Procedura etapu II (2009-2012)

Etap II zakładał przeprowadzenie badań ankietowych wśród niesły-szących studentów z Polski i z zagranicy. Aby zebrać wiarygodne staty-stycznie grupy badawcze, zastosowano w niniejszym studium zarówno

tradycyjne, jak i alternatywne metody tworzenia grupy badawczej. Wy-stosowano listy mailowe, zapraszające do udziału w badaniach adresowa-ne do nauczycieli języka obcego uczących studentów z wadą słuchu oraz samych studentów niesłyszących i słabosłyszących, poznanych wcześ-niej przez autorkę badań w czasie kontaktów zawodowych z lektorami pracującymi z osobami z uszkodzeniem słuchu. Zgodnie z techniką kuli śniegowej (snowball technique; Cawthon 2006) w mailach i rozmowach pry-watnych proszono te osoby o zaproszenie do badań także innych zainte-resowanych osób z wadą słuchu.

Ponieważ odzew na tak wystosowane zaproszenie nie pozwolił na skompletowanie statystycznie wiarygodnych grup badawczych, rozsze-rzono zakres poszukiwań z wykorzystaniem strategii pośrednich. Pole-gały one na wysłaniu informacji o badaniach nie do osób, które mogły potencjalnie należeć do grup badawczych, ale do instytucji i osób, które mogły zachęcić do udziału osoby niesłyszące i ich nauczycieli-lektorów.

Prowadzone badania anonsowano także podczas udziału autorki badań w konferencjach naukowych i w czasie innych kontaktów zawodowych zarówno osobistych, jak i mailowych. Wspomniane techniki służyły roz-propagowaniu tematu badań wśród osób zainteresowanych edukacją osób niesłyszących, pobudzały zainteresowanie zagadnieniem nauczania języków obcych w grupie uczniów niesłyszących oraz świadomość istnie-jących problemów i wyzwań (awareness raising technigues; Cawthon 2006).

Dzięki tym wysiłkom powstała szczególna, jedyna w swoim rodzaju real-na, ale i wirtualna wspólnota wsparcia, której członkowie wyrażali zaintere-sowanie badaniami, prosili o przekazanie ich rezultatów, przesyłali słowa wsparcia i życzenia pomyślnego przebiegu badań.

Wysłano także ponad 600 wiadomości mailowych do szkół wyższych, w których potencjalnie mogły uczyć się osoby niesłyszące. W przypadku uczelni polskich skorzystano ze spisu dostępnego na stronie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. W przypadku uczelni zagranicznych wy-słano zaproszenia do uczelni zebranych w spisie przygotowywanym co-rocznie przez „American Annals of the Deaf”, oraz do tych uczelni, które w innych krajach znane są z edukacji studentów niesłyszących. Informacji takich dostarczyły publikacje naukowe (np. dotyczące Bristol University, Wolverhampton University, Charles University w Pradze), kontakty oso-biste z przedstawicielami uczelni zagranicznych oraz informacje zdobyte dzięki internetowi. Owocne okazało się także skorzystanie z sieci uczel-ni współpracujących z KUL-em w ramach programu „Erasmus”. Zapro-szenia wystosowano także do polskich i międzynarodowych organizacji zrzeszających osoby niesłyszące i słabosłyszące, prosząc o pomoc w

skon-taktowaniu ze współpracującymi z nimi studentami niesłyszącymi i słą-bosłyszącymi. Żadna z osób zgłaszających się do udziału w badaniach nie została wykluczona ze względu na płeć, przekonania czy narodowość.

Schemat 4.1 przedstawia zastosowane strategie doboru grup badawczych.

Strategie doboru grup badawczych

↓ ↓

Scemat 4.1. Strategie doboru grup badawczych (oprac. własne)

Przy doborze grup badawczych poprzez korespondencję mailową należy wspomnieć o ograniczeniach wynikających z tego typu rekruta-cji. Pierwsze z nich wynika z faktu nierównej dostępności do internetu wśród populacji w Polsce i na świecie, co w pewnym stopniu ograniczało uczestnictwo w badaniach do grupy osób aktywnie korzystających z in-ternetu. Trudności dotyczyły nie tylko samego posiadania bądź nie łącza internetowego, ale także trudności, takich np. jak brak możliwości wy-drukowania tekstu z mailowego konta studenckiego, na który wysłano kwestionariusz (studenci z Cork), częste utraty adresów i listów mailo-wych w związku z awariami komputerów i zawirusowaniami plików, co wymagało wielokrotnego wysyłania poczty elektronicznej (dotyczyło to zwłaszcza studentów z USA) oraz fizycznych ograniczeń w dostępie do internetu, które zgłaszali np. uczestnicy z Francji.

Należy jednak zauważyć, że trudności te nie oznaczały braku możli-wości dostępu do badań dla żadnej z potencjalnych grup. Każdy z uniwer-sytetów posiada dzisiaj możliwość korzystania z internetu, co oznaczało, że w przypadku indywidualnych trudności studenci mogli otrzymać od

204

Strategie doboru grup badawczych

Scemat 4.1. Strategie doboru grup badawczych (oprac. własne)

Przy doborze grup badawczych poprzez korespondencję mailową należy wspomnieć o ograniczeniach wynikających z tego typu rekrutacji. Pierwsze z nich wynika z faktu nierównej dostępności do internetu wśród populacji w Polsce i na świecie, co w pewnym stopniu ograniczało uczestnictwo w badaniach do grupy osób aktywnie korzystających z internetu. Trudności dotyczyły nie tylko samego posiadania bądź nie łącza internetowego, ale także trudności, takich np., jak brak możliwości wydrukowania tekstu z mailowego konta studenckiego, na który wysłano kwestionariusz (studenci z Cork), częste utraty adresów i listów mailowych w związku z awariami komputerów i zawirusowaniami plików, co wymagało wielokrotnego wysyłania poczty elektronicznej (dotyczyło to zwłaszcza studentów z USA) oraz fizycznych ograniczeń w dostępie do internetu, które zgłaszali np.

uczestnicy z Francji.

Pośrednie:

• Listy mailowe do Biura Osób Niepełnosprawnych uczelni wyższych

• Listy mailowe do oddziałów PZG

• Listy mailowe do zagranicznych stowarzyszeń osób niesłyszących i słabosłyszących (AHOH, NCSA i inne)

• Strona internetowa Hilary McColl

• Zawodowe kontakty osobiste nawiązane w czasie konferencji i dotychczasowej pracy naukowej z osobami pracującymi z niesłyszącymi

• Kontakty poprzez partnerów z uczelni współpracujących z KUL w ramach

• Listy mailowe do nauczycieli j. obcych uczących studentów niesłyszących

zgodnie z zasadą kuli śniegowej -

„snowball technique”.

przedstawicieli uczelni wersję drukowaną kwestionariusza, następnie uzupełnić ją i odesłać. Był to sposób często wykorzystywany przez pol-skich uczestników badań. We wszystkich grupach badawczych z moż-liwości uzupełnienia kwestionariusza on-line skorzystało 60 osób, nato-miast 86 wypełniło ankiety tradycyjną techniką ręczną i odesłało je pocztą konwencjonalną lub przekazało osobiście (por. tabela 4.6). W wypadku konieczności przekazu kwestionariuszy pocztą konwencjonalną uczestni-ków zawsze pytano o kwestię finansowania przesyłki, oferując możliwość zwrotu kosztów. Należy stwierdzić, że bariera finansowa nie stanowiła przeszkody dla udziału w badaniach.

Tab. 4.6. Sposób pozyskiwania uzupełnionych ankiet Uczestnicy

badań

Technika tradycyjna Technika on-line

N % N %

Z Polski 81 55,47 20 13,70

Z zagranicy  5  3,42 40 27,40

Razem 86 58,90 60 41,10

Z możliwości udziału w badaniach nie skorzystało wiele z zaproszo-nych instytucji. Część z nich nie wzięła udziału w badaniach, informu-jąc, że z różnych względów nie będą w stanie tego zrobić. Najczęściej powodem odmowy była zbyt duża częstotliwość badań prowadzonych wśród niesłyszących studentów w danej instytucji oraz brak możliwości czasowych lub organizacyjnych. Wiele z uniwersytetów odpowiedzia-ło, że wśród ich studentów nie ma osób z uszkodzeniami słuchu. Często jednak zdarzało się, że na wysłane zaproszenie uczelnie i instytucje nie dawały żadnej odpowiedzi. Mogło to być spowodowane różnymi fakta-mi: brakiem zainteresowania tematem badań lub nieobecnością wśród studentów i pracowników uczelni osób spełniających kryteria doboru do grupy badawczej. Listy do uczelni i organizacji zagranicznych wysyłane były w języku angielskim, zatem należy przypuszczać, że w przypadku części respondentów z krajów nieanglojęzycznych brak odpowiedzi mógł wynikać z problemów językowych. Trudnością prowadzenia badań z wy-korzystaniem technologii informacyjnych i komunikacyjnych jest też nie-chęć użytkowników poczty internetowej przed otwieraniem wiadomości e-mailowych z nieznanego źródła. Wszystkie informacje wysyłane były z oficjalnej strony uniwersytetu (www.kul.pl), jednak część responden-tów, zwłaszcza zagranicznych, mogła uznać je za zagrażające i usunąć bez

otwierania; w przypadku silnych filtrów antyspamowych, które zainsta-lowane są na wielu platformach uniwersyteckich, mogły też trafić do ka-tegorii wiadomości typu spam.

Cawthon (2006) wspomina o podobnych trudnościach doświadcnych przez nią i jej zespół w badaniach amerykańskich nad rodzajami i za-kresem wsparcia udzielanego uczniom niesłyszącym. W badaniach tych wysłano 2022 listy w rekrutacji bezpośredniej i 53 500 listów mailowych w rekrutacji pośredniej, otrzymując 354 odpowiedzi, z których zakwalifi-kowano do analizy próbę o wielkości 283, co oznacza 0,5% populacji osób, do których wysłano zaproszenie do badań.

Badania ankietowe oraz zastosowanie inwentarza uznano za stosow-ne w badaniach studentów niesłyszących i słabosłyszących, którzy nie-jednokrotnie mają problemy z budowaniem dłuższych wypowiedzi pi-semnych. Wybór tych technik badawczych jednocześnie został uznany za skuteczny sposób, pozwalający na zrealizowanie celu badań, którym było poznanie doświadczeń i przekonań studentów niesłyszących i słabosły-szących z różnych krajów, a podstawowym językiem komunikacji był dla badanych język angielski, który nie jest ich językiem ojczystym.

W badaniach zastosowano zatem tradycyjny model badań, który umożliwia zebranie danych poprzez zastosowanie kwestionariusza, jednak unowocześniono procedurę poprzez zastosowanie technologii komunikacyjnych i informacyjnych. Wykorzystanie TIK było jednak częściowe. Nie skorzystano z możliwości umieszczenia ankiet w sieci w obawie przed możliwością oszustw (ankiety wtedy mogłaby wypeł-nić także osoba słysząca, nieuczciwe podająca się za osobę niesłyszącą).

Zastosowano zatem zasadę, że pierwszy kontakt zawsze odbywał się poprzez korespondencję z lektorem, przedstawicielem uczelni lub in-stytucji pracujących na rzecz osób z wadą słuchu. Następnie kwestio-nariusze były przesyłane zainteresowanym osobom drogą elektroniczną i w ten sposób były też najczęściej zwracane, chociaż niektórzy uczest-nicy drukowali ankiety i odsyłali wersję papierową. Ten sposób działa-nia pozwalał na uniknięcie udziału w badadziała-niach osób niespełdziała-niających kryteriów grupy badawczej, a jednocześnie możliwe stało się dotarcie do grup badawczych trudno dostępnych w badaniach konwencjonalnych (głównie uczestników z zagranicy). Jednocześnie zmienia to charakter procedury rekrutacyjnej. Większa niezależność potencjalnych członków grupy badawczej w zakresie odpowiedzi na zaproszenie do badań (na wiadomość e-mailową można po prostu nie odpowiedzieć) wymaga stosowania szerokiego wachlarza strategii rekrutacyjnych zarówno po-średnich, jak i bezpośrednich; zazwyczaj oznacza to konieczność

wielo-krotnego kontaktu poprzez pocztę e-mail (listy trafiają do spamu, gubią się wśród mnóstwa innych wiadomości, awarie sprzętu i zawirusowania grożą utratą danych itp.).

Technologia informacyjna i komunikacyjna nie jest w stanie zastąpić tradycyjnych technik (paper-and-pencil techniques). Zwłaszcza w badaniach z zakresu pedagogiki specjalnej nadal potrzebny jest kontakt bezpośredni z osobami badanymi, dzięki któremu uzyskują oni dodatkową motywację do wzięcia udziału w badaniach, potwierdzenie ważności badanego prob-lemu, pomoc w zakresie wyjaśnienia niezrozumiałych kwestii. Technolo-gia natomiast może efektywnie wspierać tradycyjną procedurę badawczą, szczególnie w modelu badań w działaniu (action research), zakładających współodpowiedzialność uczestników badań za przebieg procedury ba-dawczej i zwiększających ich motywację do działania na rzecz dobra wspólnego.