Charakterystyka grupy PZ

W międzynarodowych badaniach nad przekonaniami studentów nie-słyszących i słabonie-słyszących uczestniczyło 146 studentów z wadami słu-chu studiujących w różnych uczelniach w Polsce (101 osób), USA i wy-branych krajach Europy (45 osób). Osoby te stworzyły grupy badawcze P (Polska) oraz Z (zagranica). Ich udział w programie badawczym pole-gał na wypełnieniu zestawu ankiet dotyczących różnorodnych aspektów uczenia się i nauczania języka obcego. Badania trwały od kwietnia 2009 do kwietnia 2012.

Grupa studentów z uszkodzeniami słuchu z Polski (P) składała się z 28 mężczyzn (27,7%) oraz 73 kobiet (72,3%). Pięć osób (4,95%) było ab-solwentami uczelni wyższych w chwili udziału w badaniach, natomiast 96 osób (95,05%) było w tym czasie studentami. Poziom uszkodzeń słuchu grupy był podobny. Przeważały uszkodzenia stopnia głębszego: 34 osoby (33,66%) miały uszkodzenie słuchu w stopniu głębokim, 48 osób (47,52%) w stopniu znacznym, a 19 osób (18,81%) w stopniu umiarkowanym.

Największa grupa spośród badanych podała, że ich uszkodzenie słuchu

2 Poziom znajomości języka określany jest według międzynarodowej klasyfikacji CERF. A1 oznacza poziom elementarny, A2 – poziom podstawowy, B1 i B2 – poziom średniozaawansowany, C1 i CA – poziom zaawansowany.

jest typu prelingwalnego: nie słyszą od urodzenia lub diagnoza została postawiona przed 2. rokiem życia. Takich osób w badanej grupie było 58 (57,42%). U 12 kolejnych osób (11,88%) diagnoza o uszkodzeniu słu-chu postawiona została miedzy 2. a 7. rokiem życia, w perilingwalnym okresie rozwoju ich mowy. 6 osób (5,94%) podało, że utraciły słuch po 7. roku życia, pozostałe osoby nie podały czasu postawienia diagnozy o uszkodzeniu słuchu, określiły tylko jego stopień. Uczestnicy badań są studentami 17 różnych uczelni z terenu całej Polski; 58 osób (57,42%) studiuje na uniwersytecie, 34 osoby (33,66%) w akademiach, jedna oso-ba w kolegium nauczycielskim, natomiast 8 osób w wyższych szkołach zawodowych. W czasie prowadzenia badań starano się dotrzeć do każ-dego ze środowisk, w którym uczą się osoby niesłyszące i żadna z osób niesłyszących lub słabosłyszących, która zgłosiła się do udziału w bada-niach, nie została z nich wykluczona. Studentów zapytano o stosowa-nie pomocy technicznych, które mogą ułatwiać im słyszestosowa-nie. Ogromna większość badanych (91 osób; 90,09%) korzysta z aparatów słuchowych, 6 osób podało, że zdecydowanie nie używa aparatów (trzy osoby mają wszczepiony implant ślimakowy), a 3 osoby nie udzieliły odpowiedzi.

Korzystanie z implantu ślimakowego zgłosiło 6 osób, co stanowi 5,94%

całej grupy.

Należy podkreślić, że uczelnie w Polsce nie zawsze prowadzą ewi-dencję studentów niepełnosprawnych. Często też osoby niepełnospraw-ne nie przyznają się do swojej niepełnosprawności, zwłaszcza gdy jest ona niewielka, stąd ogromną trudność stanowiło zebranie grupy badaw-czej. Studenci niesłyszący lub słabosłyszący często są jedynymi niesły-szącymi osobami na swojej uczelni, nie zawsze też uczelnia zapewnia im potrzebne wsparcie, zatem nie monitoruje ich obecności oraz losów edukacyjnych i zawodowych. Na podkreślenie zasługuje zatem fakt, że uczestnicy badań reprezentują licznie środowisko niesłyszących i sła-bosłyszących studentów polskich. Autorce nie są znane jakiekolwiek inne badania w Polsce, w których brałaby udział tak duża grupa studen-tów niesłyszących i słabosłyszących³. Liczebność badanych grup przed-stawiono w tabeli 4.8.

3 Szczególne podziękowania należą się niesłyszącym studentom KUL, którzy pomagali w badaniach, kontaktując autorkę badań ze swoimi niesłyszącymi i słabosłyszącymi kolegami i koleżankami studiującymi w innych miastach.

Tab. 4.8. Studenci uczelni polskich biorący udział w badaniach

Lp. Typ uczelni Liczba uczelni Liczba studentów

N % N %

1 uniwersytet 10  58  58 57,42

2 politechnika  0   0   0  0,00

3 akademia  2  12  34 33,66

4 kolegium  1   6   1  0,99

5 wyższa szkoła zawodowa  4  24   8  7,92

Razem 17 100 101 100%

Źródło: badania własne 2000-2012.

Wśród zagranicznych uczestników badań (grupa Z) było 46 niesłyszą-cych studentek i studentów z 11 krajów Europy oraz z USA, ucząniesłyszą-cych się języków obcych w ramach zajęć obowiązkowych lub fakultatywnych na swoich uczelniach. Do analizy zakwalifikowano 45 z 46 otrzymanych ankiet, wykluczono jedną ze Szwajcarii ze względu na niedokładne i nie-czytelne wypełnienie ankiety, uniemożliwiające wykorzystanie danych.

W tabeli 4.9 zebrano informacje dotyczące kraju pochodzenia i uczelni, w których studiowały badane osoby.

Tab. 4.9. Studenci uczelni zagranicznych biorący udział w badaniach

Lp. Kraj Nazwa uczelni Liczba studentów

1 Słowenia University of Ljubliana 3

2 Rosja Bauman University, Moskwa 8

3 Irlandia University College Cork 6

4 Litwa Vilnius Academy of Art 1

5 Wielka Brytania Newcastle University 2

6 Belgia University of Ghent 2

KULeuven 2

7 Węgry Eötövos Lorand University, 6

8 Czechy Charles University, Praga 2

Masaryk University, Brno 3

9 USA Lenoir-Rhyne College 6

10 Francja Bordeaux University 2

11 Włochy Sannio University 1

Universita degli Studi di Torino 1

Razem 11 14 45

Źródło: międzynarodowe badania własne 2009-2012.

Grupa Z, w skład której wchodzili studenci z uszkodzeniami słuchu z zagranicy, składała się z 21 mężczyzn, co stanowiło 46,67% badanych, oraz 24 (53,33%) kobiet. Występuje tutaj różnica w stosunku do grupy stu-dentów z Polski, w której przeważały kobiety. Badani byli w większości studentami – 31 osób, co stanowi 68,89% badanych, jednak 3 osoby ukoń-czyły studia wyższe, natomiast kolejne 11 przygotowywało się do studiów w ramach „roku zerowego”. Poziom uszkodzenia słuchu w tej grupie, po-dobnie jak w grupie polskiej, obejmował najczęściej uszkodzenia znaczne (15 osób; 33,33%) i głębokie (16 osób; 35,55%). Znacznie mniej studentów miało uszkodzenie słuchu umiarkowane (8 osób; 17,77%) i lekkie (5 osób;

11,11%); 1 osoba (2,22%) nie podała stopnia uszkodzenia, napisała tylko, że jest osobą niesłyszącą. Ponad 80% badanych (36 osób) utraciło słuch przed osiągnięciem 2. roku życia, w tym 12 osób (26,67%) nie słyszy od urodzenia. Kolejne 17,78% (8 osób) utraciło słuch przed osiągnięciem 7.

roku życia, 1 osoba podała, że diagnoza uszkodzenia słuchu postawiona była w jej przypadku wkrótce po ukończeniu 7 lat.

Badani korzystają ze zróżnicowanych środków technicznych wspo-magających słyszenie: 26 osób (57,78%) korzysta z aparatów słuchowych, kolejne 12 (26,67%) ma wszczepiony implant ślimakowy, 9 osób podało, że nie korzysta z żadnych środków technicznych wspomagających słysze-nie, 5 z nich korzysta z komunikacji tylko w języku migowym, a 4 uważa że nie potrzebuje wsparcia technicznego w sprawnym funkcjonowaniu komunikacyjnym. Zwraca uwagę fakt, że studenci zagraniczni w porów-naniu ze studentami polskimi częściej korzystają z implantów ślimako-wych: w Polsce korzysta z nich 5,94% studentów, natomiast za granicą ponad 26% studentów z uszkodzeniami słuchu. W poniższych tabelach (4.10, 4.11) zebrano podstawowe informacje o badanych osobach w zakre-sie stopnia uszkodzenia słuchu oraz zakrezakre-sie korzystania przez nich ze środków technicznych usprawniających słyszenie.

Tab. 4.10. Poziom uszkodzenia słuchu badanych studentów grupy P i Z

Poziom uszkodzenia słuchu Grupa P Grupa Z Razem PZ

N % N % N %

Lekki 21-40 dB 0 0,00 5 11,11 5 4,95

Umiarkowany (41-70 dB) 19 18,81 8 17,77 27 26,73

Znaczny (71-90 dB) 48 47,52 16 35,55 64 63,36

Głęboki (powyżej 91 dB) 34 33,66 15 33,33 49 48,51

Razem 101 100 45 100 146 100

Źródło: międzynarodowe badania własne 2009-2012.

Tab. 4.11. Korzystanie ze środków technicznych wspomagających słyszenie Środki techniczne

wspomagające słyszenie

Grupa P Grupa Z Razem PZ

N % N % N %

Aparat słuchowy 91 90,09 26 57,78 117 80,13

Implant ślimakowy  6 5,94 12 26,67  18 12,32

Inne  0 0  3  6,67   3  2,05

Żadne  0 0  9 20   9  6,16

Źródło: międzynarodowe badania własne 2009-2012.

Uczestników badań poproszono także o określenie, jakie preferują techniki komunikowania się z otoczeniem. Spośród badanej grupy P 43 osoby (42,57%) posługują się językiem migowym, 23 osoby (22,77%) uży-wają systemu językowo-migowego, 10 osób (9,90%) korzysta w komuni-kacji z fonogestów. Większość badanych – 73 osób, co stanowi 72,27%, korzysta w komunikacji głównie z mowy i odczytywania z ust. W grupie studentów zagranicznych odpowiedzi rozkładały się w następujący spo-sób: 34 osoby, co stanowi 75,56%, korzysta w komunikacji z języka migo-wego, 12 osób (26,67%) używa Cued Speech (fonogesty), natomiast mowę i odczytywanie z ust stosuje w komunikacji aż 88,89% badanych (40 z 45 badanych osób).

W całej grupie PZ ponad 75% badanych preferuje w komunikacji mowę i odczytywanie z ust, ponad 50% osób regularnie używa w komu-nikacji języka migowego, około 15% używa Cued Speech (fonogestów). Wy-niki dotyczące sposobów komunikowania się uczestników badań zebrano w tabeli 4.12.

Tab. 4.12. Sposoby komunikowania się uczestników badań

Sposób komunikowania się Grupa P Grupa Z Razem PZ

N % N % N %

Język migowy 43 42,57 34 75,56 77 52,73

System językowo-migowy 23 22,77 bd bd 23 15,75

Fonogesty (Cued Speech) 10 10,64 12 26,67 22 15,06

Mowa i odczytywanie z ust 73 72,27 40 88,89 113 77,39 Źródło: międzynarodowe badania własne 2009-2012.

Osoby uczestniczące w badaniach zapytano o to, jakich języków ob-cych uczyły się do tej pory. Przeważająca większość, 129 osób (88,35%), wskazała jezyk angielski, jezyka niemieckiego uczyło się 41 osób (28,09%), języka francuskiego 17 badanych (11,64%), natomiast języka rosyjskiego 12 osób (8,21%), języka łacińskiego zaś 10 (6,84%). Pojedyncze osoby uczy-ły się także innych języków: hiszpańskiego i irlandzkiego (po 4 osoby), włoskiego (3 osoby), tureckiego i fińskiego (po jednej osobie).

Badani studenci prezentowali różny poziom znajomości języka obce-go. Badanych poproszono o określenie poziomu najlepiej znanego przez nich języka obcego. Największa grupa uczestników znała język obcy na poziomie A1 (42 osoby; 30,22%), następnie na poziomie A2 (29, 20,86%) i B1 (20 osób; 14,39%). Zwracają uwagę różnice między grupą studentów zagranicznych a studentów z Polski, którzy prezentują znacznie niższe poziomy znajomości języka w porównaniu z uczestnikami badań z zagra-nicy. Wyniki zebrano w tabeli 4.13.

Tab. 4.13. Poziom znajomości języka obcego studentów z Polski i zagranicy Poziom znajomości

języka obcego

Grupa P Grupa Z Razem PZ

N % N % N %

A1 37 36,63 9 20,00 46 31,50

A2 30 29,70 4 8,89 34 23,28

B1 15 14,85 5 11,11 20 13,69

B2 9 8,91 10 22,22 19 13,01

C1 2 1,98 6 13.33 8 5,47

C2 2 1,98 2 4,44 4 2,73

Brak danych 6 5,94 9 20,00 15 10,27

Razem 101 100,00 45 100,00 146 100,00

Źródło: międzynarodowe badania własne 2009-2012.

Informacje zebrane wśród studentów niesłyszących i słabosłyszących (N=146) pozwalają stwierdzić, że zarówno w uczelniach wyższych w Pol-sce, jak i za granicą realizowali oni lektorat języka obcego bądź w formie uczestnictwa w regularnych zajęciach (29,50%), bądź też w zajęciach spe-cjalistycznych, przygotowanych wyłącznie dla studentów z wadą słuchu (69,06%). Wśród studentów z zagranicy prawie połowa badanych (22

oso-by; 48,89%) uczyła się w grupach regularnych, pozostali studenci uczyli się na zajęciach przeznaczonych tylko dla osób z wadą słuchu. Wśród ba-danych studentów z Polski znacznie więcej osób uczyło się grupach spe-cjalistycznych (73 osoby; 77,66%), tylko 19 osób (20,21%) uczyło się języka obcego w grupie regularnej. Wyniki zebrano w tabeli 4.14.

Tab.4.14. Formy organizacyjne lektoratu dla studentów niesłyszących i słabosłyszących w Polsce i innych krajach

Forma lektoratu

Grupa P (studenci

z Polski)

Grupa Z (studenci

z zagranicy) Razem PZ

N % N % N %

Grupa regularna  19  18,81 22  48,89  41  29,50

Grupa tylko dla studentów

z uszkodzeniami słuchu  73  72,27 23  51,11  96  69,06 Częściowo grupa regularna i grupa

specjalna   9   9,91  0   0,00   9   9,91

Razem 101 100,00 45 100,00 146 100,00

Źródło: międzynarodowe badania własne 2009-2012.

Należy zaważyć, że każde z tych rozwiązań organizacyjnych ma swoje mocne i słabe strony. Uczenie się języka obcego w grupie specjalistycznej, często 2-3-osobowej, stwarza wiele okazji do bezpośredniego kontaktu z lektorem, częstych interakcji językowych, możliwości dodatkowych wy-jaśnień, ale jednocześnie ogranicza liczbę osób, z którymi student z wadą słuchu może podejmować rozmowę i alienuje go z regularnych grup lek-toratowych tworzonych dla danego roku studiów, czyniąc jego eduka-cję „specjalną” w swojej formie. Z kolei udział studenta z wadą słuchu w grupie regularnej naraża go na niemożliwe do pokonania trudności, np.

związane z koniecznością odsłuchiwania płyt i brania udziału w konwer-sacjach w większych grupach, jednocześnie zaś daje poczucie włączenia i przynależności do grupy lektoratowej związanej z określonym kierun-kiem studiów.