Ocena poziomu rozwoju przedsiębiorstw przemysłowych na podstawie zaspokajania potrzeb otoczenia

Pom im o iż rozwój przedsiębiorstw a jest niekiedy niechętnie eksponow any na zewnątrz, a nawet czasami ukryw any, to jed n a k podstaw ow e determ inanty poziom u tego rozw oju wyznaczane są przez otoczenie. Otoczenie jest bowiem pierwotnym i obiektywnym weryfikatorem poziom u rozw oju przedsiębiorstw a.

Jest jed n ak swoistym dylem atem przedsiębiorstwa, kiedy i w jakim zakresie powinno ono eksponować w otoczeniu owe istotne sym ptom y swojego rozwoju. Czas i zakres są tu bardzo ważnymi elem entam i taktycznym i. Z p u n ktu widzenia czasu nie zawsze jest celowe zbyt wczesne ukazyw anie wszystkich sym ptom ów poziom u rozwoju. Idzie przede wszystkim o to, aby niepotrzebnie nie ożywiać reakcji konkurentów . P o nad to m om ent pojaw ienia

się tych sym ptom ów m usi być także wyważony z p u n k tu widzenia akceptacji rynku. Sym ptom y rozw oju nie m ogą być jed n ak spóźnione, bo wówczas przedsiębiorstw o zostałoby najpraw dopodobniej zdystansowane przez k on ­ kurentów . Co się natom iast tyczy zakresu sym ptom ów rozwoju, to z reguły przedsiębiorstw o jest bardziej skłonne przedstaw iać z pew ną rezerwą możliwo­ ści swoich działań n a rzecz otoczenia, niż określać taki poziom działań, z którego nie byłoby w stanie się wywiązać w wyznaczonym czasie. Bardziej się bowiem liczy m ożliwość zwiększenia strum ienia świadczeń n a rzecz otoczenia, niż konieczność przym usowego w ycofania się ze złożonych deklaracji.

Niezależnie jed n a k od tych dylem atów , przed którym i stoi wiele przed­ siębiorstw w gospodarce rynkowej, przedsiębiorstwo nie m a żadnej alte­ rnatyw y dla konieczności zaspokajania potrzeb otoczenia. Konieczność za­ spokajania potrzeb otoczenia jest podstaw ow ym imperatywem każdego przed­ siębiorstwa, do spełniania którego zostało ono powołane. D latego uważamy, iż niejako pierw otnym sym ptom em rozw oju każdego przedsiębiorstwa jest fakt istnienia i działania przedsiębiorstw a na rzecz otoczenia. Skoro się powszechnie twierdzi o rosnącej konkurencyjności otoczenia i o coraz wyższych jego w ym aganiach wobec przedsiębiorstw a5, to ju ż sam fakt istnienia w takim otoczeniu m ożna uznać za dow ód akcepacji rezultatów pracy przedsiębiorstw a, a tym samym akceptacji poziom u jego rozw oju6.

Należy podkreślić, iż akceptacja przez otoczenie rezultatów pracy przed­ siębiorstwa jest niezbędnym w arunkiem wym iany między tymi stronam i. W ym iana ta m oże się odbywać tylko wtedy, kiedy:

1) otoczenie zechce zaspokajać swoje potrzeby u danego producenta (dostawcy), czyli kiedy pozytyw nie wyróżni jego poziom rozwoju spośród innych podm iotów ,

2) w ym iana ta będzie korzystna dla otoczenia i dla przedsiębiorstwa. Jeśli transakcje z danym przedsiębiorstwem byłyby dla otoczenia nieo­ płacalne, to będzie ono dążyło do zmiany przedsiębiorstwa, a gdyby zmiana. tak a była niemożliwa, to otoczenie będzie zmierzało do ukształtow ania nowej struk tu ry swoich preferenq'i. A kceptacja otoczenia jest więc oparta n a rachun­ ku ekonomicznym . Jeśli wynik tego rachunku jest pozytywny nie tylko dla otoczenia, ale także i dla przedsiębiorstw a to jest on dowodem n a to, iż przedsiębiorstwo reprezentuje wysoki poziom swojego rozwoju, ponieważ jest zdolne efektywnie zaspokajać potrzeby otoczenia z obustronną korzyścią.

Niekiedy jest brany p o d uwagę nie tylko sam fakt istnienia i działania przedsiębiorstwa, lecz również długość owego istnienia. Okres istnienia jest traktow any nie tyle ja k o dow ód trwałości przedsiębiorstwa, lecz przede wszystkim ja k o wyraz um iejętności zaspokajania coraz bardziej zmiennych i w ysublim owanych potrzeb otoczenia. Przedsiębiorstwo z długoletnią historią

5 Por. H . I. A n soff, op. cit., s. 58.

6 M . J. K osteck i (Wielkość organizacji i je j efektywność, w: Strategiczne problemy wzrostu przedsiębiorstw, W ydaw nictw o U niw ersytetu Ł ódzkiego, 1982, s. 180) przyjmuje trwanie przed­

jest przedsiębiorstwem pozytywnie weryfikowanym przez otoczenie w trakcie długiego okresu, budzi więc zaufanie konkurentów . N a tej podstaw ie m ożna sądzić, iż legitymuje się niezbędnym poziom em rozw oju do zaspokojenia potrzeb otoczenia.

Z a ważny sym ptom poziom u rozw oju przedsiębiorstwa, oprócz jego historii, należy uznać także posiadanie cechy identyfikującej przedsiębiorstwo i wyróżniającej je spośród innych podm iotów otoczenia. Cechy takiej nie otrzymuje się w m omencie tw orzenia przedsiębiorstwa. N ow o pow stałe przed­ siębiorstwo wchodzi n a rynek z nie zapisaną k artą. Swoją m arkę w otoczeniu zdobywa dużym wysiłkiem, fachowością k ad r, ich solidnością, uczciwością i wysoką innowacyjnością w długim okresie. Jeśli więc przedsiębiorstwo nie tylko istnieje, lecz jest wśród odbiorcow także bez tru d u identyfikow ane, ponieważ w iadom o, co produkuje, czym się wyróżnia i jakie potrzeby otoczenia zaspokaja, to znaczy, że pozyskało przyw iązanie klientów. T akie przedsiębiorstwo z pewnością reprezentuje wyższy poziom rozw oju w porów ­ naniu z przedsiębiorstwem anonim ow ym oraz o niewykrystalizowanej orien­ tacji produkcyjnej i rynkowej.

Poziom rozw oju przedsiębiorstw a w stosunkach z otoczeniem jest roz­ strzygany w pierwszej kolejności przez pryzm at jego działań n a wyjściu. D ziałania te m ogą mieć wyraz pozytywny i negatyw ny7. Przewaga działań pozytywnych nad działaniam i negatywnymi świadczy korzystnie o poziom ie rozwoju przedsiębiorstwa, natom iast przeciwstawne zjawisko znam ionuje ob ­ niżenie się poziom u rozw oju przedsiębiorstwa, co m oże prow adzić do jego upadku lub przejęcia przez przedsiębiorstwo prężniejsze w rozwoju.

Decydujące znaczenie w ocenie poziom u rozw oju przedsiębiorstw a m ają rezultaty działań pozytywnych. Spośród rezultatów działań pozytyw nych w pierwszej kolejności rozpatruje się ich wielkość, w yrażoną najczęściej rozm iaram i sprzedaży w yrobów gotowych lub świadczonych usług. Stąd podstawowy wskaźnik oceny poziom u rozw oju przedsiębiorstw a w stosunkach z otoczeniem jest oparty n a efektach pracy przedsiębiorstw a przeznaczonych dla otoczenia.

M ożna sądzić, iż wskaźnik poziom u rozw oju przedsiębiorstw a o party n a efektach jego pracy inform uje tylko o ilościowych sym ptom ach rozw oju. Należy jed n ak podkreślić, iż jest to w skaźnik zewnętrznej oceny poziom u rozwoju przedsiębiorstw a8. Jeśli p o n ad to odniesiemy go do realiów gospodarki rynkowej, k tó ra w swoim założeniu weryfikuje jakość pracy przedsiębiorstw i eliminuje z rynku przedsiębiorstw a dostarczające produkty niskiej jakości, to w świetle powyższych założeń wskaźnik efektów pracy przedsiębiorstw a, wyrażony np. wielkością sprzedaży, m ożna uznać nie tylko za wskaźnik

7 Przykładem negatyw nych działań przedsiębiorstw a n a rzecz otoczenia jest niszczenie środow iska naturalnego poprzez em itow anie gazów i p yłów d o atm osfery, odprow adzanie nie oczyszczonych ścieków d o rzek czy jezior.

8 Jak ju ż podkreślano, ocena zewnętrzna jest bardziej obiektyw na, c o pod n osi tym sam ym w artość tej oceny.

ilościowych sym ptom ów poziom u rozw oju przedsiębiorstwa, lecz także za w skaźnik wyrażający jego znam iona jakościowe.

W ielkość sprzedaży, ja k o w skaźnik efektów pracy przedsiębiorstwa, m oże być ujęta ilościowo, tj. w jedn o stk ach naturalnych i wartościowo, tj. w jednost­ kach pieniężnych. R ozpatryw anie poziom u rozw oju przedsiębiorstwa przez pryzm at jego stosunków z otoczeniem m a więc aspekt ilościowy i wartościowy. Z p u n k tu widzenia poziom u rozw oju przedsiębiorstw a nie jest jedn ak obojęt­ ne, w jak im m ierniku ujęte są efekty jego pracy, które maksymalizuje, tj. w m ierniku ilościowym (rzeczowym) czy w m ierniku wartościowym.

W systemie nakazow o-rozdzielczym uw ażano, iż m aksym alizacja efektów w ujęciu ilościowym lub, ja k twierdzi W. Wilczyński, w ujęciu rzeczo- w o-użytkow ym była bardziej pożąd ana niż m aksym alizacja tych efektów w m ierniku w artościow ym , poniew aż efekty w m ierniku ilościowym ade- kwatniej odzwierciedlały rezultaty działań przedsiębiorstwa w zakresie za­ spokojenia potrzeb otoczenia9. N ależy podkreślić, iż pogląd taki ukształtow ał się w w arunkach, w których przedsiębiorstwo starało się przede wszystkim m aksym alizow ać swoje wejście, a nie wyjście. Jeśli ju ż przedsiębiorstwo decydowało się n a m aksym alizaqę swojego wyjścia, to bardzo często starało się ją osiągać za pom ocą w zrostu cen. Należy zgodzić się z tymi poglądam i, iż tak a m aksym alizacja efektów niewiele m iała wspólnego z rozwojem przedsiębiorstw a10.

Sytuacja uległa zasadniczej zmianie w zapoczątkow anym procesie uryn­ kowienia gospodarki. W przedsiębiorstwie działającym w gospodarce ryn­ kowej liczą się przede wszystkim dochody ze sprzedaży, a zadaniem otoczenia jest doprow adzenie d o takiej weryfikaq'i działalności przedsiębiorstwa, aby efekty w ujęciu w artościow ym były ściśle skorelowane z efektami działań w ujęciu ilościowym.

M ając zatem n a uw adze obecną zmianę uw arunkow ań funkcjonow ania przedsiębiorstw przem ysłowych, należy inaczej podejść do oceny poziom u rozw oju przedsiębiorstw a n a podstaw ie efektów jego pracy w ujęciu w artoś­ ciowym i ilościowym. Wyższy przyrost efektów w ujęciu wartościowym niż ilościowym, przy ścisłej weryfikacji rynku, a więc konkurenq'i i nabywców, jest symptom em u znania przedsiębiorstw a w otoczeniu i dowodzi wysokiego poziom u jego rozw oju. W ocenie poziom u rozwoju przedsiębiorstwa następuje więc przesunięcie akcentu z efektów w ujęciu ilościowym na efekty w ujęciu w artościow ym 11.

O prócz samego ujęcia efektów działań przedsiębiorstwa w zakresie za­ spokojenia potrzeb otoczenia w ażna jest również dynam ika tych efektów.

9 W . W ilczyński, Parametry rachunku ekonomicznego. Stymulacja i ocena przedsiębiorstw socjalistycznych, w pracy zbiorow ej pod red. W . W ilczyńskiego: Ekonomia polityczna, s. 202.

10 Por. M . N asiłow sk i, Socjalistyczny system , s. 372.

11 Zw iązane jest to niew ątpliw ie z ogólnym spadkiem znaczenia kryteriów rzeczowych w wyborach ekonom iczn ych przedsiębiorstw działających w gospodarce rynkowej, na rzecz wzrostu znaczenia kryteriów w artościow ych.

Ogólnie m ożna skonstatow ać, iż rozwój przedsiębiorstwa w ym aga system aty­ cznego zwiększania działań n a rzecz otoczenia. W praw dzie objaśniając istotę rozwoju przedsiębiorstw a stw ierdzono, iż rozwój m oże również zakładać spadek określonych zjawisk, będących sym ptom am i rozw oju, lecz należy dodać, iż nie m ożna istoty rozw oju przedsiębiorstw a wiązać z trw ałym spadkiem owych zjawisk, a co najwyżej z ich spadkiem przejściowym. T a k więc, jeśli przedsiębiorstwo p otrafi stale zwiększać rezultaty swoich działań na rzecz otoczenia, zwłaszcza działając w otoczeniu konkurencyjnym , to z pew ­ nością takie przedsiębiorstwo charakteryzuje się innowacyjnością, przedsiębior­ czością i wysokim poziom em rozwoju.

Z p u n k tu widzenia poziom u rozw oju przedsiębiorstw a nie jest obojętne, w jakim ujęciu m aksym alizuje ono efekty swoich działań, w yrażonych za pom ocą sprzedaży, w ujęciu ilościowym czy wartościowym . Relacje pom iędzy dynam iką efektów przedsiębiorstw a, w yrażoną w tych ujęciach, m o g ą się układać następująco:

1) dynam ika sprzedaży w ujęciu w artościow ym w yprzedza dynam ikę sprzedaży w ujęciu ilościowym,

2) dynam ika sprzedaży w obydwu ujęciach jest w yrów nana,

3) dynam ika sprzedaży w ujęciu ilościowym jest wyższa od dynam iki sprzedaży w ujęciu wartościowym.

Pierwszą z wymienionych sytuacji, przy założeniu konkurencji innych podm iotów w zakresie poziom u cen w yrobów gotowych i usług oraz ich jakości, a także innowacyjności przedsiębiorstw a, znam ionuje najwięcej sym p­ tom ów jakościowego rozwoju. Przedsiębiorstwo przy słabszej dynamice efek­ tów swojej działalności w ujęciu ilościowym osiąga bowiem wyższą dynam ikę dochodów ze sprzedaży, tj. efektów w ujęciu wartościowym . Oznacza to, iż n a każdą jednostkę p ro d u k tu (wyrobu gotowego lub usługi) przypada sys­ tematycznie większa liczba jednostek wartościowych lub inaczej - każdy produ kt sprzedaje się za coraz wyższą cenę. Skoro więc otoczenie skłonne jest płacić więcej za prod uk ty przedsiębiorstwa w porów naniu z okresem p oprzed­ nim, a m oże także w stosunku d o podobnych p ro d u k tó w innych przed­ siębiorstw, to dowodzi, iż transakq'e te są dla otoczenia opłacalne. W ynikają one najpraw dopodobniej z przem ian jakościow ych, jakich dokonuje przed­ siębiorstwo w sferze transform aq'i, k tó re pozytywnie w yróżniają p ro d u k ty przedsiębiorstwa n a rynku.

D rug a sytuacja obrazuje pewną równowagę pom iędzy dynam iką efektów w ujęciu ilościowym i wartościowym . Przedsiębiorstw o najpraw dopodobniej kontynuuje,dotychczasow e m etody w ytw arzania, które jeszcze pozw alają n a utrzym anie owej równowagi. Jeśli jed n a k nie d o k o n a ono zmian w sferze transform acji, to m ożna z dużym praw dopodobieństw em założyć, iż znajdzie się niebawem w trzeciej sytuacji, w której dynam ika efektów w ujęciu ilościowym wyprzedza dynam ikę efektów w ujęciu wartościowym . Jest to najmniej korzystne położenie przedsiębiorstw a w stosunkach z otoczeniem. Oznacza bowiem coraz m niejszą skłonność otoczenia do zakupu p ro du któ w

przedsiębiorstw a. A by więc osiągnąć określony wolum en dochodów ze sprze­ daży i jego dynam ikę, przedsiębiorstw o jest zmuszone obniżać cenę n a swoje produkty, a to zm usza d o zwiększenia rozm iarów sprzedaży w ujęciu iloś­ ciowym za coraz niższą cen ę12. Jeśli i n a tych w arunkach skłonność otoczenia do zakupu p rodu k tów przedsiębiorstw a będzie systematycznie spadała, a przedsiębiorstw o nie d o k o n a zasadniczych zm ian innowacyjnych i jakoś­ ciowych, to nie tylko rozwój przedsiębiorstwa będzie zagrożony, lecz m oże pojaw ić się również w idm o jego upadłości.

Z aspokajanie potrzeb otoczenia wym aga nie tylko istnienia przedsiębiorst­ wa, lecz przede wszystkim jego obecności n a rynku. T ylko dzięki bowiem swojej obecności n a rynku przedsiębiorstw o m oże zaprezentować otoczeniu sym ptom y swojego rozw oju. Należy podkreślić, iż o rozw oju przedsiębiorstwa świadczy nie tyle sam fak t bycia n a rynku, ile jego obecność n a określonym ry n k u 13. N ie każdy bowiem rynek jest jednakow o wymagający, a w związku z tym poziom rozw oju przedsiębiorstw a m oże być zróżnicowany w zależności od charakteru rynku, na którym przedsiębiorstwo sprzedaje rezultaty swojej działalności.

Z p u nk tu widzenia stopnia weryfikacji rynku m ożna wyróżnić cztery podstaw ow e klasy rynków , a mianowicie:

1) rynek światowy, 2) rynek europejski, 3) rynek krajow y, 4) rynek lokalny.

Należy stwierdzić, że im szerszy jest zasięg rynku, n a którym przedsiębiors­ two jest w stanie zaspokajać potrzeby otoczenia, tym z pewnością poziom rozw oju takiego przedsiębiorstw a jest wyższy w porów naniu z przedsiębiorst­ wem działającym tylko n a lokalnym rynku. T a k więc niezwykle ważnym wskaźnikiem poziom u rozw oju przedsiębiorstw a w zakresie zaspokojenia potrzeb otoczenia jest zasięg rynku, n a którym przedsiębiorstwo sprzedaje efekty swoich działań.

Z a kolejny w skaźnik poziom u rozwoju przedsiębiorstwa, uwzględniający zewnętrzny obszar jego działalności, przyjmujemy udział przedsiębiorstwa w rynku. U dział przedsiębiorstw a w rynku konkretyzuje obecność przed­ siębiorstwa n a danym rynku. Ó w udział określa stosunek wielkości sprzedaży przedsiębiorstw a n a danym rynku do ogólnej sprzedaży n a tym rynku. Im w skaźnik udziału przedsiębiorstw a w rynku jest większy, tym większy jest również w kład przedsiębiorstw a w zaspokajanie potrzeb otoczenia. W ysoka zdolność przedsiębiorstw a do zaspokajania potrzeb otoczenia jest równoznacz­ n a z wysokim poziom em jego rozwoju.

12 Potw ierdzenia tej konstatacji dostarcza nam wiele przedsiębiorstw, zw łaszcza przemysłu spożyw czego, które zm uszone są sprzedaw ać niektóre produkty p o coraz niższych cenach (np. m leczarnie).

13 Por. M . J. Stankiew icz, S. Su doł, Warunki przejścia od strategii przetrwania do strategii rozwoju i ekspansji przedsiębiorstwa, E k on om ika i Organizacja Przedsiębiorstw 1989, nr 1, s. 2.

O poziom ie rozw oju przedsiębiorstwa, w naw iązaniu do jego udziału w rynku, świadczy nie tyle sam w skaźnik udziału, ile ów w skaźnik odniesiony do w /w rodzajów rynku, n a których przedsiębiorstwo realizuje swoją misję. M ożna więc wyróżnić przykładow o następujące udziały przed­ siębiorstwa w rynku:

1) duży udział przedsiębiorstwa na rynku światowym, 2) duży udział przedsiębiorstwa na rynku lokalnym , 3) m ały udział przedsiębiorstwa n a rynku światowym, 4) m ały udział przedsiębiorstwa n a rynku lokalnym .

Jest oczywiste, iż o poziom ie rozw oju przedsiębiorstw a, w świetle za­ spokajania potrzeb otoczenia, m ożna m ówić dopiero wówczas, gdy jednocześ­ nie ocenimy udział przedsiębiorstw a w rynku i rodzaj rynku, n a którym przedsiębiorstwo sprzedaje swoje produkty.

Należy zaznaczyć, iż wskaźnik udziału przedsiębiorstw a w rynku jest najczęściej rozpatryw any w ujęciu ex post. Tymczasem n a wielkość udziału przedsiębiorstwa w rynku m ają również istotny wpływ jego decyzje w fazie przedprodukcyjnej, dotyczące zwłaszcza działalności in­ westycyjnej. W systemie nakazowo-rozdzielczym, w którym wielkość i kierunki inwestowania były centralnie sterowane, udział przedsiębiorstw a w rynku był pochodną określonych program ów inwestycyjnych. N atom iast w go­ spodarce rynkowej przedsiębiorstwo sam o kształtuje swoją działalność inwestycyjną, a pośrednio również swój udział w rynku. D latego n a wskaźnik udziału przedsiębiorstwa w rynku nie należy obecnie patrzeć wyłącznie ja k o n a w skaźnik rezultatowy, zdeterm inowany zewnętrznie, na którego wielkość przedsiębiorstwo nie m a wpływu, lecz przede wszystkim jako n a wskaźnik strategiczny, uzależniony w dużym stopniu od decyzji przedsiębiorstwa i od poziom u jego rozwoju.

W skaźnik udziału przedsiębiorstw a w rynku m oże być rozpatryw any statycznie (tj. na ściśle określony m om ent) i w ujęciu dynamicznym , z uwzglę­ dnieniem zarów no okresu krótkiego, ja k i długiego. Z p u n k tu widzenia oceny poziom u rozw oju przedsiębiorstw a obydwa ujęcia rozpatryw anego wskaźnika są ważne. W skaźnik udziału przedsiębiorstw a w rynku, ustalony na dany m om ent, m oże być niekiedy jed n a k przypadkow y. D latego należy przywiązywać większą wagę do w skaźnika udziału przedsiębiorstw a w rynku w ujęciu dynamicznym . T a postać w skaźnika pozw ala uchwycić nie tylko samą wielkość udziału przedsiębiorstwa w rynku, lecz także tendencje zmian w tej dziedzinie. N ależy zaznaczyć, iż z p u n k tu widzenia oceny poziom u rozwoju przedsiębiorstwa szczególnie ważne są tendencje zm ian udziału przedsiębiorstwa w rynku. T ru d n o bowiem m ówić o popraw ie poziom u rozwoju przedsiębiorstwa, jeśli jego udział w liczących się rynkach sys­ tematycznie spada.

Zm iany w skaźnika udziału przedsiębiorstwa w rynku, rozpatryw anego dynamicznie, m ożna sprowadzić do:

1) w zrostu udziału przedsiębiorstw a w rynku,

2) utrzym ania udziału przedsiębiorstw a w rynku n a nie zmienionym poziomie,

3) spadku udziału przedsiębiorstw a w rynku.

W zrost udziału przedsiębiorstw a w rynku jest rezultatem zwiększenia wielkości sprzedaży w yrobów gotowych lub usług oraz tendencji cenowych i innowacyjnych występujących w konkurencyjnym otoczeniu przedsiębiorst­ wa. Jeśli ceny n a ryn k u są stałe, to w zrost udziału przedsiębiorstwa w rynku jest przede wszystkim funkcją w zrostu wielkości sprzedaży. K ażda jednak z m etod prow adząca do w zrostu udziału przedsiębiorstwa w rynku jest wyrazem rozw oju przedsiębiorstw a czy to w ujęciu ilościowym, czy też w ujęciu wartościowym . N ato m iast niewiele m ożna powiedzieć o rozw oju przedsiębior­ stwa wówczas, gdy jego udział w rynku jest stały. Należy jednak sądzić, iż przedsiębiorstw o w takim w ypadku nie dokonuje poważniejszych zmian w zakresie swojego rozw oju, co m oże doprow adzić w najbliższym czasie do spadku udziału przedsiębiorstw a w rynku i znacznego pogorszenia jego sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej.

W skaźnik udziału przedsiębiorstw a w rynku m oże być również określony n a podstawie:

1) relaq'i wielkości sprzedaży danego przedsiębiorstwa do wielkości sprze­ daży największego k o n k u ren ta lub wielkości sprzedaży trzech największych konkurentów ,

2) przeciętnego tem pa w zrostu sprzedaży przedsiębiorstwa w okresie np. 5 lat, w stosunku do ogólnego tem pa w zrostu sprzedaży w tym okresie.

W skaźnik udziału przedsiębiorstw a w rynku nie m oże być oparty tylko na globalnej wielkości sprzedaży przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo powinno mieć rozeznanie, k tó re p ro d u kty wpływają na jego udział w rynku, a które nie. W ielkość w skaźnika udziału przedsiębiorstwa w rynku jest bowiem wyrazem pewnego dystansu standardu produktów przedsiębiorstwa w sto­ sunku d o stan dardu p roduktów innych przedsiębiorstw. D latego ocena udziału przedsiębiorstw a w rynku pow inna uwzględniać rodzaj sprzedawanych p roduktów , zwłaszcza p o d względem ich innowacyjności i jakości. Jeśli przedsiębiorstwo pow iększa swój udział w rynku tylko za pom ocą sprzedaży w yrobów gotowych w ytw arzanych do tej pory, w ram ach dotychczasowego u kład u organizacyjno-technologicznego, to udział przedsiębiorstwa w rynku, oparty na takich wyrobach, m oże być w dłuższym okresie zagrożony. Problem y rozw oju takiego przedsiębiorstw a nie znikają, lecz w zwiększonej