Stany Zjednoczone

Trudno jest oszacować liczbę niesłyszących studentów uczelni wyż-szych w USA. Szacunkowe dane zebrane przez Cawton, Nichols i Collier (2008) mówią, iż w USA problem głuchoty dotyczy 0,2% populacji w wie-ku 18-44 lat, poważne zaś problemy ze słuchem ma kolejne 1% obywa-teli. Ostatnie dostępne badania (za: Cawton, Nichols, Collier 2008, 451), w których zebrano liczbę studiujących osób z uszkodzeniami słuchu, od-były się w 1994 (Greene 1994). Przebadano wtedy ponad 5 tys. instytucji kształcenia typu postsecondary, czyli 2- lub 4-letnie szkoły, oferujące studia lub kursy policealne; ponad połowa z nich miała w szeregach swoich stu-dentów osobę niesłyszącą. Ogółem w roku 1992/1993 w USA studiowało około 20 tys. niesłyszących studentów.

Funkcjonowanie instytucji oświatowych w USA w aspekcie ich dosto-sowania do potrzeb uczniów z niepełnosprawnością ustala Section 504 of the Rehabilitation Act z roku 1973 oraz Americans with Disabilities Act z 1990.

Dokumenty te stwierdzają, że każda instytucja powinna być dostępna dla osoby z niepełnosprawnością i osoby te nie mogą być dyskryminowane ze względu na swój stan zdrowia. Przepisy te precyzuje Individuals with Disa-bilities Education Act (2005), w którym jednak zakres obowiązkowych do-stosowań ograniczony jest do szkół podstawowych i średnich (tzw. K-12).

Oznacza to, że uniwersytety nie są zobowiązane do dostosowywania swo-ich programów do potrzeb każdej osoby z niepełnosprawnością, chociaż nie mogą żadnej z tych osób dyskryminować ze względu na jej niepełno-sprawność (Cawton, Nichols, Collier 2008; Sahlen, Lehmann 2006).

Najbardziej znaną uczelnią techniczną kształcącą osoby niesłyszące w USA jest Rochester Institute of Technology, gdzie studiuje rocznie oko-ło 1300 studentów z uszkodzeniami słuchu. Mogą oni wybrać kierunki przeznaczone tylko dla osób niesłyszących, które nauczane są w jednym z instytutów RIT, tj. National Technical Institute for the Deaf (NTID), lub studiować na innym kierunku, razem ze studentami słyszącymi (por. Ri-chardson i in. 2010). Inną uczelnią kształcącą studentów niesłyszących jest Uniwersytet Gallaudeta, który powstał w 1986 roku na bazie działającej od 1865 roku szkoły średniej. Uczy się tam corocznie około 1300 studen-tów na studiach podstawowych, kolejne 600 osób niesłyszących studiuje na kursach podyplomowych. Richardson i współpracownicy (2010) po-dają z kolei, iż współcześnie w USA w szkołach policealnych i na uczel-niach wyższych (postsecondary education) uczy się około 25 tys. niesłyszą-cych i słabosłysząniesłyszą-cych studentów i jest to liczba dziesięciokrotnie wyższa niż w latach dziewięćdziesiątych. Problemem w USA jest wysoki poziom

przerywania studiów przed ich zakończeniem (drop out). Według danych zebranych przez Lang i współpracowników (2004) tylko 25% studentów niesłyszących kończy rozpoczęte studia.

2.4.3. Węgry

Społeczność osób niesłyszących na Węgrzech liczy około 60 000 osób głuchych i 300 000 słabosłyszących. Jak podają Bajko i Kontra (2008), na Węgrzech w szkołach podstawowych dla niesłyszących (jest ich w ca-łym kraju 8) naucza się głównie za pomocą metod oralistycznych, jednak większość absolwentów tych szkół zna język ojczysty na bardzo niskim poziomie, a po zakończeniu szkoły podejmuje proste prace fizyczne. Nie prowadzi się specjalnych liceów dla osób niesłyszących, jednak część osób z uszkodzeniami słuchu uczy się w szkołach ogólnodostępnych. Tylko 4,6% osób słabosłyszących i 0,6% niesłyszących podejmuje studia wyższe (Bajko, Kontra 2008). W czasie ich trwania mogą starać się o specjalistycz-ne wsparcie w formie np. tłumaczeń lub usługi przygotowywania notatek.

2.4.4. Włochy

We Włoszech od roku 1977 obowiązują przepisy prawne, które naka-zują organizację edukacji osób z różnymi niepełnosprawnościami w szko-łach i instytucjach ogólnodostępnych (por. np. Ochse 2001), gdzie ucznio-wie niesłyszący nauczani są głównie metodami oralistycznymi, ucząc się języka migowego przede wszystkim poprzez kontakty nieformalne w ra-mach społeczności osób niesłyszących. Ochse podaje, że we Włoszech stu-dia wyższe podejmuje lub kontynuuje rocznie około 150 osób niesłyszą-cych, głównie na uniwersytetach w Rzymie (La Sapienza), Padwie, Sannio i Turynie. W czasie studiów otrzymują wsparcie w postaci usług trans-latorskich, przygotowywania notatek, a także specjalnych kursów języka angielskiego jako obcego (uniwersytety w Turynie i Sannio).

2.4.5. Niemcy

Niemcy są krajem o długiej tradycji nauczania oralistycznego (Lőwe 1999). Dzieci niesłyszące i słabosłyszące uczą się głównie w szkołach ogólnodostępnych, kontynuując później edukację razem ze słyszącymi rówieśnikami. Absolwenci specjalnych szkół dla niesłyszących często kończą edukację na etapie szkoły przygotowującej do wykonywania za-wodu i podejmują pracę w instytucjach pracy chronionej. Cremer (1991)

przeprowadził badania w grupie 125 studentów z wadami słuchu. Więk-szość z nich (99,2%) studiowała, korzystając ze specjalistycznego wspar-cia w postaci usługi robienia notatek (69%), indywidualnych konsultacji (59%) i usług tłumacza języka migowego (34%).

2.4.6. Polska

Według danych GUS w 2009 roku w Polsce studiowało 1891 osób nie-słyszących i słabonie-słyszących, w tym 1029 na studiach stacjonarnych i 862 na studiach niestacjonarnych. W statystykach ujęte są oczywiście tylko te osoby, które zgłosiły, że są niepełnosprawne. Należy zatem mieć świado-mość, że nie są to dane pełne, wiele bowiem osób z mniejszymi ubytkami słuchu nie przyznaje się do swojej niepełnosprawności i nie korzysta ze wsparcia możliwego do uzyskania przez studentów niepełnosprawnych.

Wśród studentów niesłyszących i słabosłyszących największa gru-pa studiowała na uniwersytetach – było to 528 osób, co stanowi 27,92%

studentów z tym rodzajem niepełnosprawności. Liczne grupy studen-tów z uszkodzeniami słuchu uczyły się też w wyższych szkołach tech-nicznych (242 osoby), wyższych szkołach ekonomicznych (283 osoby) oraz wyższych szkołach pedagogicznych (238 osób). Niewielkie grupy studentów niesłyszących i słabosłyszących studiowały w wyższych szko-łach rolniczych (58 osób), akademiach wychowania fizycznego (31 osób) oraz w akademiach medycznych (38 osób). Pojedyncze osoby studiowały w wyższych szkołach morskich (1 osoba), wyższych szkołach teologicz-nych i szkołach resortu obrony narodowej (9 osób). W inteologicz-nych typach szkół studiowało 436 osób niesłyszących i słabosłyszących.

Studenci niesłyszący i słabosłyszący w większości uczelni mogą liczyć na różnorodne zorganizowane formy wsparcia. W większych uczelniach organizacją wsparcia zajmują się Biura Osób Niepełnosprawnych (BON), Biura Studentów Niepełnosprawnych (BSN) lub też Rzecznik Studentów Niepełnosprawnych. Instytucje te udzielają pomocy w rozwiązywaniu problemów finansowych i bytowych studentów (pomoc w wypełnianiu formularzy, staraniu się o wsparcie finansowe w postaci dotacji, stypen-diów i grantów), w zakresie wprowadzania zmian w organizacji toku studiów (dodatkowe konsultacje, zmiany formy egzaminów z ustnego na pisemny, obecność tłumaczy na egzaminach, organizacja pomocy wo-lontariuszy i tutorów oraz osób przygotowujących notatki), ułatwiają tak-że studentom z niepełnosprawnością uczestnictwo w życiu społecznym uczelni i społeczności lokalnej (Dni Integracji, udział w wydarzeniach od-bywających się w uczelni oraz w środowisku pozauczelnianym).

Tab. 2.1. Liczba osób niesłyszących i słabosłyszących studiująca w Polsce

Wyższe szkoły techniczne 242 12,80 22 6,09

Wyższe szkoły rolnicze 58 3,06 2 0,55

Wyższe szkoły ekonomiczne 283 14,97 88 24,38

Wyższe szkoły pedagogiczne 238 12,59 43 11,91

Akademie medyczne 38 2,00 4 1,10

Wyższe szkoły morskie 1 0,05 0 0,00

Akademie wychowania

fizycznego 31 1,64 10 2,77

Wyższe szkoły artystyczne 26 1,37 5 1,39

Wyższe szkoły teologiczne 1 0,05 0 0,00

Wyższe szkoły pozostałe 436 23,06 91 25,21

Szkoły resortu obrony

narodowej 9 0,47 0 0,00

Szkoły resortu spraw

wewnętrznych 0 0,00 0 0,00

Wsparcie dla studentów z wadą słuchu jest szczególnie aktywnie orga-nizowane w kilku uczelniach w Polsce. Przykładem takiej uczelni jest Ka-tolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Niesłyszący i słabosłyszący stu-denci są obecni w jego wspólnocie akademickiej od roku 1999 i od tego cza-su datuje się organizowanie różnych form wsparcia dla tej grupy osób. Od roku 2004 na uniwersytecie funkcjonuje Centrum Edukacji Niesłyszących i Słabosłyszących (Krakowiak, Kołodziejczyk, Borowicz, Domagała-Zyśk 2011), którego celem jest przede wszystkim promowanie działań i postaw

sprzyjających inkluzji osób z uszkodzeniami słuchu ze środowiskiem, m.in.

poprzez: tworzenie warunków dostępu do edukacji dla młodzieży z uszko-dzeniami słuchu, wspieranie studentów z uszkouszko-dzeniami słuchu w edukacji uniwersyteckiej poprzez działania pomocowe, takie jak tłumaczenia symul-taniczne i eksplikacyjne, lektorat języka polskiego, lektorat języka angiel-skiego, organizację kursów, szkoleń i projektów oraz działalność badawczą i wydawniczą. Intensywnej pomocy studentom niesłyszącym i słabosły-szącym udziela także Centrum Kształcenia i Rehabilitacji Osób Niepełno-sprawnych, działające przy Uniwersytecie Humanistyczno-Przyrodniczym w Siedlcach od 1994 roku (Harań 2005). Uczelnia ta (wcześniej Akademia Podlaska) była pierwszą w Polsce szkołą wyższą, która tak wszechstronnie realizowała ideę edukacji integracyjnej na poziomie wyższym. Działające w ramach uczelni Centrum proponuje kompleksowe wsparcie dla studen-tów niesłyszących i słabosłyszących zarówno na etapie wstępnej diagnozy ich potrzeb (preorientacja przed rozpoczęciem studiów), wsparcie w cza-sie studiowania (tłumaczenia, kursy języka miganego, lektorat języka pol-skiego, lektorat języka angielskiego z wykorzystaniem języka migowego), wsparcie psychologiczne, jak też udzielanie pomocy absolwentowi z nie-pełnosprawnością w odnalezieniu się na rynku pracy (Gulati 2013). Stu-dentom z wadą słuchu pomaga też w istotny sposób UAM w Poznaniu poprzez organizację specjalistycznego wsparcia w postaci tłumaczeń, ale także wsparcia o charakterze społecznym w ramach stowarzyszenia „Ad Astra”. Uczelnia ta organizuje coroczne wyjazdy i zawody sportowe dla studentów z niepełnosprawnościami. Od roku 2011 prowadzony jest spe-cjalistyczny lektorat języka angielskiego dla osób niesłyszących i słabosły-szących. W swojej pracy lektorzy wykorzystują technologie informacyjne i komunikacyjne, usługi tłumacza, sami także posługują się językiem migo-wym (Nabiałek 2013). Szeroki zakres wsparcia studentom z wadą słuchu oferują także m.in. Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Jagielloński, Aka-demia Pedagogiki Specjalnej, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Łodzi, Uni-wersytet Pedagogiczny w Krakowie oraz UniUni-wersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Szczegółowe informacje o dostępnych usługach zamieszczane są regularnie na stronach internetowych tych uczelni.

Podsumowanie

W procesie kształcenia młodzieży niesłyszącej i słabosłyszącej na uczelniach wyższych powinny być realizowane różne cele, przede wszyst-kim związane z przekazem wiedzy, kompetencji i umiejętności

poznaw-czych (por. wytyczne Krajowych Ram Kwalifikacyjnych). Przekazanie tych sprawności to jednak nie wszystko w odniesieniu do studiowania osób z wadą słuchu. Jak postuluje Szczupał (2012, 101), kształcenie osób z niepełnosprawnościami na uczelniach wyższych powinno być wyraź-nie traktowane jako element rehabilitacji zawodowej i w związku z tym – oprócz edukacyjnej – pełnić także funkcje wychowawcze, ułatwiać adaptację w środowisku i integrację społeczną, a także uczyć pokonywa-nia barier psychologicznych, wspierając tym samym rozwój całej osobo-wości.

Tak rozumiana edukacja w szkole wyższej wymaga jednak specjali-stycznego wsparcia przede wszystkim w aspekcie osobowym, np. poprzez przygotowanie całej kadry dydaktycznej do efektywnego kontaktowania się z osobami z wadą słuchu (tzw. deafness awareness), a także osób od-powiedzialnych za udzielanie wsparcia w różnych zakresach (tłumacze, transliteratorzy, palantypiści, velotypiści, note-takerzy, tutorzy). Istotna jest także postawa i zaangażowane samej osoby z wadą słuchu wobec stu-diowania i posiadanie wysokiej, zintegrowanej motywacji do podejmowa-nia wysiłku uczepodejmowa-nia się. Duże znaczenie ma także wsparcie informacyjne i rzeczowe, tak aby przyszli i aktualni studenci wiedzieli, na jakie formy wsparcia mogą liczyć w określonych uczelniach, a następnie mogli sku-tecznie korzystać z form i urządzeń wspierających ich w procesie studio-wania (laboratoria do nauki języków, tablice interaktywne, kserokopiarki itp.). W coraz większym zakresie nauczanie powinno mieć też charakter włączający, tak aby student niesłyszący lub słabosłyszący mógł w tym samym czasie i miejscu co jego słyszący koledzy i koleżanki korzystać z wykładów i ćwiczeń oraz innych form nauczania. Inkluzja nie wyklucza jednak specjalistycznego wsparcia, jeśli staje się ono konieczne, a w przy-padku osób z wadą słuchu dotyczy ono przede wszystkim zachowania specyficznych zasad komunikowania się w czasie zajęć i egzaminów.

Szczególnie ważnym zadaniem uczelni wyższej (także coraz częściej podejmowanym w stosunku do studentów sprawnych) jest wprowadze-nie absolwenta na rynek pracy (tranzycja). Proces ten zaczyna się jako doradztwo zawodowe, pomoc w rozpoznaniu zainteresowań i wyborze kierunku kształcenia, ale przyjmuje też formę działań szczególnie zin-tensyfikowanych w okresie kończenia studiów. Dopiero bowiem odnale-zienie się absolwenta z wadą słuchu na rynku pracy jest potwierdzeniem sukcesu edukacyjnego.

Nauczanie i uczenie się języka obcego osób niesłyszących