Tutoring językowy

Wsparcie udzielane studentom niesłyszącym często przyjmuje formę konsultacji językowych w czasie pisania prac akademickich (esejów, spra-wozdań z badań, prac zaliczeniowych), które są prowadzone przez przy-gotowanego do pracy z osobą niesłyszącą nauczyciela języka (Language Support Tutor). Turner (2007) wyjaśnia, że prace pisemne są dla studentów niesłyszących wyjątkowo trudnym elementem studiowania, często unika-nym i nierozumiaunika-nym przez osoby niesłyszące, a przez osoby sprawdza-jące oceniane nisko ze względu na ubóstwo językowe i brak poprawności.

Często jednak, jak zauważają Marschark i współpracownicy (1997, 12), pod niepoprawną formą kryje się „efektywna zdolność do samoekspre-sji, kreatywność i kompetencja pojęciowa”. Z tego też względu, zauwa-ża Turner (2007), konsultacje językowe nie powinny sprowadzać się wy-łącznie do korekty językowej prac pisemnych. W przypadku studentów, których pierwszym językiem jest język migowy, a także osób z głębszymi uszkodzeniami słuchu, które z trudnością komunikują się w języku na-rodowym, praca powinna polegać na ułatwieniu studentowi wyrażenia w języku narodowym tego, co ma na dany temat do powiedzenia. Praca

2 Szerzej o metodzie tutoringu dla niesłyszących i słabosłyszących studentów zob.

Domagała-Zyśk (2010d).

często przebiega w ten sposób, iż student przygotowuje szkic wypowie-dzi pisemnej, następnie odbywa się dyskusja dotycząca problemu (często w języku migowym), negocjowanie znaczeń słów i wyrażeń, po czym wy-powiedź pisemna jest uzupełniana; na końcu korygowane są ewentualne błędy językowe.

Opisany styl wsparcia językowego osób z uszkodzeniami słuchu wy-rasta z trendów tzw. New Literacy Studies, dla których kluczowym po-jęciem jest literacy event, wydarzenie posiadające określoną treść języ-kową. Według Heath (1983, 53) poprzez literacy event należy rozumieć

„każdą sytuację, w czasie której tekst jest integralny z naturą interakcji uczestników wydarzenia i procesu interpretacyjnego, który podejmują”.

W takim ujęciu uwaga czytelnika skupia się nie tylko na napisanym tek-ście, ale na kontektek-ście, w jakim powstał i na procesie jego tworzenia.

Pojęcie literacy event nawiązuje do nurtu społecznego konstruktywizmu (Paul 1998a, 260), który akcentuje, iż „tworzenie znaczenia jest procesem społecznym”. W tym ujęciu prace pisemne osób niesłyszących przestają być oceniane jedynie pod kątem ich poprawności językowej, ale poszu-kuje się w nich myśli, znaczeń i sensu, które są w nich wyrażone. Czas konsultacji językowych nie jest jedynie czasem ewaluacji pracy, ale także uczenia się.

Należy zauważyć, że nauczyciel języka obcego uczniów niesłyszących i słabosłyszących nie tylko uczy, ale także udziela uczniowi wsparcia kowego (Language Support Tutor) nie tylko w języku obcym . Analizy języ-kowe dokonywane na lekcjach służą zarówno przygotowaniu konkretne-go ćwiczenia, jak i pełniejszemu rozwojowi językowemu.

2.3.2.4. Tłumaczenia

W czasie, kiedy pierwsze osoby niesłyszące podejmowały studia wyż-sze (w USA i Europie Zachodniej były to lata pięćdziesiąte i wyż-sześćdziesiąte ubiegłego stulecia), najbardziej rozpowszechnioną formą pomocy było za-pewnienie obecności na zajęciach tłumacza języka migowego, najczęściej wolontariusza, którym mogła być osoba z rodziny studenta, nauczyciele niesłyszących lub duchowni. Dopiero w roku 1964 w USA prawnie za-twierdzono profesję tłumacza języka migowego, co stało się początkiem intensywnego rozwoju tej formy wsparcia (Sanderson, Siple, Lyons 1999), a także ewolucji rozumienia roli tłumacza dla studentów uczelni wyż-szych. W raporcie Deaf and Hard of Hearing Students in Postsecondary Educa-tion (Greene 1994) do korzystania z tej usługi przyznało się 67% badanych studentów niesłyszących w USA.

McIntire i Sanderson (1995) rozróżniają cztery podejścia do pracy tłu-macza. Najbardziej tradycyjnym z nich jest przyjęcie postawy paternali-stycznej i traktowanie swojej roli jako roli osoby rozwiązującej za swe-go podopieczneswe-go wszystkie problemy (wyraża to hasło: Nie umiesz teswe-go zrobić – ja to zrobię za ciebie). Kolejne lata przyniosły jednak wzrost samo-świadomości praw w grupie studentów niesłyszących, co z kolei stało się impulsem do traktowania tłumacza jak „maszyny” przekazującej treści adresowane do osoby niesłyszącej i przez nią wyrażane. Tłumacz w takiej roli starał się być „niewidzialny”, nie komunikował swoich potrzeb, np.

związanych z tempem przekazu wykładu lub czasem trwania konsultacji, był często traktowany tylko i wyłącznie jako „narzędzie”, które należy

„użyć” (Obasi 2007). Współcześnie tłumacz najczęściej jest postrzegany jako osoba pomagająca w komunikacji, facylitator – profesjonalista, który pracuje z osobą niesłyszącą w ramach ustalonego z nią kontraktu i wspie-ra ją tylko w tych sytuacjach, kiedy jest to konieczne, mając jednocześnie zapewnione godziwe warunki pracy (przerwy w tłumaczeniu, dostęp do materiałów ułatwiających tłumaczenia, możliwość szkoleń i pogłębiania wiedzy i umiejętności). McIntire i Sanderson (1995; por. także Obasi 2007) za modelowe uznają jednak podejście, w którym tłumacz postrzegany jest jako specjalista funkcjonujący w nurcie dwujęzyczności – dwukulturowo-ści. Pełni on nie tylko rolę tłumacza, przekazującego dosłownie wyrażane przez wykładowcę czy też interlokutorów treści, ale także profesjonali-sty, który wspólnie z wykładowcami aktywnie wspiera studenta niesły-szącego w całym procesie studiowania, dokonując także np. eksplikacji materiału przekazanego na wykładach, czy też udzielającego konsultacji językowych.

Współcześnie zawód tłumacza do potrzeb edukacji w uczelniach wyż-szych jest wysoce sprofesjonalizowany, np. w Wielkiej Brytanii (por. Obasi 2007; Harrington 2007) może nim zostać tylko osoba posiadająca wykształ-cenie wyższe w zakresie Interpreter Education Programmes, co oznacza, że tłumacze legitymują się nie tylko bardzo dobrą znajomością języka migo-wego, ale także wiedzą o głuchocie i jej medycznych, psychologicznych, społecznych i kulturowych aspektach. Zdaniem Langa (2002) istotne jest także, aby tłumacz posiadał wiedzę z zakresu tematyki tłumaczonych wy-kładów, ponieważ wtedy jego tłumaczenie jest pełniejsze i bardziej zrozu-miałe dla studenta.

Odmianą tłumaczeń jest tzw. lipspeaking (Brennan, Grimes, Thouten-hoofd 2005). Ta forma pomocy polega na przekazaniu osobie niesłyszącej treści wypowiadanych przez osobę w takich warunkach, kiedy osoba nie-słysząca nie jest w stanie odczytać jej wypowiedzi z ust, np. w czasie

wy-kładu, prezentacji w niekorzystnym oświetleniu, kiedy wykładowca po-rusza się po sali itp. Lipspeaker znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie osoby niesłyszącej lub słabosłyszącej i wyraźnie powtarza słowa powie-dziane przez mówcę. Taki przekaz jest znacznie łatwiejszy do odczytania.

Usługa jest coraz bardziej popularna wśród studentów, których językiem ojczystym jest język narodowy, a nie język migowy.