Wspierające technologie informatyczne i komputerowe

Technologie informacyjne i komunikacyjne są nieodłączną częścią edukacji (Stoch 2012), szczególnie często wykorzystywaną w nauczaniu specjalnym (Błeszyński 2006). Można nawet powiedzieć, że ich zastoso-wanie w edukacji i rehabilitacji osób z niepełnosprawnością dało początek swoistej rewolucji w naszym postrzeganiu możliwości komunikacyjnych osób z wadami słuchu i zaburzeniami komunikacji językowej. Technolo-gie te zapewniają przede wszystkim znacznie łatwiejszy dostęp do słowa pisanego, symboli wizualnych i grafik, które mogą wspomagać komuni-kację. Porozumiewanie się za pomocą SMS-ów czy e-maila usamodzielnia osoby niesłyszące i słabosłyszące, uniezależnia je od pośrednictwa innych osób, koniecznego np. w komunikacji telefonicznej, a skuteczność działa-nia motywuje do podejmowadziała-nia kolejnych aktów komunikacji. Technolo-gia, a szczególnie powszechna dostępność internetu, zmieniła także istot-nie dostęp do informacji, które mogą zostać zdobyte istot-nie tylko poprzez słuchanie wykładów i lekcji, ale w stosunkowo łatwy sposób poprzez wy-szukanie informacji w zasobach stron www oraz możliwość korzystania z e-learningu lub uczenia typu blended learning .

Wśród rozwiązań technologicznych wspierających nauczanie języków obcych osoby z wadą słuchu można wskazać na środki ogólnodostępne, niespecyficzne, takie jak telefony komórkowe, poczta elektroniczna, oraz środki specyficzne, przeznaczone tylko dla osób z wadą słuchu: aparaty słuchowe, implanty ślimakowe, usługa typu speech-to-text-reporter, nazywa-na w Polsce symultanicznym przekazem tekstowym, i pętle indukcyjne.

Podstawowym sposobem używania technologii w nauczaniu niesły-szących i słabosłyniesły-szących jest jej wykorzystywanie do zwiększania moż-liwości wizualizacji nauczanego materiału. Dokonuje się to najczęściej poprzez monitor komputera i rzutnik multimedialny, który może przeka-zać treść wykładu w postaci pliku tekstowego lub prezentacji typu Power Point, w której mogą znaleźć się oprócz tekstu także ilustracje, schematy,

filmy itp. Bardziej zaawansowaną formą wsparcia jest zastosowanie na-rzędzia o nazwie Adobe Acrobat Connect Professional (por. Williams, Hodg-son 2007)³, które umożliwia osobom niesłyszącym pełniejsze uczestni-ctwo w zajęciach, zarówno prowadzonych w formie tradycyjnej, jak i tych w formie e-learningu. Program funkcjonuje dzięki połączeniu działania kamery internetowej, przekazującej obraz i dźwięk, oraz specjalistyczne-go oprogramowania, które umożliwia jednoczesne oglądanie na ekranie twarzy osób mówiących (mogą one przebywać w różnych miejscach), a także przygotowanych przez nich w formie elektronicznej materiałów, np. prezentacji PP, czemu może towarzyszyć rozmowa prowadzona pi-semnie w formie czatu. Program sprawdza się doskonale w pracy z oso-bami niesłyszącymi, ponieważ umożliwia obserwację zbliżenia twarzy osoby mówiącej, co pomaga w odczytywaniu z ust oraz stwarza okazję do czynnego udziału w zajęciach, np. poprzez zadawanie pytań, co może do-konać się ustnie lub pisemnie poprzez opcję czatu. Udział w zajęciach jest dodatkowo wzbogacony możliwością jednoczesnego śledzenia slajdów prezentacji, które wyświetlają się na pozostałej części ekranu. W razie po-trzeby można także przeznaczyć część ekranu dla wyświetlenia nagrania wideo tłumacza języka migowego, który może pracować w tym samym pomieszczeniu, w którym pracuje wykładowca, lub też w zupełnie innym miejscu, wyposażonym w kamerę internetową i możliwość połączenia z platformą ACPro. Tłumacz ogląda wtedy nagranie, np. wykładu, na swoim monitorze, tłumaczy je na język migowy, jego praca jest nagrywa-na przez cyfrową kamerę wideo, a nagrywa-nagranie przekazywane przez łącza internetowe na monitor studenta niesłyszącego.

Kolejnym pomysłem wykorzystania technologii w edukacji osób nie-słyszących są migające awatary. Obecnie trwają prace nad przygotowa-niem programów komputerowych, które przekładałyby ludzki głos na znak migowy, wykonywany następnie przez awatara. Pierwszy z takich programów o nazwie TESSA został opracowany w Wielkiej Brytanii i słu-ży do porozumiewania się osób niesłyszących na pocztach (Williams, Hodgson 2007). Działanie programu polega na odczytaniu głosu urzęd-nika pocztowego, przyporządkowanie jego wypowiedzi do określonego znaku języka migowego, który jest następnie prezentowany osobie nie-słyszącej przez awatara na monitorze komputera. Ograniczeniem progra-mu jest mały zasób wyrażeń, które mogą zostać użyte. Jest ich tylko 400

3 Narzędzie to w roku akademickim 2009/2010 stosowane było także na KUL-u. Pod kierunkiem autorki tekstu prowadzony był w ten sposób program wspólnych seminariów z zakresu pracy socjalnej dla studentów KUL i fińskiego uniwersytetu KUAS w Kouvola.

W programie brał udział także student niesłyszący.

i dotyczą zagadnień związanych z pracą poczty, trwają jednak prace nad udoskonaleniem tego narzędzia, które również może okazać się przydat-ne w edukacji (Williams, Hodgson 2007).

Należy także wspomnieć o możliwości wykorzystania gotowych gramów i narzędzi przygotowanych dla osób słyszących. Są to np. pro-gramy multimedialne do nauki języków, które bez żadnej adaptacji mogą być używane także w nauczaniu niesłyszących, ponieważ bazują one na obrazie i słowie, dźwięk nie jest wiodącym elementem. Jako przykład ta-kich programów mogą posłużyć ćwiczenia zamieszczone na stronie wy-dawnictw językowych, np. Oxford University Press. Osoby niesłyszące są także jednymi z najbardziej entuzjastycznych użytkowników poczty elektronicznej i wiadomości SMS (np. Turner 2007), gdyż dzięki tym środ-kom mogą poczuć się niezależne w zakresie środ-komunikacji z innymi. Prostą, ale skuteczną formą wsparcia są materiały do nauczania w formie klipów i filmów wideo. Współczesna technologia pozwala na szybkie przygoto-wane filmów dobrej jakości, które mogą być następnie wykorzystyprzygoto-wane w nauczaniu. Funkcjonujące serwisy, np. You Tube, oferują bogactwo ma-teriału, który może być wykorzystany do nauczania języka obcego, pod warunkiem że w nagraniu jest dobrze widoczna twarz osoby mówiącej i mówi ona w niezbyt szybkim tempie.

Współcześnie najbardziej pożądaną formą wsparcia dla studentów niesłyszących i słabosłyszących jest stosowanie urządzeń typu speech-to--text reporter (w USA stosuje się nazwę CART – Computer Assisted Real Time Captioning, C-print lub live captioning). Jest to usługa, polegająca na zapisy-waniu przez biegłego stenotypistę (nazywanego też palantypistą lub velo-typistą – w zależności od rodzaju stosowanej klawiatury) treści wykładu, która dzięki stosowaniu specjalistycznego oprogramowania, umożliwia-jącego np. zapisywanie sylab, a nie liter, w realnym czasie jest wyświetla-na wyświetla-na monitorze studenta. Szybkość pisania palantypisty wynosi średnio 180 znaków na minutę. Taki sposób wsparcia umożliwia niesłyszącym studentom pełniejsze uczestnictwo w zajęciach. Poznając na bieżąco treść wykładu, mogą oni zadawać pytania i komentować tę treść na równi ze studentami słyszącymi. Po zakończonych zajęciach student otrzymuje zapis zajęć na nośniku elektronicznym, może więc korzystać z materiału przekazanego na zajęciach zaraz po ich zakończeniu. Lang (2002) sądzi jednak, że taki stenogramowy zapis nie zastępuje dobrze przygotowanej notatki z zajęć, jest bowiem zbyt długi i chaotyczny, chociaż zawiera do-kładne wypowiedzi prowadzącego. Zaletą notatki jest jednak uporządko-wanie jej treści a także mniejsza objętość, co ułatwia szybkie z niej korzy-stanie. Inną wadą tego sposobu wsparcia jest to, że w czasie zajęć student

niesłyszący musi być cały czas skoncentrowany na patrzeniu na monitor, przez co traci możliwość obserwacji osoby wykładowcy, jego mimiki i eks-presji ciała i może nie dostrzec pewnych informacji przekazanych właśnie w taki sposób (np. ironii zawartej w skrzywieniu ust itp.). Z kolei nawet najlepsza notatka elektroniczna nie rozwiąże problemu rozumienia treści (McCrea, Turner 2007) i zazwyczaj tej formie wsparcia także towarzyszy tutoring.

Można wymienić wiele korzyści z wykorzystania technologii w na-uczaniu osób niesłyszących i słabosłyszących. Dzięki nim nauczanie jest polisensoryczne i towarzyszy mu cała gama bodźców wzrokowych, słu-chowych, animacji i tekstów. Osoba niesłysząca w większym stopniu może kontrolować proces uczenia się, wykorzystując wbudowaną w ćwiczenia funkcję sprawdzania poprawności odpowiedzi. Uczenie się jest bardziej dynamiczne oraz interakcyjne. Istnieje także możliwość wielokrotnego powtarzania danych zadań oraz uczenia się we własnym tempie (por.

Mole, McColl, Vale 2005).

Nawet jednak te znakomite odkrycia nie zapewniają rozwiązania wszystkich problemów osób z wadą słuchu. Studenci niesłyszący prefe-rują nauczanie tradycyjne, mają bowiem wiele pytań i wątpliwości, któ-re utrudniają im korzystanie z metod e-learningowych. Używanie CIT sprawdza się najczęściej jedynie w sytuacjach utrwalania znajomości języ-ka (Fleming 2008). Technologia nie zastąpi też tłumaczy języjęzy-ka migowego.

Wykorzystanie migających awatarów nie jest jeszcze na tyle rozwinięte, aby automatycznie tłumaczyć tekst mówiony na język migowy – ciągle potrzebny jest człowiek tłumacz (Dotter 2008). Konieczne jest też wzięcie pod uwagę faktu, iż rozwój technologii wspierających – assistive techno-logy, AT – jest współcześnie tak szybki, że rozwiązania popularne w da-nym momencie już po 2-3 latach wydają się przestarzałe i nieskuteczne.

Aby móc zorganizować dla osób niesłyszących i słabosłyszących skutecz-ne wsparcie w tym zakresie, należy zatem pilnie śledzić nowe rozwiąza-nia na rynku technologicznym.