• Nie Znaleziono Wyników

Metodologia własnych badań empirycznych

4.5. Etapy badań i charakterystyka procedury badawczej

4.5.2. Procedura etapu II (2009-2012)

Etap II zakładał przeprowadzenie badań ankietowych wśród niesły-szących studentów z Polski i z zagranicy. Aby zebrać wiarygodne staty-stycznie grupy badawcze, zastosowano w niniejszym studium zarówno

tradycyjne, jak i alternatywne metody tworzenia grupy badawczej. Wy-stosowano listy mailowe, zapraszające do udziału w badaniach adresowa-ne do nauczycieli języka obcego uczących studentów z wadą słuchu oraz samych studentów niesłyszących i słabosłyszących, poznanych wcześ-niej przez autorkę badań w czasie kontaktów zawodowych z lektorami pracującymi z osobami z uszkodzeniem słuchu. Zgodnie z techniką kuli śniegowej (snowball technique; Cawthon 2006) w mailach i rozmowach pry-watnych proszono te osoby o zaproszenie do badań także innych zainte-resowanych osób z wadą słuchu.

Ponieważ odzew na tak wystosowane zaproszenie nie pozwolił na skompletowanie statystycznie wiarygodnych grup badawczych, rozsze-rzono zakres poszukiwań z wykorzystaniem strategii pośrednich. Pole-gały one na wysłaniu informacji o badaniach nie do osób, które mogły potencjalnie należeć do grup badawczych, ale do instytucji i osób, które mogły zachęcić do udziału osoby niesłyszące i ich nauczycieli-lektorów.

Prowadzone badania anonsowano także podczas udziału autorki badań w konferencjach naukowych i w czasie innych kontaktów zawodowych zarówno osobistych, jak i mailowych. Wspomniane techniki służyły roz-propagowaniu tematu badań wśród osób zainteresowanych edukacją osób niesłyszących, pobudzały zainteresowanie zagadnieniem nauczania języków obcych w grupie uczniów niesłyszących oraz świadomość istnie-jących problemów i wyzwań (awareness raising technigues; Cawthon 2006).

Dzięki tym wysiłkom powstała szczególna, jedyna w swoim rodzaju real-na, ale i wirtualna wspólnota wsparcia, której członkowie wyrażali zaintere-sowanie badaniami, prosili o przekazanie ich rezultatów, przesyłali słowa wsparcia i życzenia pomyślnego przebiegu badań.

Wysłano także ponad 600 wiadomości mailowych do szkół wyższych, w których potencjalnie mogły uczyć się osoby niesłyszące. W przypadku uczelni polskich skorzystano ze spisu dostępnego na stronie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. W przypadku uczelni zagranicznych wy-słano zaproszenia do uczelni zebranych w spisie przygotowywanym co-rocznie przez „American Annals of the Deaf”, oraz do tych uczelni, które w innych krajach znane są z edukacji studentów niesłyszących. Informacji takich dostarczyły publikacje naukowe (np. dotyczące Bristol University, Wolverhampton University, Charles University w Pradze), kontakty oso-biste z przedstawicielami uczelni zagranicznych oraz informacje zdobyte dzięki internetowi. Owocne okazało się także skorzystanie z sieci uczel-ni współpracujących z KUL-em w ramach programu „Erasmus”. Zapro-szenia wystosowano także do polskich i międzynarodowych organizacji zrzeszających osoby niesłyszące i słabosłyszące, prosząc o pomoc w

skon-taktowaniu ze współpracującymi z nimi studentami niesłyszącymi i słą-bosłyszącymi. Żadna z osób zgłaszających się do udziału w badaniach nie została wykluczona ze względu na płeć, przekonania czy narodowość.

Schemat 4.1 przedstawia zastosowane strategie doboru grup badawczych.

Strategie doboru grup badawczych

Scemat 4.1. Strategie doboru grup badawczych (oprac. własne)

Przy doborze grup badawczych poprzez korespondencję mailową należy wspomnieć o ograniczeniach wynikających z tego typu rekruta-cji. Pierwsze z nich wynika z faktu nierównej dostępności do internetu wśród populacji w Polsce i na świecie, co w pewnym stopniu ograniczało uczestnictwo w badaniach do grupy osób aktywnie korzystających z in-ternetu. Trudności dotyczyły nie tylko samego posiadania bądź nie łącza internetowego, ale także trudności, takich np. jak brak możliwości wy-drukowania tekstu z mailowego konta studenckiego, na który wysłano kwestionariusz (studenci z Cork), częste utraty adresów i listów mailo-wych w związku z awariami komputerów i zawirusowaniami plików, co wymagało wielokrotnego wysyłania poczty elektronicznej (dotyczyło to zwłaszcza studentów z USA) oraz fizycznych ograniczeń w dostępie do internetu, które zgłaszali np. uczestnicy z Francji.

Należy jednak zauważyć, że trudności te nie oznaczały braku możli-wości dostępu do badań dla żadnej z potencjalnych grup. Każdy z uniwer-sytetów posiada dzisiaj możliwość korzystania z internetu, co oznaczało, że w przypadku indywidualnych trudności studenci mogli otrzymać od

204

Strategie doboru grup badawczych

Scemat 4.1. Strategie doboru grup badawczych (oprac. własne)

Przy doborze grup badawczych poprzez korespondencję mailową należy wspomnieć o ograniczeniach wynikających z tego typu rekrutacji. Pierwsze z nich wynika z faktu nierównej dostępności do internetu wśród populacji w Polsce i na świecie, co w pewnym stopniu ograniczało uczestnictwo w badaniach do grupy osób aktywnie korzystających z internetu. Trudności dotyczyły nie tylko samego posiadania bądź nie łącza internetowego, ale także trudności, takich np., jak brak możliwości wydrukowania tekstu z mailowego konta studenckiego, na który wysłano kwestionariusz (studenci z Cork), częste utraty adresów i listów mailowych w związku z awariami komputerów i zawirusowaniami plików, co wymagało wielokrotnego wysyłania poczty elektronicznej (dotyczyło to zwłaszcza studentów z USA) oraz fizycznych ograniczeń w dostępie do internetu, które zgłaszali np.

uczestnicy z Francji.

Pośrednie:

Listy mailowe do Biura Osób Niepełnosprawnych uczelni wyższych

Listy mailowe do oddziałów PZG

Listy mailowe do zagranicznych stowarzyszeń osób niesłyszących i słabosłyszących (AHOH, NCSA i inne)

Strona internetowa Hilary McColl

Zawodowe kontakty osobiste nawiązane w czasie konferencji i dotychczasowej pracy naukowej z osobami pracującymi z niesłyszącymi

Kontakty poprzez partnerów z uczelni współpracujących z KUL w ramach

Listy mailowe do nauczycieli j. obcych uczących studentów niesłyszących

zgodnie z zasadą kuli śniegowej -

„snowball technique”.

przedstawicieli uczelni wersję drukowaną kwestionariusza, następnie uzupełnić ją i odesłać. Był to sposób często wykorzystywany przez pol-skich uczestników badań. We wszystkich grupach badawczych z moż-liwości uzupełnienia kwestionariusza on-line skorzystało 60 osób, nato-miast 86 wypełniło ankiety tradycyjną techniką ręczną i odesłało je pocztą konwencjonalną lub przekazało osobiście (por. tabela 4.6). W wypadku konieczności przekazu kwestionariuszy pocztą konwencjonalną uczestni-ków zawsze pytano o kwestię finansowania przesyłki, oferując możliwość zwrotu kosztów. Należy stwierdzić, że bariera finansowa nie stanowiła przeszkody dla udziału w badaniach.

Tab. 4.6. Sposób pozyskiwania uzupełnionych ankiet Uczestnicy

badań

Technika tradycyjna Technika on-line

N % N %

Z Polski 81 55,47 20 13,70

Z zagranicy  5  3,42 40 27,40

Razem 86 58,90 60 41,10

Z możliwości udziału w badaniach nie skorzystało wiele z zaproszo-nych instytucji. Część z nich nie wzięła udziału w badaniach, informu-jąc, że z różnych względów nie będą w stanie tego zrobić. Najczęściej powodem odmowy była zbyt duża częstotliwość badań prowadzonych wśród niesłyszących studentów w danej instytucji oraz brak możliwości czasowych lub organizacyjnych. Wiele z uniwersytetów odpowiedzia-ło, że wśród ich studentów nie ma osób z uszkodzeniami słuchu. Często jednak zdarzało się, że na wysłane zaproszenie uczelnie i instytucje nie dawały żadnej odpowiedzi. Mogło to być spowodowane różnymi fakta-mi: brakiem zainteresowania tematem badań lub nieobecnością wśród studentów i pracowników uczelni osób spełniających kryteria doboru do grupy badawczej. Listy do uczelni i organizacji zagranicznych wysyłane były w języku angielskim, zatem należy przypuszczać, że w przypadku części respondentów z krajów nieanglojęzycznych brak odpowiedzi mógł wynikać z problemów językowych. Trudnością prowadzenia badań z wy-korzystaniem technologii informacyjnych i komunikacyjnych jest też nie-chęć użytkowników poczty internetowej przed otwieraniem wiadomości e-mailowych z nieznanego źródła. Wszystkie informacje wysyłane były z oficjalnej strony uniwersytetu (www.kul.pl), jednak część responden-tów, zwłaszcza zagranicznych, mogła uznać je za zagrażające i usunąć bez

otwierania; w przypadku silnych filtrów antyspamowych, które zainsta-lowane są na wielu platformach uniwersyteckich, mogły też trafić do ka-tegorii wiadomości typu spam.

Cawthon (2006) wspomina o podobnych trudnościach doświadcnych przez nią i jej zespół w badaniach amerykańskich nad rodzajami i za-kresem wsparcia udzielanego uczniom niesłyszącym. W badaniach tych wysłano 2022 listy w rekrutacji bezpośredniej i 53 500 listów mailowych w rekrutacji pośredniej, otrzymując 354 odpowiedzi, z których zakwalifi-kowano do analizy próbę o wielkości 283, co oznacza 0,5% populacji osób, do których wysłano zaproszenie do badań.

Badania ankietowe oraz zastosowanie inwentarza uznano za stosow-ne w badaniach studentów niesłyszących i słabosłyszących, którzy nie-jednokrotnie mają problemy z budowaniem dłuższych wypowiedzi pi-semnych. Wybór tych technik badawczych jednocześnie został uznany za skuteczny sposób, pozwalający na zrealizowanie celu badań, którym było poznanie doświadczeń i przekonań studentów niesłyszących i słabosły-szących z różnych krajów, a podstawowym językiem komunikacji był dla badanych język angielski, który nie jest ich językiem ojczystym.

W badaniach zastosowano zatem tradycyjny model badań, który umożliwia zebranie danych poprzez zastosowanie kwestionariusza, jednak unowocześniono procedurę poprzez zastosowanie technologii komunikacyjnych i informacyjnych. Wykorzystanie TIK było jednak częściowe. Nie skorzystano z możliwości umieszczenia ankiet w sieci w obawie przed możliwością oszustw (ankiety wtedy mogłaby wypeł-nić także osoba słysząca, nieuczciwe podająca się za osobę niesłyszącą).

Zastosowano zatem zasadę, że pierwszy kontakt zawsze odbywał się poprzez korespondencję z lektorem, przedstawicielem uczelni lub in-stytucji pracujących na rzecz osób z wadą słuchu. Następnie kwestio-nariusze były przesyłane zainteresowanym osobom drogą elektroniczną i w ten sposób były też najczęściej zwracane, chociaż niektórzy uczest-nicy drukowali ankiety i odsyłali wersję papierową. Ten sposób działa-nia pozwalał na uniknięcie udziału w badadziała-niach osób niespełdziała-niających kryteriów grupy badawczej, a jednocześnie możliwe stało się dotarcie do grup badawczych trudno dostępnych w badaniach konwencjonalnych (głównie uczestników z zagranicy). Jednocześnie zmienia to charakter procedury rekrutacyjnej. Większa niezależność potencjalnych członków grupy badawczej w zakresie odpowiedzi na zaproszenie do badań (na wiadomość e-mailową można po prostu nie odpowiedzieć) wymaga stosowania szerokiego wachlarza strategii rekrutacyjnych zarówno po-średnich, jak i bezpośrednich; zazwyczaj oznacza to konieczność

wielo-krotnego kontaktu poprzez pocztę e-mail (listy trafiają do spamu, gubią się wśród mnóstwa innych wiadomości, awarie sprzętu i zawirusowania grożą utratą danych itp.).

Technologia informacyjna i komunikacyjna nie jest w stanie zastąpić tradycyjnych technik (paper-and-pencil techniques). Zwłaszcza w badaniach z zakresu pedagogiki specjalnej nadal potrzebny jest kontakt bezpośredni z osobami badanymi, dzięki któremu uzyskują oni dodatkową motywację do wzięcia udziału w badaniach, potwierdzenie ważności badanego prob-lemu, pomoc w zakresie wyjaśnienia niezrozumiałych kwestii. Technolo-gia natomiast może efektywnie wspierać tradycyjną procedurę badawczą, szczególnie w modelu badań w działaniu (action research), zakładających współodpowiedzialność uczestników badań za przebieg procedury ba-dawczej i zwiększających ich motywację do działania na rzecz dobra wspólnego.