelektualne kwitło w monastyrach, z których najbardziej znany był założony w IV wieku klasztor Mor Gabriel oraz o stule-cie młodszy Dajr az-Zafaran (Klasztor szafranowy). W istostule-cie, swój najlepszy okres Syryjczycy przeżywali pod koniec XII wieku i na początku XIII wieku pod panowaniem muzułmańskim. Prosperity skończyło się wraz z najazdem Mongołów. Aziz Atija pisze, że „no-wożytna historia Syryjskiego Kościoła Ortodoksyjnego jest mniej świetna niż jego dawne dzieje”82.

W drugiej połowie XX wieku hierarchia Syryjskiego Kościo-ła Ortodoksyjnego przyjęKościo-ła „asyryjską” identyfikację, lecz potem ją odrzuciła, powodując rozłam wśród zachodnich Syryjczyków. Ignacy Efrem I Barsoum, syryjsko-ortodoksyjny arcybiskup Da-maszku i Homsu, który w 1933 roku został patriarchą, był jednym z tych, którzy początkowo wierzyli, że nazwa „Asyryjczycy” mo-że pomóc jego ludowi w zdobyciu uznania. Na konferencji pokojo-wej w Londynie 2 kwietnia 1920 roku prosił o pomoc dla „naszego syryjskiego narodu, potomków rasy starożytnych Asyryjczyków”, czy mówił o cywilizacji asyro-chaldejskiej. Ale jego wysiłki, by uzyskać współczucie, używając szyldu Asyryjczyków czy Asyro--Chaldejczyków nie przyniosły rezultatów83. W efekcie patriarcha Barsoum zdystansował się od zachodnich Kościołów i polityki84. Napisał broszurę The Syrian Church of Antioch. Its Name and

Histo-ry (SyHisto-ryjski Kościół Antiochii: Jego nazwa i historia)85 i dekretem z 2 grudnia 1952 roku zarządził, że tożsamość jego Kościoła jest syryjska, tj. aramejska. Jednocześnie zabronił używać – jako hi-storycznie nieprawidłowych – nazw „Asyryjczyk” i „asyryjski”86. Obecny patriarcha, rezydujący w Damaszku Mor Ignacy Efrem II Karim, w wywiadzie z 25 stycznia 2015 roku powiedział: „To wszy-

82 A.S. Atiya, op. cit., s. 181–184.

83 J. Messo, op. cit., s. 86.

84 Ibidem, s. 90.

85 Mor Ignatius Afrem I Barsoum, The Syrian Church of Antioch. Its Name and

His-tory, 1952, http://www.aramaic-dem.org/English/History/The_Syrian_Commu-

nity/e.htm, data odczytu 27 marca 2018.

86 W.M. Warda, Aphrim Barsoum’s Role in distancing the Syrian Orthodox Church

from its Assyrian Heritage, „Christians of Iraq”, 2005, http://www.christiansofiraq.

stko różne nazwy dla tego samego ludu, który zamieszkuje Bliski Wschód od tysięcy lat”87.

Wierni Syryjskiego Kościoła Ortodoksyjnego, którzy są zwo-lennikami arameizmu – aramejskiego nacjonalizmu – na forum międzynarodowym reprezentowani są przez Światową Radę Ara-mejczyków (Syryjczyków) (World Council of Arameans [Syriacs]). Organizacja ta zastąpiła Syryjski Sojusz Powszechny (Syriac

Uni-versal Alliance, SUA) powołany do życia w New Jersey, USA,

w 1983 roku88.