System szwedzkiej polityki imigracyjnej i integracyjneji integracyjnej

Anna Kobierecka w swojej książce stawia, a następnie przeko-nująco udowadnia następujące hipotezy odnoszące się do szwedz-kiej polityki imigracyjnej i integracyjnej:

86 A. Kobierecka, op. cit., s. 17.

87 Pośród wszystkich państw należących do OECD to właśnie Szwecja posiada najwyższy procent naturalizacji. Por. OECD, International Migration Outlook 2010, Paris 2010, s. 158. Więcej o procesie naturalizacji w Szwecji A. Kobierecka, op. cit., s. 260–267.

88 Ch. Web, Swedes more positive toward immigrants: study, „The Local”, 29.10.2009, http://www.thelocal.se/22954/20091029/, data odczytu 3 stycznia 2018.

89 Zob. więcej: E. Borisenko, Discourse on Immigration in Swedish Mass Media [praca magisterska], Linköping University, Linköping 2005.

72 Współczesna diaspora asyryjsko-aramejska w Szwecji 1. System państwa opiekuńczego ma istotny wpływ na kształt

i charakter polityk imigracyjnej i integracyjnej w Szwecji; 2. Polityka imigracyjna i integracyjna są uwarunkowane

licznymi czynnikami wewnątrzpaństwowymi oraz mię- dzynarodowymi;

3. Tradycja neutralności Szwecji mogła przyczynić się do za- początkowania masowej imigracji po zakończeniu II woj- ny światowej;

4. Istnieje ścisła zależność między zmianami zachodzącymi w polityce imigracyjnej i integracyjnej Szwecji;

5. Rozbudowana polityka integracyjna służy jak najwięk- szemu upodobnieniu obcokrajowców do społeczeństwa przyjmującego;

6. Istnieje widoczna zależność między doświadczeniami hi- storycznymi a dzisiejszym kształtem polityki imigracyj- nej i integracyjnej90.

Ad 1) Szwecja, ze swoim rozbudowanym systemem opieki spo-łecznej, jest bardzo atrakcyjna dla wielu migrantów – przyby-wają oni z różnych kierunków, kierowani wielorakimi motywa-cjami, wśród których przeważa jednak potrzeba bezpieczeństwa91

i zapewnienia sobie i swoim bliskim lepszego bytu materialnego. Utrzymująca się, z niewielkimi przerwami, przy sterach władzy Partia Socjaldemokratyczna za punkt honoru stawia sobie tłumie-nie zachowań dyskryminacyjnych wobec imigrantów.

Ad 2) Szwedzka polityka nie rodzi się w próżni, kraj ten – mimo swojej neutralności – należy do otwartych i aktywnie uczestniczą-cych w polityce międzynarodowej. Na politykę migracyjną skła-dają się więc takie czynniki, jak wojny oraz konflikty powodujące fale uchodźcze, uczestnictwo w organizacjach międzynarodowych przekładające się na konkretne regulacje, czy też globalizacja.

Ad 3) Neutralność, którą Szwecja zachowała podczas I i II woj-ny światowej oszczędziła jej zniszczeń i konieczności odbudowy-wania gospodarki, która po 1945 roku weszła w fazę rozkwitu. Dobre warunki ekonomiczne stanowiły zaś ważną zachętę dla

ma-90 A. Kobierecka, op. cit., s. 9.

91 Bezpieczeństwo (trygghet) to jedno z kluczowych pojęć dla szwedzkiego mo-delu. Por. E. Muciek, op. cit., s. 55.

sowej imigracji; nieliczna populacja rdzenna potrzebowała dodat-kowych rąk do pracy.

Ad 4) W przypadku Szwecji polityka imigracyjna jest ściśle po-wiązana z polityką integracyjną. Obie podlegały zmianom wynika-jącym z dynamicznej sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej państwa. Kierunek tych zmian był jednak stały – im bardziej zwiększała się imigracja, tym dalej idącej formalizacji ulegała polityka integracyj-na, umożliwiając większą kontrolę nad obcokrajowcami, ale jedno-cześnie pełniejszą opiekę nad nimi.

Ad 5) Rozbudowywanie polityki integracyjnej miało służyć upodobnieniu imigrantów do rodowitych Szwedów, a w dalszej perspektywie zmniejszeniu prawdopodobieństwa niepokojów spo-łecznych. Gdy imigranci przybywali z sąsiednich państw skandy-nawskich, nie było konieczności podejmowania jakichś szczegól-nych działań, jednak sytuacja zmieniła się wraz ze zwiększającym się zróżnicowaniem etnicznym imigrantów. Intensywny napływ obcokrajowców i ich masowe osiedlanie się w głównych miastach zaczęły być postrzegane jako zagrożenie dla szwedzkiej kultury i społeczeństwa.

Ad 6) Wyprawy organizowane przez Szwedów już od średnio-wiecza miały przełożenia na ich otwartość na inne kultury. Począw-szy od II wojny światowej wyraźnie da się wyróżnić pewne fazy imigracji do Szwecji, które kształtowały się pod wpływem wielu czynników wewnątrzpaństwowych, jak i międzynarodowych. Każ-dy z tych etapów charakteryzował się odmienną specyfiką, moty-wacją imigracji oraz jej charakterem92.

O kształcie polityki migracyjnej decyduje Riksdag, szwedzki parlament. Rząd, wydając zarządzenia i rozporządzenia precyzu-je ustawy, m.in. ustala limit osób przyjmowanych jako uchodźcy. Wprowadzaniem w życie zarządzeń parlamentu i rządu zajmuje się Urząd Migracyjny (Migrationsverket, UM)93. To on nadaje obywa-telstwo, udziela azylu, wydaje wizy itp. Ponadto w gestii UM znaj-duje się znalezienie pracy uchodźcy – zajmują się tym regionalne

92 A. Kobierecka, op. cit., s. 9–11.

93 Bezpośrednie tłumaczenie z języka szwedzkiego. W literaturze przedmiotu spotkać się można również z nazwą Szwedzka Rada ds. Imigracji lub Szwedzka Rada ds. Migracji.

74 Współczesna diaspora asyryjsko-aramejska w Szwecji i lokalne biura UM94. Szwedzi bowiem traktują środowisko pra-cy jako naturalne narzędzie integrowania obcokrajowców. Bezro-bocie w Szwecji wynosi 6,8 proc.95, przy czym wśród urodzonych w Szwecji bez pracy jest 4,2 proc., wśród osób urodzonych za gra-nicą zaś 21,6 proc.96, mimo rządowych akcji wspierających zatru- dnianie obcokrajowców (m.in. szkolenia zawodowe czy informa-cyjne dla nowo przybyłych).

Poza pomocą w znalezieniu pracy są jeszcze dwa bardzo istot-ne czynniki sprzyjające integracji – programy mieszkaniowe oraz programy szkoleniowe z języka szwedzkiego. Choć sytuacja nie jest idealna i w niektórych miastach brakuje lokali, daje się zauwa-żyć pewną poprawę na rynku mieszkaniowym. Wysoki poziom imigracji i bardzo akomodacyjna polityka pieniężna są istotnymi czynnikami prężnego wzrostu97, przy czym szwedzki system po-lityki mieszkaniowej przewiduje subsydia i ulgi dla grup najmniej uprzywilejowanych, a zatem również imigrantów98.

Jeszcze w połowie lat 70. XX wieku wystartował Program milion (Miljonprogrammet) – specjalny program mieszkaniowy finansowa-ny przez rząd, którego celem było zapewnienie lokali w rozsądnej cenie zarówno obcokrajowcom, jak i rodowitym Szwedom99. Wy-budowane wówczas mieszkania (było ich faktycznie ponad milion) znajdowały się jednak w dość dużej odległości od potencjalnych miejsc zatrudnienia oraz usług, stąd wybierali je głównie cudzo-ziemcy. Z czasem zaowocowało to tworzeniem się stref biedy, bezro-bocia i przestępczości. Sytuację zaostrzył program z lat 80. XX wie- ku, który wyznaczał gminy mające przyjąć imigrantów – przybywali

94 M. Banaś, Szwedzka polityka…, s. 153.

95 Dane na wrzesień 2017, Europejski Urząd Statystyczny, Bureau of Labor Statistics.

96 Sveriges Radio, http://sverigesradio.se/sida/gruppsida.aspx?programid=83&-grupp=10974&artikel=6523617, data odczytu 3 stycznia 2018. Imigranci przyby-wający do Szwecji często są dobrze wykształceni, to np. prawnicy czy inżyniero-wie, jednak nie pracują w zawodzie, lecz jako kierowcy taksówek albo sprzątacze. Szwedzi nie potrzebują specjalistów od prawa muzułmańskiego czy budowy do-mów w technologiach sprawdzonych na Bliskim Wschodzie. Jak podaje OECD, „wskaźnik nadkwalifikacji zawodowej” jest w tym kraju znacznie wyższy niż unijna średnia.

97 Boom mieszkaniowy w Szwecji wciąż trwa, „Obserwator Finansowy”, https://

www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/boom-mieszkaniowy--w-szwecji-wciaz-trwa/, data odczytu 3 stycznia 2018.

98 A. Kobierecka, op. cit., s. 233.

więc oni do już wcześniej przeludnionych miejscowości, gdzie szan-se na pracę były niemal zerowe. Dopiero w latach 90. XX wieku pozwolono imigrantom wybierać miejsce zamieszkania100.

Obok polityki mieszkaniowej istotne miejsce w strukturze po-lityki integracyjnej zajmują kursy językowe, które obejmują szko-lenia w wymiarze zawodowym oraz edukację dzieci obcego po-chodzenia. Od 1965 roku naukę szwedzkiego zaczęto postrzegać jako prawo każdego imigranta. Początki były skromne – brakowało nauczycieli oraz odpowiednich materiałów dydaktycznych. Z cza-sem poradzono sobie z tymi deficytami, gwarantując bezpłatne, nieobowiązkowe lekcje każdemu imigrantowi powyżej 16. roku ży-cia przebywającemu legalnie w Szwecji.

Finansowane przez rząd kursy szwedzkiego dla imigrantów (Svenska för Invandrare, SFI) skierowane są do dorosłych obcokra-jowców i mają im umożliwić opanowanie języka w takim stopniu, by mógł stać się sprawnym narzędziem komunikacji w różnych aspektach życia101. Oprócz nauki wymowy, słuchania i czytania ze zrozumieniem, pisania i wypowiadania się w języku szwedz-kim, przekazywana jest też wiedza na temat korzystania z pomo-cy naukowych i strategii uczenia się. Nauka na SFI podzielona jest na trzy ścieżki kształcenia (studievägar), oznaczone cyframi 1, 2, 3 oraz kursy A, B, C, D. Takie zróżnicowanie wynika z różnych po-trzeb i doświadczeń uczących się102, przy czym w trakcie trwania kursu istnieje możliwość zmiany grupy, jeśli aktualne tempo na-uczania nie odpowiada obcokrajowcowi. Kursy mogą odbywać się

100 Ch. Westin, Sweden: Restrictive Immigration Policy and Multicultiralism, czer-wiec 2006, http://www.migrationinformation.org/usfocus/display.cfm?ID=406, da- ta odczytu 3 stycznia 2018.

101 A. Kobierecka, op. cit., s. 234–238.

102 Teoretycznie SFI 1 skierowane są do studentów nieumiejących czytać i pisać lub takich, którzy skończyli tylko kilka klas szkoły podstawowej, SFI 2 do osób wykształconych, ale nieposługujących się alfabetem łacińskim, SFI 3 do tych, którzy ukończyli studia wyższe i potrzebują poznać jedynie język szwedzki. Mi-mo tego podziału, kursy bywają krytykowane za zbyt niski poziom wynikający ze zbyt dużego zróżnicowania słuchaczy, nawet w ramach poszczególnych etapów i kursów. Obok byłych profesorów w ławach zasiadają zupełnie niepiśmienne osoby, obok emigrantów z relatywnie bezpiecznych i zamożnych krajów strauma-tyzowani wydarzeniami wojennymi uchodźcy. Por. N. Kołaczek, SFI czyli nauka

szwedzkiego w Szwecji, 25.08.2014,

76 Współczesna diaspora asyryjsko-aramejska w Szwecji w trybie dziennym lub wieczorowym. Dodatkowo przewidziane są kursy skupiające się na języku specjalistycznym, związanym z po-szczególnymi zawodami, np. szwedzki dla lekarzy. Wspomniany podział na ścieżki kształcenia przedstawia Rysunek 5.

Rysunek 5 Poziomy kształcenia na kursach SFI

Źródło: Utbildning i svenska för invandrare, https://www.nora.se/utbildni - n g b a r n o m s o r g / v u x e n l a r a n d e e n h e t e n h j e r n e t / s fi s v e n s k a f o r invandrare.4.530ff22612628 e6 f44b800012282.html, data odczytu 3 stycznia 2018.

Szczególną wagę przykłada się do edukacji językowej dzieci imigrantów. Głównym założeniem jest zapewnienie im nauki za-równo języka szwedzkiego, jak i ojczystego103. W ten sposób gwa-rantuje się dwujęzyczność, która przynosi korzyści zarówno dzie-ciom, jak i państwu104. W roku szkolnym 2016/2017 uprawnionych do uczestniczenia w zajęciach z języka ojczystego było 27 proc. z wszystkich 1,34 mln szwedzkich uczniów szkół podstawo-wych105. Odrębną, choć powiązaną ze znajomością języka, kwe-stią są trudności w nauce, których doświadczają dzieci

imigran-103 W 1975 roku uchwalono tzw. Prawo Nauczania Języka Ojczystego, na pod-stawie którego możliwe było przeprowadzanie do dwóch godzin lekcyjnych tygo-dniowo w języku ojczystym mniejszości w państwowych szkołach ogólnokształ-cących, pod warunkiem zebrania się przynajmniej pięciorga dzieci o pochodzeniu imigracyjnym. Od 1977 roku dzieci imigrantów miały zagwarantowane prawo do uczenia się ojczystego języka. Zob. A. Geddes, op. cit., s. 121.

104 Więcej zob. A. Kobierecka, op. cit., s. 238–244.

105 N. Bunar, Migration and Education in Sweden: Integration of Migrants in the

Swedish School Education and Higher Education Systems,

http://nesetweb.eu/wp--content/uploads/2016/02/Migration-and-Education-in-Sweden.pdf, data odczytu 3 stycznia 2018.

tów. Z jednej strony badanie przeprowadzone wśród nauczycieli z 519 szkół podstawowych i średnich wykazało, że 60 proc. z nich ma w klasie uczniów obcego pochodzenia, potrzebujących więk-szego wsparcia przez korepetycje we własnym języku. Z dru-giej strony istnieją badania106, które udowadniają, że nowo przy-byłych uczniów szkół podstawowych i średnich o pochodzeniu imigranckim charakteryzuje silne pragnienie bycia „normalny-mi”, „takimi, jak inni”, posiadania szwedzkich przyjaciół. Tym, co obniża ich oceny, są niskie oczekiwania nauczycieli i doradców oraz zatrzymywanie w klasach złożonych wyłącznie lub niemal wyłącznie z imigrantów107. Programy nastawione na wspieranie rozwoju intelektualnego dzieci cudzoziemców, choć nieidealne, przynoszą jednak wymierne skutki – odsetek osób z wyższym wykształceniem wśród imigrantów jest tylko o 2 punkty procen-towe niższy od odsetka wśród rodowitych Szwedów (36 proc.

versus 38 proc.)108.