Stan analizy ekonomicznej a wymogi^oceny rozwoju przedsiębiorstw przemysłowych

1. Stan analizy ekonomicznej a wymogi^oceny rozwoju

przedsiębiorstw przemysłowych

Po rozpatrzeniu istoty rozw oju przedsiębiorstw przemysłowych i omówie­ niu najważniejszych czynników go kształtujących przystępujemy do zaprezen­ tow ania system u oceny rozw oju przedsiębiorstw przem ysłowych1. Najpierw jed n a k w tym rozdziale zamierzamy przedstawić syntetyczną konstrukcję (model) owego systemu, natom iast szczegółowe jego rozwinięcie będzie stano­ wiło przedm iot rozw ażań kolejnych rozdziałów pracy. Zanim to jednak uczynimy, rozpatrzym y aktualny stan analizy ekonomicznej w świetle wym o­ gów oceny rozw oju przedsiębiorstw przemysłowych oraz przedstawim y założe­ nia budow y systemu oceny rozwoju tych przedsiębiorstw.

A naliza ekonom iczna nie jest pojęciem jednoznacznym 2. W iększość au to ­ rów jest jed n a k zgodna co do tego, że analizę ekonom iczną należy pojm ow ać dw ojako, a m ianowicie ja k o dyscyplinę naukow ą i jak o działania praktyczne3.

1 O m ów ieniu islo ty i czyn ników rozwoju przedsiębiorstw przem ysłowych celow o pośw ięciliś­ m y d u żo m iejsca. W ychodzim y bow iem z założenia, iż dok ładna znajom ość istoty rozwoju przedsiębiorstw przem ysłow ych, zwłaszcza kiedy kategoria ta nie jest jeszcze dostatecznie objaśniona, jest niezbędna d o zbud ow an ia pop raw nego system u je g o oceny. W przeciwnym bow iem w ypadku zakresem ocen y m ogłyby b yć objęte zjawiska m a ło istotne lub zgoła nieistotne dla rozw oju przedsiębiorstw a, a pom inięte zagadnienia ważne.

2 W yróżnia się bow iem analizę m akroekonom iczną i analizę m ikroekonom iczną. Z kolei

analiza m ikroek onom iczna określana jest ja k o „analiza ekonom iczna jednostek gospodarczych” , „analiza ekonom iczn a przedsiębiorstw przem ysłow ych” , „analiza działalności gospodarczej”, „analiza działalności przedsiębiorstw a” lub p o prostu „analiza ekonom iczna” .

3 Por. L. Bednarski, A naliza finansow a w przedsiębiorstw ie przem ysłow ym , Państw ow e W ydaw nictw o E konom iczne, W arszaw a 1987, s. 10; J. D uraj, A naliza ekonom iczna przedsiębiorst­

wa przem ysłow ego, W ydaw nictw o U niw ersytetu Ł ódzkiego, 1989, s. 5; E. K urtys, E lem enty teorii analizy ekonom icznej p rzedsiębiorstw przem ysłow ych , w pracy zbiorowej pod red. E. K urtysa, A naliza ekonom iczna przed sięb io rstw przem ysłow ych , Państw ow e W ydaw nictw o N au k ow e, War-

szaw a-Poznań 1988, s. 8; J. K w ejt, A naliza ekonom iczna w zarządzaniu p rzem ysłem , Państw owe W ydaw nictw o E kon om iczne, W arszawa 1966, s. 10; T . W aśniew ski, M etody analizy finansow ej u’ przedsiębiorstw ie p rzem ysło w ym , Państw ow e W ydaw nictw o E konom iczne, W arszawa 1989,

W definiowaniu analizy ekonom iczną jak o dyscypliny naukow ej podkreśla się głównie aspekt m etodyczny i stosowany charakter tej dyscypliny. W edług B. W erstego analiza ekonom iczna jest „m etodą naukow ego poznania zjawisk i procesów gospodarczych, zakładającą podział rozpatryw anej całości n a części i badanie każdej z nich osobno” 4. W edług tegaż a u to ra zadaniem analizy ekonomicznej ja k o nauki jest dostarczanie nowych m etod lub doskonalenie m etod już istniejących, służących ustaleniu pow iązań i współzależności między elementami zjawisk gospodarczych.

N a stosowany charakter analizy ekonomicznej zw raca uwagę E. K urtys. Jego zdaniem, analiza ekonom iczna jest „sam odzielną dyscypliną naukow ą stosowaną, zajm ującą się m etodam i b ad an ia i zasadam i oceny efektywności działalności jednostek gospodarczych” 5. Podobnie pojmuje analizę ekonom icz­ ną J. D uraj, ponieważ sprow adza ją d o „tw orzenia m etod oceny działalności gospodarczej przedsiębiorstwa” 6.

N a podstaw ie przytoczonych określeń analizy ekonomicznej dochodzim y do stwierdzenia, iż analiza ekonom iczna jak o dyscyplina naukow a, w swym m ikroekonom icznym ujęciu, stanow i zespół m etod służących b adaniu złożo­ nych zjawisk gospodarczych występujących w przedsiębiorstwie, przez ich podział n a elementy proste, w celu poznania pow iązań i zależności przy­ czynowo-skutkowych pomiędzy tymi elementami. Tym samym uw ażam y, iż zadaniem analizy ekonomicznej ja k o nauki jest dostarczanie m etod do badania i oceny zjawisk gospodarczych. W tym kontekście zasadne jest pytanie, n a ile aktualny stan analizy ekonomicznej pozw ala ocenić rozwój przedsiębiorstw przemysłowych.

A naliza ekonom iczna w drugim ujęciu, czyli ja k o działanie praktyczne, sprow adza się do wykorzystania m etod w ypracowanych przez teorię analizy ekonomicznej w badaniu i ocenie efektywności działalności konkretnego przedsiębiorstwa7. W yniki tej analizy ekonomicznej są niezbędne w procesie

s. 14; J. W ięckow ski, A naliza ekonom iczna w przedsiębiorstw ie przem ysło w ym , P aństw ow e W ydaw nictw o E konom iczne, W arszawa 1988, s. 32.

Szerzej pojm uje analizę ekonom iczną B . W ersly (.Funkcja an alityczna w zarządzan iu, Prace N au k ow e A kadem ii Ekonom icznej w e W rocław iu, nr 240, 1983, s. 220-224). W yróżnia o n trzy spojrzenia na analizę ekonom iczną: ja k o na m etod ę badawczą, ja k o n a dyscyplinę n au kow ą i ja k o na funkcję zarządzania.

4 B . W ersly, op. cit., s. 222. 5 E. K urtys, op. cit., s. 8. * J. Duraj, op. cit., s. 5.

7 W yniki analizy ekonom icznej pow in ny um ożliw ić kierow nictw u przedsiębiorstw a p o ­ szerzenie i pogłębienie w iedzy o swojej firmie. P o dok onan iu analizy ekonom icznej zasób wiedzy o stanie przedsiębiorstw a i procesach w nim zachodzących pow inien być w iększy niż przed jej prze prowadzeniem . N a len p oznaw czy aspekt analizy ekonom icznej zwraca szczególną uw agę A . D . Szeremiet ( Tieorieticzeskije w oprosy analiza chozjajstwiennoj diejatielnosti, Izdatielstw o „E k on om i­ ka” , M oskw a 1976, s. 14; tegóż autora A naliza ekonom iki prom yszlennych p riedprijatij, Izdalielst- w o „E konom ika” , M oskw a 1986, s. 10-24). Por. lakże B . W ersly, op. cit., s. 224. C h oć jest to oczywiste, to jednak należy podkreślić, iż analiza ekonom iczna przedsiębiorstw przem ysłow ych w systemie nakazow o-rozdzielczym tego atrybutu często nie miała.

zarządzania tego przedsiębiorstw a, którego analiza dotyczy. Stąd analiza ekonom iczna w tym ujęciu jest często określana jak o funkcja zarządzania8.

Pragniem y podkreślić, iż niezależnie od przedstawionego rozróżnienia analizy ekonom icznej, pom iędzy analizą ekonom iczną trakto w aną jak-o n a u k a i analizą ekonom iczną ja k o działaniem praktycznym występuje ścisły związek. T eoria analizy ekonomicznej podlega systematycznie roz­ wojowi, przyczyniając się tym samym do doskonalenia m etod analizy ekonomicznej stosow anych w praktyce. Z drugiej strony m a miejsce również zjawisko odw rotne. Lepsze narzędzia badawcze pozw alają nie tylko wnikliwiej poznać b adany p odm iot gospodarczy, ale także prow adzą do nowych, teoretycznych uogólnień i do dalszego rozw oju analizy ekonomicznej ja k o dyscypliny naukow ej9. Jeśli tezę tę przyjmiemy za prawdziwą, to wydaje się, iż w kontekście wymogów oceny rozw oju przedsiębiorstw przemysłowych aktualny stan analizy ekonomicznej m ożna rozpatryw ać łącznie w tych dwóch, podstaw owych ujęciach. P raktyka analizy ekonomicznej jest bowiem w dużym stopniu pochodną stanu analizy ekonomicznej ja k o teorii.

Chcemy jednakże zaznaczyć, iż na dotychczasowy stan analizy ekonomicz­ nej w Polsce, zarów no ja k o dyscypliny naukowej, ale przede wszystkim jak o funkq'i zarządzania, zaciążył w dużym stopniu panujący przez wiele lat w naszej gospodarce system nakazowo-rozdzielczy. System ten w pierwszej kolejności wypaczył istotę przedsiębiorstw a ja k o samodzielnego podm iotu gospodarczego, ograniczając jego podm iotow ość i sprowadzając przedsiębiors­ two do jednostki typow o wykonawczej i produkcyjnej10. Dalsze negatywne konsekwencje tego systemu zarządzania znalazły swój wyraz również w k on ­ c e p ta c h teoretycznych analizy ekonomicznej, ja k i praktycznej ich realizacji.

Z a podstaw ow y m ankam ent dotychczasowego stanu analizy ekonomicznej, w świetle celu i przedm iotu niniejszej pracy, uznajemy niemalże całkowite pominięcie zagadnień oceny rozw oju przedsiębiorstw przemysłowych. Cała m etodyka badaw cza analizy ekonomicznej i jej instrum entarium zostały ukierunkow ane przede wszystkim n a potrzeby oceny działalności bieżącej, a nie na potrzeby oceny rozwoju przedsiębiorstwa. Powyższy kierunek rozwoju teorii analizy ekonom icznej został w dużej mierze wymuszony potrzebam i praktyki. Jak w iadom o, główną troską przedsiębiorstw przemysłowych w

sys-8 Por. L. B ednarski, op. cit., s. 10; A . Czermiński, W ybrane zagadnienia z teorii organizacji

i zarządzan ia, P aństw ow e W ydaw nictw o N a u k o w e, W arszawa 1982, s. 16; J. W ięckow ski, op. cit.,

s. 33.

9 Por. np. P. O slaszew icz, A naliza ekonom iczna działalności przedsiębiorstw a, W ydaw nictw o

Z w iązkow e C R Z Z , W arszawa 1971, s. 13 i 14; T . W aśniewski, A ktualne p roblem y analizy

ekonom icznej ja k o instrumentu zarządzan ia przedsiębiorstw em przem ysłow ym , Prace N au k ow e

Politechniki Szczecińskiej, Seria „E k on om ika” , nr 20, 1976, s. 111; B. W ersty, A naliza ekonom icz­

na u' warunkach sam odzieln ości gospodarczej przedsiębiorstw , Prace N au k ow e Akadem ii E kon om i­

cznej w e W rocław iu, nr 277, 1984, s. 136. 10 Por. B. G liński, op. cit., s. 87.

ternie nakazowo-rozdzielczym była realizacja zadań bieżących, nie zaś realiza­ cja zadań długofalowych związanych z rozw ojem ". W związku z tym analiza tych zadań była najważniejsza. Słusznie więc stwierdza H . Sadownik, iż wykonywane w praktyce analizy ekonomiczne koncentrow ały się n a przebiegu operatywnych zadań przedsiębiorstwa. W niedostatecznym stopniu uwzględ­ niały one analizę potrzeb odbiorców oraz analizę zewnętrznych kosztów funkcjonowania przedsiębiorstw 12. Jeżeli zatem zestawimy stan analizy ekono­ micznej ukształtow any w systemie nakazowo-rozdzielczym z potrzebam i oceny przedsiębiorstw przemysłowych wkraczających w gospodarkę rynkow ą, wów­ czas zauważymy ogrom ną lukę zarów no w teorii, ja k i w praktyce analizy ekonomicznej. Luką tą jest rozwój przedsiębiorstw przemysłowych oraz m etody jego analizy i oceny. Należy więc stwierdzić, iż dla dotychczasowego stanu analizy ekonomicznej charakterystyczny jest stosunkow o wąski przed­ m iot badawczy. Poza obszarem analizy ekonomicznej znalazły się zagadnienia, których znajom ość jest przedsiębiorstwu niezbędna przy podejm ow aniu decy­ zji strategicznych związanych ze swoim rozwojem, z kształtow aniem stosun­ ków z otoczeniem, z oceną szans i zagrożeń, jakie im m anentnie pojaw iają się w gospodarce rynkowej.

Ponadto charakterystyczną cechą analizy ekonomicznej w dotychczasowej praktyce było to, że m iała ona często bierny, a niekiedy wręcz fasadowy c h arak ter13. W przedsiębiorstwie była ona opracow yw ana najczęściej w drugim kwartale roku, po sporządzeniu spraw ozdań statystycznych i zatwierdzeniu bilansu roku ubiegłego. Była więc ju ż spóźniona do tego, aby jej wyniki mogły być w pełni wykorzystane do korygow ania działalności przedsiębiorstw a jeszcze w trakcie roku, a z drugiej strony była sporządzana za wcześnie do opracow ania planu n a rok następny. W ydaje się, iż utylitarność takiej analizy była niewielka, ponieważ nie ukazyw ała ona alternatyw rozwoju przedsiębiors­ twa, nie ukazyw ała pozycji przedsiębiorstwa w otoczeniu, ani też dystansu, jak i dzieli przedsiębiorstwo w stosunku do przodujących producentów w branży, w kraju i n a świecie14.

K oncentracja analizy ekonomicznej n a bieżących problem ach funkcjono­ wania przedsiębiorstw przemysłowych sprawiła, że dorobek teoretyczny anali­ zy ekonomicznej w Polsce, a także w innych krajach gospodarki socjalistycz­ nej, został przede wszystkim ukierunkow any n a analizę ekonom iczną w nętrza

11 Por. P. O staszewicz, A naliza ekonom iczna działalności przedsiębiorstw a, w pracy zbiorowej pod red. T . K ierczyńskiego, E konom ika przedsiębiorstw a przem ysłow ego, Państw ow e W ydaw nict­ w o E konom iczne, W arszawa 1989, s. 335.

12 H . Sadow nik, op. cit., s. 142.

13 U w aga ta odn osi się głów nie d o rocznej analizy ekonom icznej przedsiębiorstw a. 14 N a potrzebę większej aktyw ności analizy ekonom icznej, m . in. przez ukazyw anie przed­ siębiorstwu okazji d o w ykorzystania i szans rozw oju, wskazyw ał w iele lat temu B . G liński

(Skuteczność i efektyw ność przedsiębiorstw a, Ż ycie G ospodarcze 1972, nr 42). N iestety d o tej p ory

propozycja B . G lińskiego nie została należycie wykorzystana. T y lk o w niew ielkim stopniu podejm ow ali tę próbę H . Sadow nik (op. cit., s. 137-173); Z . W iszniew ski (op. cit., s. 239) i A . Zawiślak (K ryteria spraw ności korporacji, G ospod arka P lan ow a 1970, nr 12, s. 51-53).

przedsiębiorstw a15. T en jednostronny charakter analizy ekonomicznej jest jed n ak ju ż niewystarczający współczesnemu przedsiębiorstwu, wcho­

dzącem u w realia gospodarki rynkowej. Stwierdzenie nasze um acnia również opinia. B. W aw rzyniaka, w yrażona w tej sprawie. Jego zdaniem, „w czasach K . A dam ieckiego i F . W . T aylora, a więc w początkach ery produkq'i m asow ej, głównym źródłem informacji stała się analiza ekonom iczna przedsiębiorstw a, systematycznie rozbudow yw ana i skorelowana z k ró tko- i średniookresow ym planow aniem w przedsiębiorstwie. W m iarę w zrostu znaczenia ry nk u inform acje dotyczące np. produkcji, wydajności pracy, w ykorzystania urządzeń - a więc związane z wykorzystaniem w nętrza przedsiębiorstw a - przestały być wystarczające dla sprawnego zarządzania nim ” i dla jego rozw oju (uzupełnienie W . G .)16.

U kierunkow anie analizy ekonomicznej n a wewnętrzne problem y przed­ siębiorstw a17 było w systemie nakazowo-rozdzielczym uzasadnione głównie niewielkim zakresem samodzielności przedsiębiorstwa i techniczno- -produkcyjnym jego charakterem . Przedsiębiorstwo w niewielkim stop­ niu realizowało funkcje handlow e, ekonomiczne czy rozwojowe. W związ­ ku z tym podstaw ow y dorobek teoretyczno-m etodyczny analizy ekono­ micznej dotyczył techniczno-produkcyjnej sprawności przedsiębior­ stw a18, określania rezerw zdolności produkcyjnej i ich wpływu n a wyniki przedsiębiorstw a19.

Przem iany polityczne i ekonomiczne, jakie zostały zapoczątkow ane w na­ szej gospodarce w latach osiemdziesiątych i są nadal kontynuow ane, stawiają w centralnym punkcie tych przem ian przedsiębiorstwo w rodzącym się otoczeniu rynkowym . C oraz szerszy zakres samodzielności przedsiębiorstwa autom atycznie zm usza je do większej troski o efektywność swojego działania i do stałego rozw oju, a nie tylko do zapewnienia sprawności technicz­ no-produkcyjnej w realizacji wyznaczonych zadań, ja k to m iało miejsce w systemie nakazow o-rozdzielczym . Okoliczność ta przem aw ia za znacznym poszerzeniem zakresu przedm iotow ego analizy ekonomicznej przedsiębiorstwa

15 N iek tóre prace w yraźnie ten zakres analizy ekonom icznej eksponow ały naw et w tytule. Por. np. N . G . C zum aczenko, W nutrizaw odskoj ekonom iczeskoj analiz, Izdatielstw o „Tiechnika” , K ijev 1968; W n u trizaw odskoj analiz efiektiw n osti proizw odstw a, Izdatielstw o „Tiechnika” , K ijev

1976.

16 B . W awrzyniak, op. cit., s. 136 i 137.

17 Skupienie głównej uwagi analizy ekonom icznej n a wewnętrznych problem ach przedsiębior­ stw a nie oznaczało całk ow itego p om inięcia stosunków przedsiębiorstwa z otoczeniem . Znam ienne jest jednak to, iż b yły on e rozpatrywane prawie wyłącznie w ujęciu pionow ym , czyli jak o relacje przed siębiorstwo-centrum .

18 W arto w tym m iejscu od n otow ać, iż prawie wszystkie nasze podręczniki z analizy ekonom icznej rozp oczynały prezentację zagadnień od analizy produkcji. W yraźny prym at analizy produkcji m iał m iejsce w pracy zbiorow ej p od red. S. E. K am ienicera i J. W ięckow skiego. M e to d y

oceny efektyw n ości organizacji gospodarczych, P aństw ow e W ydaw nictw o E konom iczne, W arszawa

1979. W pracy tej, liczącej siedem naście rozdziałów , dziew ięć z nich pośw ięcono bezpośrednio analizie produkcji.

przemysłowego20. Jednym z takich zagadnień, naszym zdaniem bardzo waż­ nym, a do tej pory pom ijanym w analizie ekonomicznej ja k o nauce i analizie ekonomicznej jak o działaniu praktycznym , jest zagadnienie rozw oju przed­ siębiorstwa.

Kolejnym bardzo ważnym zagadnieniem w analizie ekonom icznej jest kwestia czasu. R anga tego czynnika w ynika z tego, iż k ażda działalność gospodarcza, w tym również działalność przedsiębiorstw a przemysłowego i jego rozwój, przebiega w czasie. Jeżeli działalność przedsiębiorstw a przed­ stawimy n a osi czasu, to m ożem y wyróżnić trzy ujęcia czasu, a m ianowicie przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. W szystkie te ujęcia są ściśle ze sobą powiązane, poniew aż przeszłość w dużej mierze wyznacza teraźniejszość, a ta z kolei kształtuje przyszłość. Ten ścisły związek przeszłości, teraźniejszości i przyszłości pow oduje, że wszystkie ujęcia czasu pow inny być objęte analizą ekonomiczną.

W systemie nakazowo-rozdzielczym przedm iotem analizy ekonomicznej przeprowadzanej w przedsiębiorstwie była przede wszystkim przeszłość. Słusz­ nie więc stwierdza T. W aśniewski, iż w tym systemie „analizy ekonom iczne były niemal całkowicie nastaw ione n a badanie przeszłości, bez poważniejszych p rób kształtow ania przyszłości, a nawet bieżącego śledzenia i korygow ania procesów przebiegających w teraźniejszości” 21. Podobnego zdania jest również K . Janik. W edług niego dokum entacja ekonom iczna przedsiębiorstw została ukierunkow ana przede wszystkim n a rejestrowanie przeszłości, aby n a tej podstawie m ożna było analizow ać działalność przedsiębiorstw a w okresie poprzednim 22.

Należy skonstatow ać, iż ukierunkow anie analizy ekonomicznej na prze­ szłość występowało nie tylko w praktyce. Rów nież w teorii znaczna część autorow podkreślała, iż główną dom eną analizy ekonomicznej jest przeszłość, a nie przyszłość23. T ę ostatnią rezerwowano dla rachunku ekonomicznego. Pom im o takiego stanow iska ci sami autorzy uważali, że analiza ekonom iczna jest niezbędna w szerokim wymiarze czasowym, tj. w fazie planow ania, czyli kształtow ania przyszłej działalności przedsiębiorstwa, w korygow aniu bieżącej działalności przedsiębiorstwa w trakcie jej realizacji oraz p o jej zakończeniu. Niestety, kończyło się to przeważnie n a samym stwierdzeniu potrzeby tych

20 N a w zrost rangi analizy ekonom icznej w związku z pow iększeniem się sam odzielności przedsiębiorstwa zwracają uw agę L. Bednarski (op. cit., s. 13) i E. K urtys (op. cit., s. 14 i 15).

21 T . W aśniew ski, M e to d y analizy, s. 12. 22 K . Janik, op. cit., s. 8.

23 N a znaczenie analizy ekonom icznej w kształtow aniu przyszłości przedsiębiorstw a w skazy­ wali szczególnie: E. K urtys (op. cit., s. 11, 13 i 14), J. K w ejt (op . cit., s. 18). T en ostatn i autor upatrywał głów nie m iejsce analizy ekonom icznej w pracach planistycznych, traktując ją ja k o jeden z podstaw ow ych elem en tów program ow ania przyszłych działań przedsiębiorstw a. T en aspekt analizy ekonom icznej p od n iósł rów nież J. W ięckow ski (Planowanie i diagn ostyka ekonom iczna

w przedsiębiorstw ach przem ysłow ych, P aństw ow e W ydaw nictw o E kon om iczne, W arszawa 1983, s.

11), według k tórego w obecnych w arunkach „szczególną rolę będą odgryw ały analizy pozycji przedsiębiorstwa oraz analizy prognostyczne i decyzyjne” .

działań, a nie w ypracow ano w analizie ekonomicznej ani nie zaadaptow ano do niej żadnych m etod niezbędnych do rozpoznaw ania przyszłości przedsiębiorst­ w a i jej k ształtow ania24. Uw ażam y, że dla pow odzenia przedsiębiorstwa są to kwestie ważniejsze od drobiazgowej analizy tego, co już było, chociażby dlatego, że przyszłość przedsiębiorstw a jest nieznana, a przeszłość dobrze udokum entow ana i rozpoznana.

Z p u n k tu widzenia czynnika czasu analiza ekonom iczna zarów no w teorii, ja k i w praktyce m iała krótkodystansow y ch arak ter25. Obejmowała swoim zasięgiem przede wszystkim jeden rodzaj czasu i to, ja k się wydaje, dla przedsiębiorstw a nie najważniejszy do odniesienia sukcesu gospodarczego. W yeliminowanie w dużej mierze z analizy ekonomicznej bieżących problem ów funkcjonow ania przedsiębiorstw a i niemalże całkowite pominięcie oceny szans przyszłościowego rozw oju spowodow ało zerwanie więzi pomiędzy poszczegól­ nym i rodzajam i czasu. K ierunek czynności analitycznych od przeszłości do przyszłości zatrzym ał się niemalże całkowicie na analizie przeszłości i nie wkroczył jeszcze dostatecznie szeroko w pozostałe rodzaje czasu.

Pełniejszy i bardziej wyraźny stan analizy ekonomicznej uzyskam y wów­ czas, kiedy om ówione przez nas wewnętrzne aspekty tej analizy i jej ukierun­ kowanie w stronę przeszłości zderzymy ze sobą. Próbę takiego zderzenia obydwu aspektów analizy ekonomicznej przedstaw iono w tabeli 4.

Biorąc pod uwagę przekroje analizy ekonomicznej ukazane w tabeli 4 należy stwierdzić, że głównym przedm iotem badań dotychczas przeprow adzo­ nej analizy ekonomicznej był p ro sto k ąt oznaczony literą A , obejmujący wnętrze przedsiębiorstw a wraz z jego problem am i w czasie przeszłym. N a to ­ m iast w niewielkim stopniu analiza ekonom iczna odnosiła się do problem ów w nętrza przedsiębiorstw a w czasie przyszłym, co ukazuje prostokąt B. D ziało się tak dlatego, iż możliwości przedsiębiorstwa, naw et w zakresie kształtow ania swojego wnętrza, były ograniczone, dlatego nie zajm owano się ich analizą.

24 Z daniem A . M . Zaw iślaka (O rganizacja i planowanie. Ujęcie system ow e, Państw ow e W ydaw nictw o E kon om iczne, W arszawa 1978, s. 137), prognozy przyszłości przedsiębiorstwa buduje się n a pod staw ie m etod:

- m atem atycznego m odelow ania zjawisk, - ekstrapolacji d otychczasow ych trendów, - korelacji istniejących trendów ,

- analogii,

- intuicyjnych m etod predykcji, - dynam icznych m etod predykcji, - an alizy m orfologicznej,

- an alizy w zajem nych oddziaływ ań.

23 Jak zauw aża K . O błój (Z arzą d za n ie, s. 31), krótkook resow ość analizy ekonom icznej dom inuje nad al. Pisze on: „od la t ekonom iści i teoretycy organizacji zwracają uwagę n a fakt, że w praktyce działania przedsiębiorstw a dom inuje ocen a krótkookresow a. K ierow nik rozliczany jest d o b o w o , ty g o d n io w o lub m iesięcznie, dlatego nie m oże sobie pozw alać n a ryzyko planow ania now ych przedsięw zięć, w prow adzania zm ian, które m ogłyby przejściowo zakłócić i tak trudną sytuację wydziału lub zakładu produkcyjnego. L ata tradycji i trudne warunki gospodarow ania w latach osiem dziesiątych pow odu ją, że nada] dom inuje krótkookresow y system ocen” .

T a b e l a 4 Przekrój czasow o-przeslrzenn y d otychczasow ego stanu analizy

ekonom icznej w praktyce Czas

P rz estrz en ''-'\_ ^{Czas przeszły Czas przyszły}

W nętrze przedsiębiorstw a A . Czas przeszły, w nętrze przedsię­ biorstw a B . C zas przyszły, w nętrze przedsię­ biorstw a O toczenie przedsiębiorstw a C. Czas przeszły, otoczenie przed­ siębiorstwa D . Czas przyszły, otoczenie przed­ siębiorstw a

Ź r ó d ło : Opracowanie własne.