Charakterystyka osób biorących udział w badaniu

Respondentów i respondentki, którzy powierzyli mi swoje opowieści o życiu określam zbiorczym mianem „młodych Polek i Polaków”. Bardziej precyzyjnie można by ich nazwać „młodymi dorosłymi” (por. Rek-Woźniak, 2016, s. 103-104). Były to osoby pomiędzy dwudziestym piątym a czterdziestym rokiem życia. Najstarsze z nich urodziły się pod koniec lat 70., a najmłodsze na przełomie lat 80. i 90. XX wieku.

Dobrana celowo próba badawcza była zróżnicowana pod wieloma względami. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że w badaniu brali udział zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Był to świadomy wybór podjęty w kontrze do prac badawczych skupiających się na sytuacji kobiet. Kryło się za nim założenie, że zjawiska związane z indywidualizacją powinny znajdować odzwierciedlenie w biografiach przedstawicieli obu płci. Brakowało także sensownych argumentów za prawdziwością twierdzenia, że strategiczne planowanie życia jest częściej praktykowane przez kobiety niż przez mężczyzn (lub na odwrót).

Wśród respondentów znalazły się osoby posiadające dzieci oraz osoby bezdzietne. Wśród tych drugich znajdowały się zarówno kobiety i mężczyźni, którzy deklarowali chęć posiadania dzieci w przyszłości, jak również tacy, którzy określali się jako intencjonalnie bezdzietni. Należy przy tym zwrócić uwagę, że deklaracje odnośnie przyszłej realizacji planów prokreacyjnych były traktowane jedynie jako kontekst prowadzonych analiz, których sednem było badanie realizacji rzeczywistych planów i podjętych decyzji związanych z rodzicielstwem.

Osoby biorące udział w badaniu były zróżnicowane pod względem miejsca zamieszkania - badania przeprowadzono we wsiach, małych miastach (poniżej 50 000 mieszkańców), miastach średnich (mieszczących się w przedziale pomiędzy 50 001 a 250 000 mieszkańców) oraz jednym wielkim mieście (powyżej 500 000 mieszkańców). Miejsca, w których zbierano opowieści o życiu ulokowane były w czterech województwach, z których trzy obejmowały tereny należące przed rokiem 1914 do różnych zaborów. W przypadku jednego z województw respondenci mieszkali w momencie prowadzenia wywiadów na obszarze, który nie znajdował się w obrębie przedrozbiorowych granic Polski. Co istotne, analiza narracji biograficznych wykazała wysoki poziom mobilności przestrzennej respondentów. Wielu z nich posiadało doświadczenia związane

111 z pracą i/lub mieszkaniem za granicą. Niektóre osoby pochodzące z mniejszych miejscowości posiadały dłuższe epizody związane z mieszkaniem w większych miastach i późniejszym powrotem w rodzinne strony. Inni nie mieli zaś stałego miejsca zamieszkania (np. część roku spędzali w pracy za granicą, a pozostałe miesiące w rodzinnych stronach). Powoduje to, że trudno jest określić niektórych respondentów jako zasiedziałych mieszkańców wsi lub miasta. W wielu przypadkach należało patrzeć na ich sytuację życiową w sposób zniuansowany, z uwzględnieniem faktu, że ich doświadczenia życiowe były gromadzone w różnych środowiskach. Istotną zmienną było natomiast miejsce przeprowadzania wywiadu, które w większości przypadków było zarazem aktualnym miejscem zamieszkania respondenta. Do kwestii tej wrócę jeszcze w dalszej części rozdziału.

Badane osoby różniły się również poziomem wykształcenia oraz charakterem swojej aktywności zawodowej. Respondenci i respondentki byli zróżnicowani także pod względem orientacji seksualnej - wśród nich znalazły się dwie osoby homoseksualne. Jedna z nich została włączona do próby w sposób celowy. W przypadku drugiej, informacja na temat orientacji seksualnej została mi przekazana dopiero w trakcie snucia opowieści o życiu, dlatego nie była ona brana pod uwagę w momencie podejmowania decyzji o przeprowadzeniu wywiadu. Respondent uznał ją za konieczną do ujawnienia by można było właściwie zrozumieć jego drogę życia. Obdarzył mnie jednocześnie ogromnym zaufaniem, bo jego prawdziwa orientacja seksualna jest pilnie strzeżonym sekretem, o którym wie niewiele osób z jego najbliższego otoczenia. Jego opowieść o życiu okazała się być jednak przydatna z punktu widzenia tworzenia modelu teoretycznego i z tego względu, mimo braku spełnienia wstępnych kryteriów doboru próby, ostatecznie została do niej włączona.

W czasie zbierania opowieści o życiu poznałem wiele bardzo intymnych, często głęboko skrywanych czy wręcz częściowo wypartych przez badane osoby wydarzeń. Nie dotyczyły one jedynie opisanego powyżej przypadku związanego z ukrywaniem prawdziwej orientacji seksualnej.

Nakłada to na mnie szczególny obowiązek zapewnienia anonimowości osób biorących udział w badaniach, który wpłynął na sposób prezentacji przeanalizowanego materiału badawczego w niniejszym opracowaniu. Imiona respondentów i respondentek zostały zakodowane. W opisach dróg życiowych oraz tabelach prezentujących dane na ich temat pominięte zostały niektóre informacje – nazwy miejscowości, miejsc pracy, szkół itp.

W Aneksie 1 umieszczona została tabela, zawierająca charakterystykę osób biorących udział w badaniu. Badanym osobom nadano fikcyjne imiona odzwierciedlające ich płeć. Respondenci zostali uszeregowani w kolejności przeprowadzania wywiadów. Dzięki temu ocenić można

112

zastosowaną logikę doboru kolejnych przypadków. Informacja o terminie zbierania opowieści o życiu pozwala zorientować się w umiejscowieniu czasowym przerw w pracach terenowych, poświęconych na aktualizację modelu teoretycznego.

Wywiady, w czasie których zbierano informacje o życiu przeprowadzono w okresie od 2015 do 2018 roku. Proces zbierania materiału został podzielony na cztery tury, z których dwie przypadły na rok 2016 i po jednej na lata 2015 oraz przełom lat 2017 i 2018. Taki sposób postępowania był zgodny z wytycznymi Daniela Bertaux. Poszczególne wyjazdy badawcze były przedzielone analizą danych i pracami związanymi z aktualizowaniem modelu teoretycznego. Wymagały one ponadto pewnego wysiłku organizacyjnego związanego nie tylko z koniecznością odnalezienia właściwych respondentów, ale także z pozyskaniem środków finansowych na realizację badań.

Pierwsze wywiady przeprowadzone zostały z osobami, do których było mi najtrudniej dotrzeć - słabiej wykształconymi mieszkańcami mniejszych miejscowości. Za takim wyborem stały jednak nie tylko względy praktyczne, ale także merytoryczne. Konieczne było szybkie sprawdzenie założenia, że wpływ przemian form uspołecznienia widoczny jest także w biografiach osób spoza awangardy indywidualizacji. Analiza zgromadzonych w ten sposób danych pozwoliła na potwierdzenie prawdziwości tego twierdzenia, a wyniki moich badań były zgodne w tym względzie z ustaleniami Sylwii Urbańskiej (2015), która badała macierzyństwo kobiet-migrantek wywodzących się z niższych klas społecznych. Dzięki temu trzon ostatecznego modelu teoretycznego był już gotowy na przełomie lat 2016 i 2017. W ostatniej turze badań uzupełniono istniejący materiał o opowieści o życiu szczególnych grup osób, które wydawały się niezbędne by ostatecznie nasycić kategorie analityczne - mieszkańców wsi związanych z rolnictwem oraz mieszkańców wielkiego miasta. Wybór tej pierwszej grupy był motywowany koniecznością sprawdzenia czy wykryte procesy społeczne znajdują odzwierciedlenie w drogach życia osób wywodzących się ze środowiska uznawanego za bardziej „tradycyjne”, jeśli chodzi o praktykowane formy życia rodzinnego. Wywiady z lepiej wykształconymi mieszkańcami wielkiego miasta miały z kolei potwierdzić, że wykryte procesy społeczne wpływają na strategie życiowe osób, którym z racji na „położenie klasowe” powinno być łatwiej uskuteczniać strategiczne planowanie życia.

Należy przyznać, że dotarcie do osób gotowych podzielić się swoimi opowieściami o życiu nastręczało dużych trudności. W kilku przypadkach umówione wcześniej wywiady były odwoływane, ponieważ potencjalni respondenci podchodzili do nich z dużą nieufnością. Często utożsamiali udział w badaniu ze spotkaniem z psychologiem lub jakąś formą terapii. Co ciekawe, jako powód odmowy niektóre osoby podawały brak zgody współmałżonka. Zdarzało się także, że

113 partner nie wyrażał zgody na spotkanie badanego z badaczem na osobności - w takich przypadkach wywiady były odwoływane.

W czasie realizacji badań dołożono wszelkich starań by zebrane dane były rzetelne. Respondenci byli typowani z wykorzystaniem moich prywatnych sieci kontaktów. O pomoc w dotarciu do potencjalnych badanych prosiłem znajomych, którzy kontaktowali mnie z nieznanymi mi wcześniej osobami ze swojego dalszego otoczenia. Dzięki temu możliwe było przynajmniej częściowe wyeliminowanie obawy respondentów przed ujawnieniem intymnych faktów. Z drugiej strony, rozmowy z całkowicie nieznajomymi osobami dawała mi, jako badaczowi, większy komfort. Taka strategia uniemożliwiała ocenianie zebranych opowieści przez pryzmat własnych doświadczeń i wiedzy związanej z daną osobą. Jedynym źródłem danych do analizy były zatem informacje zebrane w czasie prac terenowych przy pomocy ściśle określonej procedury.