Procedura etapu I (2000-2012)

Pierwszy etap badań obejmował badania w działaniu w grupie 35 niesłyszących i słabosłyszących uczestników lektoratu języka angiel-skiego dla studentów niesłyszących i słabosłyszących. Praca rozpoczęła się w roku akademickim 1999/2000, kiedy w Instytucie Pedagogiki Ka-tolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II rozpoczęły eduka-cję pierwsze dwie osoby z głębokimi prelingwalnymi uszkodzeniami słuchu. Sytuacja ta stała się impulsem do podjęcia szeroko zakrojonych działań na rzecz wsparcia edukacji i integracji społecznej tej grupy stu-dentów w społeczności akademickiej KUL (Krakowiak 2003c), a jedną z form tego wsparcia było zorganizowanie lektoratu języka angielskiego.

Początkowo, w latach 1999/2000 – 2002/2003 miał on formę indywidu-alnych lekcji języka, prowadzonych przez autorkę, pedagoga-anglistę, jako alternatywną formę zajęć dla regularnego lektoratu języka obcego prowadzonego na uczelni. Od roku akademickiego 2003/2004 zajęcia przybrały formę oficjalnego lektoratu języka angielskiego dla studentów niesłyszących i słabosłyszących, prowadzonego w wymiarze 120 godzin, po 30 godzin przez 4 semestry. Od początku ich powstania te zajęcia prowadzone są przez autorkę niniejszej publikacji, przy sporadycznej pomocy 4 innych lektorów.

Od samego początku funkcjonowania lektoratu działaniom praktycz-nym towarzyszyło poszukiwanie przez autorkę podstaw naukowych dla tej działalności i weryfikowanie specyficznych metod i technik naucza-nia języka obcego uczniów i studentów z uszkodzenaucza-niami słuchu, a także systematyczna i naukowa refleksja nad własną praktyką pedagogiczną.

Podczas zajęć regularnie zbierano materiał badawczy w formie nagrań, notatek nauczyciela, testów, wypracowań studentów i ankiet, z intencją wykorzystania ich jako materiału źródłowego w późniejszych opraco-waniach. Uczestnicy lektoratu brali też udział kilkakrotnie w prowadzo-nych przez autorkę badaniach pilotażowych nad zagadnieniami związa-nymi z uczeniem się i nauczaniem języka obcego. Pierwsza prezentacja, zatytułowana Możliwości nauczania języków obcych osób z uszkodzonym

słuchem, dotycząca własnych doświadczeń autorki, została wygłoszona w czasie Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej „Pedagogika specjalna w reformowanym ustroju edukacyjnym” zorganizowanej przez Zakład Psychopedagogiki UMCS w Kazimierzu Dolnym w maju 2000, a tekst wystąpienia opublikowany został rok później (Domagała-Zyśk 2001a), stając się zalążkiem kolejnych wystąpień i publikacji naukowych. Do chwili obecnej autorka opublikowała ponad 40 artykułów i rozdziałów w recenzowanych pracach zbiorowych, w tym także artykuły w języku hiszpańskim i angielskim. Szczególne znaczenie ma nawiązanie szero-kiej współpracy międzynarodowej, wyrażającej się szczególnie w syste-matycznych kontaktach zawodowych z lektorami języka angielskiego pracującymi z niesłyszącymi uczniami i studentami w wielu krajach Europy (we Włoszech, na Węgrzech, w Czechach, Francji, Hiszpanii, Finlandii, Austrii, Estonii i Rosji). Znaczącym osiągnięciem jest także prezentowanie przez autorkę pracy wyników badań i doświadczeń na-uczania języka obcego studentów niesłyszących na licznych międzyna-rodowych konferencjach naukowych w Polsce i za granicą, m.in. w We-ronie (2006), Ostrawie (2008), Turynie (2010), Brnie (2011), Budapeszcie (2011) i Linzu (2012).

Decyzja o prowadzeniu nie tylko praktyki dydaktycznej, ale i badań naukowych nad zagadnieniem nauczania i uczenia się języków obcych przez osoby z wadami słuchu została więc podjęta równocześnie z prak-tyką dydaktyczną w tym zakresie. Wiązało się to z wcześniejszymi do-świadczeniami autorki, która nauczała języka angielskiego niesłyszących uczniów szkoły podstawowej i średniej od roku 1994, a pracy tej towarzy-szyło przekonanie, że jest to obszar wymagający wielkich nakładów pracy naukowej i praktycznej ze względu na brak jakichkolwiek publikacji na-ukowych czy też metodycznych zarówno na gruncie polskim, jak i w ob-rębie literatury światowej. Powszechnej niewiedzy towarzyszyły jedno-cześnie zmiany w mentalności i strukturach organizacyjnych dotyczących kształcenia osób z uszkodzeniami słuchu. Coraz większa grupa tych ucz-niów kończyła nie tylko szkoły zawodowe, ale i średnie, próbowała swo-ich sił na studiach wyższych, natomiast rozporządzenie MEN z dnia 21 maja 2001 w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicz-nych (Dz. U. nr 61, poz. 626) nakładało na szkoły zarówno specjalne, jak i integracyjne oraz ogólnodostępne konieczność stworzenia warunków do nauczania języków obcych uczniów z niepełnosprawnościami, w tym tak-że z wadami słuchu.

Lektorat języka angielskiego w KUL funkcjonuje jako efekt uchwały Senatu KUL z 22.06.20004, która stanowi, że każdy student z głębokimi

preligwalnymi uszkodzeniami słuchu ma możliwość uczestniczenia w tej specjalistycznej formie kształcenia. W zajęciach uczestniczą maksymal-nie 3 osoby, a praca ma charakter zindywidualizowany, dostosowany do możliwości i potrzeb uczestników. Zajęcia odbywają się na różnych po-ziomach zaawansowania (A1, A2, B1, B2, C1 według klasyfikacji CERF) i mogą mieć także charakter sprofilowany, w zależności od kierunku stu-diów, np. język angielski dla ekonomistów, język angielski dla prawni-ków. Czas trwania jest taki sam, jak czas lektoratu na danym kierunku studiów, zazwyczaj są to 4 semestry (120 godzin), jednak okres ten może być wydłużony. Po zakończeniu lektoratu uczestnicy zdają ogólnouni-wersytecki egzamin językowy na wybranym przez siebie poziomie. Sala do zajęć jest obecnie pomieszczeniem akustycznie wyciszonym, posiada sprzęt potrzebny do efektywnej pracy (komputer z dostępem do interne-tu, tablica interaktywna) oraz biblioteczkę językową.

W latach 2000-2012 w lektoracie języka angielskiego dla studen- tów niesłyszących i słabosłyszących prowadzonym przez autorkę ba-dań uczestniczyło 37 osób. Każda z nich brała udział w co najmniej 60 lekcjach (2 semestry), najczęściej jednak była to praca trwająca 4-10 semestrów, a w semestrze odbywało się 30 godzin zajęć indywidual-nych lub grupowych. W celu zachowania homogeniczności badanej grupy ostatecznie do grupy badawczej nie włączono 2 osób: studentki o uszkodzeniu słuchu umiarkowanym oraz studentki ogłuchłej w 19. ro- ku życia.

Rozstrzygając problem liczebności grupy badawczej w badaniach ja-kościowych, metodolodzy sugerują (Smolińska-Theiss, Theiss 2010, 89), aby znalazło się w niej tyle osób, by wyczerpać wszystkie warianty, typy i rodzaje odpowiedzi na postawione pytania badawcze. Po 12 latach pra-cy praktycznej i badań uznano, że w grupie znalazły się osoby reprezen-tujące różne środowiska (pochodzą z rodzin słyszących i niesłyszących), różne style komunikowania się (osoby używające języka migowego, me-tod ustnych, fonogestów), korzystające z różnych środków technicznych usprawniających słyszenie (aparaty słuchowe, implanty) oraz mające róż-ne doświadczenia edukacyjróż-ne (ich wcześniejsza edukacja odbywała się w szkole specjalnej, ogólnodostępnej lub integracyjnej). Uznano, że każ-da kolejna osoba uczestnicząca w bakaż-daniach stwarza okazję nie tyle do zdobycia nowych danych, ile powtarza dane już zebrane (por. Smolińska--Theiss, Theiss 2010, 89), zatem podjęto działania zmierzające w kierun-ku przygotowania niniejszej syntezy z badań. Liczbę uczestników badań w poszczególnych latach oraz liczbę odbytych godzin zajęć przedstawia tabela 4.5.

Tab. 4.5. Liczba uczestników lektoratu i liczba godzin zajęć w poszczególnych latach (N=35)

Lp. Rok akademicki

Liczba uczestników lektoratu w danym

roku

Liczba godzin

1 1999/2000 (II sem.)  3   90

2 2000/2001  5  300

3 2001/2002  2  120

4 2002/2003  3  180

5 2003/2004  6  300

6 2004/2005  9  300

7 2005/2006  8  240

8 2006/2007  7  220

9 2007/2008 14  440

10 2008/2009 13  540

11 2009/2010 16  480

12 2010/2011 12  540

13 2011/2012 12  540

     Razem 4290

Źródło: badania własne 2000-2012.

Ogółem materiał do niniejszych badań zbierano więc podczas 4290 go-dzin lektoratu prowadzonego osobiście w okresie od stycznia 2000 (drugi semestr roku akademickiego 1999/2000) do czerwca 2012. Liczba godzin lektoratu każdego roku zależała od liczby uczestników, średnio oznaczało to ponad 330 godzin rocznie przepracowanych w bezpośrednim kontak-cie ze studentami niesłyszącymi lub słabosłyszącymi, w czasie zajęć indy-widualnych lub w małych, 2-3-osobowych grupach.