Identyfikacja otoczenia przedsiębiorstw przemysłowych i jego determinanty

Zgodnie z zaproponow anym w rozdziale III m odelem oceny rozwoju przedsiębiorstw przemysłowych należy wyjść w tej ocenie od aspektów przestrzennych. Ocena ta zmierza do ukazania zewnętrznych uw arunkow ań rozwoju przedsiębiorstwa. N ie zajmuje się zaś samym podm iotem oceny, lecz ukazuje możliwości jego rozwoju stw arzane przez otoczenie. A by rozpatrzyć owe możliwości, odkryć szanse i okazje rozw oju w danym miejscu i czasie lub też stwierdzić b rak w arunków sprzyjających rozwojowi przedsiębiorstwa, należy w pierwszej kolejności zidentyfikować otoczenie, będące przedm iotem oceny.

Otoczenie przedsiębiorstw a nie jest w literaturze ujm ow ane jednolicie. Jedna grupa autorów zawęża otoczenie przedsiębiorstwa właściwie tylko do otoczenia instytucjonalnego, czyli do tych podm iotów , z którym i przedsiębior­ stwo wchodzi w toku swej codziennej działalności w określone interakcje, m ające wpływ na wyniki bieżącej działalności przedsiębiorstw a i jego perspek­ tywiczny rozwój. Jest to więc wąskie ujęcie otoczenia przedsiębiorstwa. Z kolei druga grupa autorów na otoczenie przedsiębiorstwa patrzy znacznie szerzej, a więc nie tylko przez pryzm at instytucji powiązanych z przedsiębiorstwem , lecz także przez pryzm at procesów zachodzących w gospodarce i na rynku oraz obowiązujących w kraju norm , wartości itp., które przedsiębiorstw o musi respektować w toku swojej codziennej działalności.

D o pierwszej grupy autorów m ożna zaliczyć przykładow o E. Frezego i A. D . Ilalla. Zdaniem E. Frezego, otoczenie przedsiębiorstw a należy rozum ieć jak o „pew ną liczbę obiektów, których właściwości i pow iązania wpływają na decyzje lub n a wyniki dowolnie traktow anej organizacji” 1. A u to r ten, ja k wynika z przytoczonej definicji, do otoczenia przedsiębiorstwa zalicza naw et nie wszystkie podm ioty, z którym i przedsiębiorstwo utrzym uje więzi o r­ ganizacyjne2, lecz jedynie te, które m ają istotny wpływ n a działalność

1 E. Freze, Grundlagen der Organisation, G abler Lehrbuch, W iesbaden 1984, s. 342. 2 W ięziami organizacyjnym i będziem y nazyw ali stosunki pom iędzy pod m iotam i, prow adzące d o zacieśnienia ich pow iązań w ramach realizowanej współpracy' gospodarczej.

przedsiębiorstwa. T rak tuje więc otoczenie przedsiębiorstwa bardzo wąsko. Takiego w arunku nie staw ia A. D . H all i dlatego zasięg otoczenia instytu­ cjonalnego częściowo poszerza. D la niego otoczeniem przedsiębiorstwa są wszystkie obiekty nie należące do przedsiębiorstwa, z którym i przedsiębiorst­ wo wchodzi w określone pow iązania i których właściwości determ inują działalność przedsiębiorstw a3.

Interesującą koncepcję w omawianej sprawie przedstawił także J. Zieleniew­ ski. Jego zdaniem , należy wyróżnić rdzeń przedsiębiorstwa, krąg zewnętrzny i otoczenie przedsiębiorstw a. R dzeń tworzy samo przedsiębiorstwo. Z kolei do otoczenia przedsiębiorstw a zalicza on wszystko to, co znajduje się n a zewnątrz przedsiębiorstw a i co jest z nim bezpośrednio powiązane. N atom iast elementy kręgu zewnętrznego stanow ią, w koncepcji J. Zieleniewskiego człony pośrednie pom iędzy przedsiębiorstwem , rozpatryw anym ja k o rdzeń każdej jednostki, a jego otoczeniem. Będą to więc dostawcy surowców i m ateriałów , kooperanci, odbiorcy w yrobów gotowych, konsum enci itp. Ich rolę przyrównuje on do roli wiązadeł, za pom ocą których przedsiębiorstwo czerpie z otoczenia wszystko to, co jest niezbędne do jego funkcjonow ania i rozw oju oraz dokonuje świadczeń na rzecz otoczenia, stanow iących potwierdzenie zasadności jego egzystencji. K rą g zewnętrzny, w koncepcji J. Zieleniewskiego, tworzy więc najbliższe instytucjonalne otoczenie przedsiębiorstw a, natom iast sam o otoczenie to coś bard zig od przedsiębiorstw a odległego i nie całkowicie ustrukturyzow anego4.

D ru g a grupa autorów wypowiadających się w kwestii otoczenia przed­ siębiorstwa nie wiąże jego istoty wyłącznie z konkretnym i podm iotam i, lecz z tym wszystkim, co znajduje się n a zew nątrz przedsiębiorstwa i co w sposób bezpośredni lub pośredni wpływa n a jego funkcjonowanie i rozwój. N ajb ar­ dziej ogólne stanow isko w tej kwestii wyraził J. D . T hom pson. Jego zdaniem, „otoczenie, to wszystko to, co nie tworzy systemu organizacyjnego” 5. B ardzig sprecyzował swój pogląd w tej sprawie H . Stemiczuk. W edług niego „otocze­ niem jest wszystko to , co nie należy do przedsiębiorstwa, a co determinuje jego działalność” 6. Jeszcze bardziej precyzyjnie ujęła istotę otoczenia L. K olarska. D o otoczenia przedsiębiorstw a, zdaniem tej autorki, m ożna zaliczyć wszystko to, co m a jakikolw iek wpływ n a przedsiębiorstwo, a więc zarów no jednostki, grupy ludzi i różnego rodzaju podm ioty, ja k i wartości, norm y oraz procesy zachodzące w gospodarce i w społeczeństwie7. Podobne stanowisko w om awia­ nej kwestii zajął rów nież S. Beer. Jego zdaniem, otoczenie przedsiębiorstwa

3 A . D . H all, P o d sta w y techniki system ów . Ogólne za sa d y projektow an ia, P aństw ow e W ydaw­ nictw o N a u k o w e, W arszaw a 1968, s. 94.

4 J. Zieleniew ski, O rganizacja ze społów ludzkich. W stęp do teorii organizacji i kierowania, P aństw ow e W ydaw nictw o N a u k o w e, W arszaw a 1965, s. 155-163.

s J. D . T h om p son , O rganizations in A ction, M c G raw -H ill, N ew Y ork 1967, s. 27. 6 H . Sterniczuk, P ojęcie otoczenia organizacji gospodarczej, Problem y Organizacji 1975, nr 4, s. 31.

7 L. K olarsk a, W p ły w otoczen ia na stru kturę organizacyjną, Organizacja i K ierow anie 1977, nr 3-4, s. 47.

tw orzą nie tylko czynniki m aterialne i k o niunkturalne określające stan rynku, lecz również główne tendencje występujące w danym układzie ekonom icznym 8.

W pojm ow aniu istoty otoczenia przedsiębiorstw przemysłowych jesteśm y najbliżsi poglądom zaprezentowanym przez L. K o larsk ą i S. Beera. Naszym zdaniem, otoczenie przedsiębiorstw a nie m oże m ieć tylko charakteru instytu­ cjonalnego9. Tw orzą je przede wszystkim zewnętrzne w arunki funkcjonow ania i rozwoju przedsiębiorstwa. W arunki te są wprawdzie generowane przez różne podm ioty, ale trzeba mieć n a uw adze i te w arunki, które nie są kreow ane przez żaden podm iot bezpośrednio pow iązany z przedsiębiorstwem , lecz są syntezą lub splotem oddziaływ ania wielu czynników pochodzących z różnych źródeł zewnętrznych. Takie w ażne cechy współczesnego otoczenia, ja k i w zrost jego dynamiki, złożoności, niepewności tru d n o jest bowiem przypisać konkretnem u podm iotowi. Są one, ja k w iadom o, em itow ane przez różne podm ioty, a ich ostateczny, skum ulow any rezultat decyduje o konkretnych atrybutach otocze­ nia, w którym przedsiębiorstwo działa.

A utorzy, którzy do otoczenia przedsiębiorstw a zaliczają zarów no instytu­ cje, ja k też elementy pozainstytucjonalne, z reguły wyróżniają otoczenie ogólne i szczegółowe lub otoczenie dalsze i bliższe. Otoczenie ogólne lub otoczenie dalsze obejmuje wszystko to, co znajduje się p oza przedsiębiorstwem i odnosi się w zasadzie do wszystkich przedsiębiorstw. D o otoczenia tego należą więc zarów no podm ioty, z którym i przedsiębiorstwo utrzym uje różnorodne więzi, ja k również ogólne w arunki pozaorganizacyjne występujące w danym kraju, lecz nie wynikające z bezpośrednich pow iązań pom iędzy podm iotam i. N a to ­ m iast otoczenie szczegółowe lub otoczenie bliższe przybiera z reguły postać otoczenia zinstytucjonalizowanego, ponieważ obejmuje ono te podm ioty, z którym i przedsiębiorstwo bezpośrednio w spółpracujeI0. Otoczenie bliższe m a więc zindywidualizowany charakter, każde bowiem przedsiębiorstwo m a swoją specyficzną wiązkę otoczenia instytucjonalnego.

Z dotychczasowych rozw ażań wynika, iż zakres otoczenia bliższego jest znacznie węższy w porów naniu z otoczeniem dalszym. M ożem y więc stwier­ dzić, iż jest ono podzbiorem zbioru otoczenia dalszego. Relacje pom iędzy wyróżnionymi rodzajam i otoczenia przedsiębiorstw przem ysłowych graficznie ukazano n a rysunku 7.

Stoimy na stanow isku, iż dla rozw oju przedsiębiorstw a ważny jest pełen wymiar otoczenia, bez względu n a to, czy jego elementy należą do otoczenia

* S. Beer, C ybernetyka a zarządzan ie, Państw ow e W ydaw nictw o N a u k o w e, W arszaw a 1966, s. 156.

9 D o takiego w niosku dochod zą rów nież W . G aw da, M . J. K osteck i, P. Płoszajski, A . Rychard (Badanie relacji organizacja — otoczenie. P ro p o zycje teoretyczn e, Problem y Organizacji 1977, nr 3, s. 7). Ich zdaniem , otoczenie przedsiębiorstw a m ożna pod zielić n a otoczenie organizacyjne i pozaorganizacyjne. Pierw szy rodzaj otoczenia tw orzą pod m ioty, z którym i przedsiębiorstw o utrzymuje różn ego rodzaju pow iązania. N atom iast zesp ół sił oddziałujących na przedsiębiorstwo, lecz których nie m ożn a przypisać konkretnym organizacjom , nazyw ają autorzy otoczeniem pozaorganizacyjnym .

10 Por. R . H . H all, O rganization Stru cture an d Process, N e w Jersey 1972, cyt. z a H . Stem iczuk, op. c it , s. 34.

OTOCZENIE DALSZE

(Instytucje i ogólne warunki funkcjonowania odnoszące się do wszystkich przedsiębiorstw)

OTOCZENIE BLIŻSZE

(Instytucje i warunki determinujące działalność konkretnego przedsiębiorstwa)

PRZEDSIĘBIORSTWO

R ys. 7. Relacje m iędzy rodzajami otoczenia przedsiębiorstwa

Ź r ó d ło : opracowania własne.

dalszego czy do otoczenia bliższego. D latego każde przedsiębiorstwo powinno mieć d okładną świadom ość tego, w jakim otoczeniu się znajduje lub może się znaleźć. W tym celu niezbędne jest dokładne zidentyfikowanie całego otocze­ nia, rozpoznanie głównych jego elementów, ich zakresu przedm iotowego oraz sposobu oddziaływ ania n a działalność bieżącą i prespektywiczny rozwój przedsiębiorstwa. W procesie owego identyfikow ania otoczenia należy wyjść w pierwszej kolejności od otoczenia ogólnego. O no bowiem w zasadniczy sposób rozstrzyga o strategii rozwoju przedsiębiorstwa. Próbę ujęcia najważ­ niejszych elem entów otoczenia ogólnego przedsiębiorstw przemysłowych za­ prezentow ano w tabeli 5.

Z zaw artości tabeli 5 wynika, że każde przedsiębiorstwo jak o jednostka służąca otoczeniu znajduje się jednocześnie pośrodku tegoż otoczenia. Ze wszystkich stron jest ono okrążone otoczeniem. Jego rozwój jest więc zdeterm inow any różnym i elementami otoczenia, poczynając od w arunków politycznych, a n a w arunkach ekologicznych kończąc. N iektóre z tych w arunków m ożna odnieść bezpośrednio do konkretnych instytucji, natom iast znaczna ich część m a charak ter pozainstytucjonalny. W szystkie jed nak m ogą tworzyć szanse rozw oju przedsiębiorstw a lub jego zagrożenie. A by to roz­ strzygnąć, należy dokonać szczegółowej identyfikacji charakteru poszczegól­ nych elem entów otoczenia ogólnego, ustalić ich tendencje rozwojowe i oszaco­ wać skutki dla rozw oju przedsiębiorstw a11.

11 W tym m iejscu pom ijam y ow ą charakterystykę poszczególnych elem entów otoczenia ogólnego, ujętych w tabeli 5.

T a b e la 5

Elem enty otoczenia ogólnego oddziałujące n a rozwój przedsiębiorstw a W A R U N K I PO L IT Y C Z N E

K R A JU - regulacje prawne - polityka rządu - obow iązujące norm y

W A R U N K I R E G IO N A L N E - charakter regionu - p olityka regionalna - strategie rozw oju regionu

W A R U N K I E K O N O M IC Z N E - regulacje ekonom iczne - sytuacja gosp odarcza kraju - zjawiska i procesy ek o n o ­

m iczne W A R U N K I E K O L O G IC Z N E

- przestrzeganie norm - zaham owanie negatyw nych

skutków

- przywracanie środow iska do pierw otnego stanu

PR Z E D SIĘ B IO R ST W O

W A R U N K I R Y N K O W E - pozyskiw anie surow ców , m ateriałów i pieniędzy - sprzedaż w yrobów - zjaw iska rynkow e

W A R U N K I T E C H N IC Z N E - wynalazki, patenty, innowacje - postęp techniczno-organiza-

cyjny

- inżynieria m ateriałow a

W A R U N K I K U L T U R O W E - etyka zaw odow a

- m orale pracow ników - wzorce zachow ań

W A R U N K I S P O Ł E C Z N E - rynek pracy

- kwalifikacje pracow ników - etyka pracy

Ź r ó d ło : Opracowanie własne.

Złożoność i rozległość otoczenia ogólnego daje wyobrażenie o sile presji zewnętrznych uw arunkow ań, pod ja k ą znajduje się przedsiębiorstwo i jego rozwój. Z tego względu poszczególne przedsiębiorstwa starają się, w ram ach tych ogólnych uw arunkow ań, kształtow ać swoje indywidualne, możliwie naj­ korzystniejsze ko n tak ty z otoczeniem T en rodzaj otoczenia, ja k ju ż za­ znaczyliśmy, przybiera form ę otoczenia instytucjonalnego, poniew aż sprow a­ dza się on do bezpośrednich kontaktów przedsiębiorstwa z innymi podm iotam i otoczenia.

Otoczenie instytucjonalne jest również szerokie i różnorodne. W ram ach tego otoczenia szczególne znaczenie przywiązuje przedsiębiorstwo do relacji z instytucjami nadrzędnymi. D o instytucji tych należy zaliczyć przede wszyst­ kim centralne agendy rządowe, jednostkę założycielską, zewnętrzne jednostki kontrolne oraz wiele innych organizacji zajmujących pozycje nadrzędne względem przedsiębiorstwa.

D rugą i najliczniejszą grupę instytucjonalnego otoczenia przedsiębiorstw a tworzą jednostki rów norzędne względem przedsiębiorstwa. Są to zarów no jednostki rów norzędne n a wejściu do przedsiębiorstwa, ja k i znajdujące się n a jego wyjściu. D o tych jednostek są zaliczani przede wszystkim dostaw cy

surowców i m ateriałów oraz odbiorcy wyrobów gotowych.

Wreszcie do ostatniej grupy otoczenia instytucjonalnego zaliczane są jednostki podporządkow ane przedsiębiorstwu. W skład tej grupy jednostek

w chodzą podległe własne zakłady łub oddziały produkcyjne, jednostki ko­ operacyjne, podwykonaw cze, filie produkcyjne itp. Zadaniem tych jednostek jest przede wszystkim zagw arantow anie przedsiębiorstwu stałych dostaw określonych części, elementów kooperacyjnych, podzespołów lub realizacja konkretnych usług.

Ja k z powyższego wynika, otoczenie instytucjonalne przedsiębiorstwa nie jest jednolite, lecz zróżnicow ane w swojej strukturze. N iektóre podm ioty tego otoczenia zajm ują pozycję nad rzędną względem przedsiębiorstwa, inne - rów ­ norzędną, a jeszcze inne - podrzędną. Relacje przedsiębiorstwa z otoczeniem są więc zdeterm inow ane hierarchicznie, co graficznie ilustruje rysunek 8.

Jednostki nadrzędne

Centralne agendy Jednostka Instytucje

Inne

rządowe założycielska kontrolne

I

Jednostki równorzęd­ _{PRZEDSIĘBIORSTWO} •- Jednostki równorzędne ne na wejściu * ^{na wyjściu} Jednostki podrzędne Własne zakłady produkcyjne ^Filie Jednostki kooperacyjne ^Inne

Rys. 8. Struktura otoczenia instytucjonalnego przedsiębiorstwa

Ź ró d ło : opracowanie własne.

Jeżeli zaproponow any n a rysunku 8 podział otoczenia instytucjonalnego odniesiemy do przedsiębiorstw przemysłowych funkq'onujących w aktualnych realiach naszej gospodarki, to trzeba zauważyć zasadnicze zmiany w strukturze rozpatryw anego otoczenia, jakie dokonały się w ostatnich latach. W yrażają się one w zmniejszeniu roli otoczenia nadrzędnego na korzyść otoczenia rów norzęd­ nego. Otoczenie nadrzędne dom inow ało, ja k wiadomo, w systemie nakazo­ wo-rozdzielczym. Relacje przedsiębiorstwa z otoczeniem miały wówczas adminis­ tracyjny i pionow y ch arak ter oraz oparte były w głównej mierze n a nakazach, poleceniach, lim itach, przydziałach itp .12

Z chwilą rozpoczęcia reformy gospodarczej znaczenie tego rodzaju relacji przedsiębiorstw a z otoczeniem zaczęło systematycznie maleć n a rzecz wzrostu rangi relacji poziom ych z innymi, rów norzędnym i podm iotam i13. Ten rodzaj

12 Por. J. M asztalerz, P rzedsiębiorstw o handlowe a otoczenie. T ypy pow iązań informacyjnych, Problem y Organizacji 1971, nr 4 , s. 11.

powiązań przedsiębiorstwa z otoczeniem oparty został n a całkowicie od ­ miennych podstaw ach. Przedsiębiorstw a swoje związki z podm iotam i o to­ czenia opierają n a porozum ieniach i um owach, które zawierane są z uwzglę­ dnieniem obopólnych korzyści wynikających z rachunku ekonomicznego. T ak kształtow ana w spółpraca przedsiębiorstw a z otoczeniem instytucjonalnym wnosi wprawdzie więcej ryzyka i niepewności do jego działalności, ale z drugiej strony stw arza przedsiębiorstwu większe szanse rozw oju, poprzez możliwość w ykazania się własną inwenq'ą, przedsiębiorczością oraz um ie­ jętnością trafnej oceny zewnętrznych w arunków fun kq on ow an ia i odpo ­

wiedniego ich wykorzystania.

D okonując identyfikacji otoczenia przedsiębiorstw przemysłowych trzeba mieć świadomość, iż szczególną cechą procesów gospodarczych jest ich dualny charakter. W związku z tym J. K o rn ai wyodrębnił sferę procesów realnych i sferę procesów regulacyjnych14. Zaproponow any przez J. K o rnaia podział procesów gospodarczych posłużył nam do wyodrębnienia realnego i sys­ temowego otoczenia przedsiębiorstw. K ażde zatem przedsiębiorstwo funk­ cjonuje zarów no w otoczeniu realnym, kiedy nabyw a m ateriały i sprzedaje swoje wyroby gotowe, ja k i w otoczeniu systemowym, kiedy m usi respektow ać obowiązujące praw o gospodarcze, a także ustalone zasady d z i a ł a n i a .

Otoczenie realne i systemowe są ściśle ze sobą powiązane. Zawsze bowiem tak się dzieje, że procesy realne wynikają z określonych procesów regulacyj­ nych i odw rotnie - każdem u procesowi regulacyjnemu towarzyszy jak aś form a procesu realnego. Niemniej jed n ak dość łatw o m ożna oddzielić procesy realne od procesów regulacyjnych, co również przem aw ia za celowością w yodręb­ nienia otoczenia realnego i otoczenia systemowego.

W yróżniając otoczenie realne i otoczenie systemowe przedsiębiorstw prze­ mysłowych, pragniem y zwrócić uwagę n a bardzo ważny m om ent z tym związany. W yraża się o n w tym, iż procesy realne m ają w dużej mierze charakter uniwersalny. Są więc jednolite w każdym systemie społecz­ no-gospodarczym. Stąd otoczenie realne przedsiębiorstwa jest podobne, bez względu n a w arunki ustrojow e kraju, w których przedsiębiorstwo d ziała15. N atom iast zasadniczo się różni otoczenie systemowe przedsiębiorstw a w gos­ podarce rynkowej i w gospodarce nakazow o-rozdzielczej16. W pierwszym wypadku jest ono oparte n a regulacjach wynikających głównie z praw ekonomicznych, w drugim zaś - n a regulacjach wynikających przede wszyst­ kim z odgórnych zarządzeń, zakazów, nakazów itp. Różnice te, ja k się wydaje, m ają kapitalne znaczenie dla rozw oju przedsiębiorstwa, poniew aż nie tyle otoczenie realne, co otoczenie systemowe, naszym zdaniem, stym uluje przed­ siębiorstwo do rozwoju.

14 J. K orn ai, op. cit., s. 73.

15 Pom ijam y różnice w ynikające n p . z dostępu d o środk ów produkcji, p on iew aż nie zm ienia to faktu, iż każda produkcja w ym aga niezbędnych zasileń m ateriałow ych.

Dotychczasowe rozw ażania dotyczące otoczenia przedsiębiorstwa, uwzględ­ niające zarów no otoczenie ogólne, ja k i otoczenie szczegółowe, otoczenie realne i otoczenie systemowe, są, naszym zdaniem, w dalszym ciągu niepełne. Dlatego nie oddają one całej istoty otoczenia przedsiębiorstwa. Podstaw ow ym m an­ kam entem wszystkich dotychczas prezentow anych ujęć otoczenia przedsiębior­ stwa jest ich jed nostro nn y charakter. U kazują one prawie wyłącznie wpływ otoczenia na przedsiębiorstwo, przez co są eksponowane bardziej rełaq‘e powstające n a wejściu do przedsiębiorstwa. N atom iast mniej doceniane lub całkowicie pom ijane są relacje przedsiębiorstwa z otoczeniem na jego wyjściu. A są to przecież relacje najważniejsze dla funkcjonowania i rozwoju przed­ siębiorstwa, skoro uznajem y przedsiębiorstwo za organizację służącą otocze­ niu. D oko n ując więc identyfikacji otoczenia przedsiębiorstwa, trzeba uwzględ­ nić zarów no wszystkie te procesy i instytucje, które determ inują bieżącą i rozw ojow ą działalność przedsiębiorstwa, ja k i te instytucje i procesy, na które oddziałuje i k tó re kreuje przedsiębiorstwo. D opiero takie kompleksowe ujęcie otoczenia przedsiębiorstw a oddaje w pełni jego istotę.

W literaturze rzadko m ożna spotkać takie podejście do istoty otoczenia przedsiębiorstwa, chociaż niektóre definicje uwzględniają w otoczeniu przed­ siębiorstwa także obszar jego wpływów. N a przykład według Małego słownika cybernetycznego „otoczenie to wszystko to, co znajduje się poza układem rozw ażanym i co m oże wywierać n a niego wpływ lub n a co dany układ wywiera wpływ” 17. Przytoczona definiq'a nie dokonuje jedn ak jednoczesnego scalenia wpływów otoczenia na przedsiębiorstwo i jego oddziaływania na otoczenie, lecz obydw a te integralne elementy otoczenia przeciwstawia sobie, sprow adzając istotę otoczenia albo do jednego, albo do drugiego z nich. Zaletą jed nak tej definicji jest to, iż zwraca ona uwagę na tę część otoczenia przedsiębiorstwa, k tó ra jest kształtow ana przez samo przedsiębiorstwo.

N iektórzy autorzy wprawdzie p atrzą na otoczenie przedsiębiorstwa kom ­ pleksowo, ale z reguły tylko w ram ach jednego obszaru otoczenia, jakim jest najczęściej otoczenie instytucjonalne. N a przykład A. D . H all do otoczenia przedsiębiorstw a zalicza obiekty oddziałujące na system i zarazem obiekty ulegające zmianie pod wpływem tego system u18. Podobnie podchodzi to tej kwestii H . B łoch19. W ymienieni autorzy pom ijają jednak oddziaływanie otoczenia ogólnego na przedsiębiorstwo i ewidentny wpływ przedsiębiorstwa na otoczenie ogólne i n a procesy w nim zachodzące.

R easum ując pragniem y stwierdzić, iż n a otoczenie przedsiębiorstwa należy patrzeć kom pleksowo, a więc zarów no od strony wejścia, ja k i wyjścia. Gdybyśm y otoczenie przedsiębiorstwa sprowadzili wyłącznie do zależności przedsiębiorstwa od otoczenia, przedsiębiorstwo jaw iłoby się nam jak o or­ ganizacja bierna, niem al całkowicie zdeterm inowana przez otoczenie i nie

17 M a ły słow nik cybern etyczn y, W ydaw nictw o W iedza Pow szechna, W arszawa 1973, s. 291. '* A . D . H all, op. cit., s. 92-95.

19 H . B łoch , Organizacja w otoczeniu. Sformułowanie problem u, Problem y Organizacji 1985, nr 1-2, s. 89.

należąca do otoczenia. Przedsiębiorstw o pozbaw ione byłoby swej podm ioto ­ wości, inicjatywy i dynam iki. W iadom o jedn ak , iż współczesne przedsiębiorst­ wo gospodarki rynkowej takie nie jest, a w prost przeciwnie - jest najbardziej kreującym elementem otoczenia. D latego otoczeniem przedsiębiorstw a będzie­ m y nazywali wszystko to, co wpływa z zewnątrz n a przedsiębiorstwo, ale i wszystko to, n a co przedsiębiorstwo m a wpływ. M yśl tę graficznie przed­ stawiono na rysunku 9.

R ys. 9. O toczenie przedsiębiorstw a w ujęciu kom pleksow ym

Ź r ó d ło : opracowanie własne.

Na zakończenie rozw ażań nad isto tą i stru k tu rą otoczenia przedsiębiorstw przemysłowych pragniem y zwrócić uwagę na jeszcze jedną, naszym zdaniem ważną, kwestię. O tóż wszystkie rozw ażania poświęcone tem u problem ow i są przedstawiane w kontekście wpływów otoczenia n a przedsiębiorstwo