Ocena wpływu powiązań przedsiębiorstw przemysłowych z otoczeniem na ich rozwój

Po rozpoznaniu stanu otoczenia, zarów no otoczenia ogólnego, ja k i otocze­ nia szczegółowego, dalszym elementem ciągu bad ań analitycznych dotyczących zewnętrznych uw arunkow ań rozwoju przedsiębiorstw przem ysłowych pow inno być zbadanie i ocena interakq'i przedsiębiorstw a z otoczeniem. Ocena ta poszerza dotychczasowy przedm iot b ad ań o wzajemne sprzężenia przedsiębior­ stwa z otoczeniem. U kazuje więc rozwój przedsiębiorstw a nie tyle n a tle stanu otoczenia, co przede wszystkim n a tle wymiany informacyjno-rzeczowej przedsiębiorstwa z otoczeniem.

S3 Por. W . G oldberg, P ozyskiw an ie inform acji dla decyzji strategiczn ych i innowacyjnych

M o żna postaw ić hipotezę, iż rozwój przedsiębiorstwa w gospodarce rynko­ wej jest bardziej uzależniony od pow iązań przedsiębiorstwa z otoczeniem niż m iało to miejsce w systemie nakazowo-rozdzielczym albo inaczej - wpływ pow iązań z otoczeniem n a jego rozwój jest coraz większy. W ynika to z postępującego podziału pracy i zwiększenia liczby uczestników n a drodze od koncepcji nowego w yrobu do jego w yprodukow ania i dostarczenia odbiorcom . O prócz w ydłużonego łańcucha ogniw produkcyjnych w rodzącej się gospodarce rynkowej naszego k raju zaczęły pow staw ać równolegle inne rodzaje podm iotów gospodarczych, realizujących funkcje naukowo-badaw cze, doświadczalne, p ra ­ wne, adm inistracyjne itp., z którym i przedsiębiorstwo jest zobowiązane wcho­ dzić w określone pow iązania. W szystko to zw ielokrotnia potrzebę kontaktów przedsiębiorstw a z otoczeniem , zwłaszcza kontaktów o charakterze poziomym.

R ang a pow iązań przedsiębiorstw a z otoczeniem rośnie także na skutek poszerzania zakresu samodzielności przedsiębiorstw. Przedsiębiorstw a z ogra­ niczoną sam odzielnością, ja k trafnie zauważył E. Lipiński, zawsze swoje k o n tak ty z otoczeniem starają się m inimalizować, sprowadzając je właściwie do działań przystosowawczych w ram ach dozwolonych uprawnień. N atom iast przedsiębiorstw a z dużą sam odzielnością oprócz działań przystosowawczych zmierzają również d o u k ład an ia stosunków partnerskich z otoczeniem, a nawet d o zmiany otoczenia54.

Jeśli nasze przedsiębiorstw a stają się coraz bardziej samodzielne i przejm ują odpowiedzialność nie tylko za działalność bieżącą, lecz także i za rozwój, to m ożna stwierdzić, że pow iązania przedsiębiorstwa z otoczeniem m ają coraz większe znaczenie w kształtow aniu owego rozwoju. Należy dodać, iż występuje także o dw rotna zależność: im wyższy jest poziom rozwoju przedsiębiorstwa, tym większą rolę odgryw ają jego k o ntak ty z otoczeniem. Przedsiębiorstwo o niskim poziom ie rozwoju koncentruje się głównie n a swoim wnętrzu, stara się w pierwszej kolejności opanow ać swoje wewnętrzne problem y produkcyjne, organizacyjne, techniczne itp. U n ik a ryzyka, jakie niewątpliwie niosą kontakty zewnętrzne, a zwłaszcza szeroki ich zakres. D opiero po opanow aniu p ro ­ blemów wewnętrznych przedsiębiorstw o o określonym poziom ie szuka w o to ­ czeniu okazji do w ykorzystania. Sprzężenie zwrotne pom iędzy rozwojem przedsiębiorstw a a jego stosunkam i z otoczeniem graficznie ukazuje rysu­ nek 13.

ROZWÓJ PRZEDSIĘBIORSTWA

OTOCZENIE PRZEDSIĘBIORSTWA

R ys. 13. Sprzężenie zwrotne pom iędzy rozwojem przedsiębiorstw a

a stosunkam i z otoczeniem »

Ź r ó d ło : opracowanie własne.

Wszystkie podniesione do tej pory okoliczności spraw iają, że ocena powiązań przedsiębiorstw a z otoczeniem nabiera szczególnego znaczenia. Jednak do tej pory, ze zrozum iałych względów, problem ten praw ie całkowicie pom ijała zarów no analiza ekonom iczna przedsiębiorstw przem ysłowych, ja k i ekonom ika przedsiębiorstw przemysłowych. Pewnymi aspektam i tej oceny zajmowali się teoretycy organizaq'i i socjologowie55. Ich rozw ażania wym agają jednak poszerzenia przedm iotu b ad ań o kwestie ekonom iczne stosunków przedsiębiorstwa z otoczeniem oraz zaproponow anie do tego rodzaju pow ią­ zań stosownej m etody badań.

Punktem wyjściowym oceny pow iązań przedsiębiorstw a z otoczeniem jest ukazanie zakresu i rodzaju tych pow iązań. W syntetycznym ujęciu prezentuje je rysunek 14.

R ys. 14. Zakres i rodzaj pow iązań przedsiębiorstw a z otoczeniem

Ź r ó d ło : opracowanie własne.

55 Z teoretyków organizacji ja k o jedn i z pierwszych podjęli problem stosun ków przedsiębiors­ twa z otoczeniem W. G abara (op. cit., s. 53-120) i J. M asztelarz (op . cit., s. 10-18). Socjologiczne aspekty tego zagadnienia rozpatrywał m . in. M . Trzeciak (Stosunki środow iskow e p rzedsiębiorstw a

W ynika z niego, ja k szerokie i zróżnicowane są pow iązania przedsię­ biorstw a z otoczeniem . O cena tego złożonego charakteru pow iązań przed­ siębiorstwa z otoczeniem wym aga rozpatrzenia przede wszystkim takich aspektów, jak:

1) podm iotow y zakres powiązań, 2) przedm iot powiązań,

3) intensywność pow iązań,

4) rezultaty pow iązań przedsiębiorstw a z otoczeniem.

Niezwykle ważny w ocenie pow iązań przedsiębiorstwa z otoczeniem jest aspekt podm iotow y, sprow adzający się do zidentyfikowania zbioru przed­ siębiorstw i instytucji, z którym i przedsiębiorstwo utrzym uje określone sto­ sunki. R anga tego aspektu oceny wynika z postępującej instytucjonalizacji działalności gospodarczej i społecznej, k tó ra pozwala rozpatryw ać jej przejawy w form ach coraz bardziej zorganizow anych. F a k t ten zmienia niejako perspek­ tywę oceny z powszechnie eksponow anego przedm iotu pow iązań na pod­ m iotow y charakter stosunków przedsiębiorstwa z otoczeniem.

Podm iotow y charakter oceny pow iązań przedsiębiorstwa z otoczeniem jest podstaw ą konstytuow ania otoczenia szczegółowego przedsiębiorstwa. K ażde przedsiębiorstw o dąży do ukonstytuow ania własnego, możliwie naj­ lepszego zbioru podm iotów , z którym utrzym uje określony rodzaj powiązań. T en zbiór m ożna określić wiązką instytucjonalnego otoczenia przedsię­ bio rstw a56. Jest zrozum iałe, iż wiązka ta jest niepow tarzalna i jedyna w swoim rodzaju, poniew aż zestaw podm iotów , z którym i utrzym uje stosunki przedsiębiorstwo A , nie pokryw a się z zestawem podm iotów przedsiębiorstw a B. W iązki instytucjonalnego otoczenia poszczególnych przedsiębiorstw różnią się między sobą. K ażde przedsiębiorstwo m a więc własny, zindywidualizowany zbiór podm iotów , z którym utrzym uje określony rodzaj stosun kó w 57.

Pierwszym aspektem oceny relacji podm iotow ych przedsiębiorstwa z oto ­ czeniem są relacje ilościowe. Idzie tu o rozpatrzenie przede wszystkim liczby podm iotów , z którym i przedsiębiorstwo utrzym uje stosunki. D uża liczba podm iotów jest wyrazem otw artego charakteru przedsiębiorstwa, świadczy o skali pow iązań przedsiębiorstw a z otoczeniem, ale jednocześnie wskazuje na potrzebę dużego zaangażow ania przedsiębiorstwa w utrzymywanie i kon­ tynuow anie tych stosunków . M im o całej złożoności problem u, przedsiębiorst­ wa z reguły preferują szeroką współpracę z otoczeniem. Szerokie k ontakty

56 W ram ach tego zbioru znajdują się pod m ioty, z którym i przedsiębiorstw o świadom ie i dobrow oln ie zdecyd ow ało się naw iązać stosunki, a także te, które znalazły się niejako z urzędu, np. organ założycielski, izba skarbow a itd.

57 N a w et gdyb y założyć, że wiązki instytucjonalnego otoczenia przedsiębiorstwa A i B są identyczne, to trzeba stwierdzić, że poszczególni uczestnicy tych wiązek m ogą pełnić odftiienne role w otoczeniu przedsiębiorstw a A i przedsiębiorstw a B. Są to wprawdzie p od m ioty te sam e, ale funkcje, jakie realizują w otoczeniu przedsiębiorstw a A i B , są inne. D la teg o naw et w takiej sytuacji trudno jest otoczenia te uw ażać za identyczne.

przedsiębiorstwa z otoczeniem są dlań korzystne z następujących pow o­ dów:

1) stwarzają przedsiębiorstwu możliwość oparcia swego program u rozwoju na wielu podm iotach,

2) redukują ryzyko z tytułu wypadnięcia określonego podm iotu z wiązki instytucjonalnego otoczenia przedsiębiorstwa,

3) stabilizują w arunki działania przedsiębiorstwa, pom im o rosnącej zmien­ ności otoczenia,

4) stw arzają przedsiębiorstw u szansę trwałego i zrów noważonego rozw oju58. Zwiększenie liczby podm iotów zbioru wiązki instytucjonalnego otoczenia przedsiębiorstwa zm usza przedsiębiorstwo do rozszerzenia pola obserwacji i oceny stanu otoczenia o wpływy innych podm iotów n a wyniki bieżącej działalności przedsiębiorstw a i perspektywy jego rozw oju. Sytuacja tak a bardziej ukierunkow uje kadrę kierowniczą n a stosunki przedsiębiorstw a z otoczeniem, a także angażuje większą liczbę pracow ników w ten obszar decyzyjny59.

Liczba podm iotów wiązki instytucjonalnego otoczenia przedsiębiorstw a nie może być ujm ow ana wyłącznie statycznie. Należy ją rozpatryw ać także w ujęciu dynamicznym, a więc w dłuższym czasie. Przy czym należy podkreślić, iż nie idzie tu wyłącznie o stwierdzenie w zrostu lub spadku liczby podm iotów wchodzących w skład wiązki instytucjonalnego otoczenia przedsiębiorstw a, lecz także o odniesienie tej liczby do rozm iarów działalności przedsiębiorstw a, wyrażonej np. wielkością sprzedaży lub osiągniętego zysku i ustalenia zależno­ ści między tym i wielkościami. P orów nania takie m ogą dotyczyć całej działal­ ności przedsiębiorstwa lub tylko niektórych jego zakresów, np. porów nania liczby odbiorców produ k tów przedsiębiorstw a z rozm iaram i sprzedaży.

Z oceną liczby podm iotów otoczenia instytucjonalnego przedsiębiorstw a związana jest również ich przestrzenna lokalizaq'a. N aturalnym dążeniem każdego przedsiębiorstw a pow inno być usiłowanie znalezienia podm iotów współpracy w najbliższej odległości. Jednak niekiedy wysublim owane potrzeby przedsiębiorstwa z konieczności zm uszają do poszukiw ań możliwości ich zaspokojenia wśród przedsiębiorstw z dalszego terenu. W w ypadkach szczegól­ nych przedsiębiorstwo m oże wchodzić w pow iązania bez względu n a odległość terytorialną partnera.

R ozpatrując zatem prom ień odległości pom iędzy przedsiębiorstwem a p o d ­ m iotam i otoczenia m ożna wśród wiązki otoczenia instytucjonalnego przed­ siębiorstwa wyróżnić:

1) podm ioty pierwszej strefy odległości,

“ O dm ienny pogląd w tej kwestii sform ułow ał Cz. Sikorski (Projektow anie i ro zw ó j

organizacji instytucji, Państw ow e W ydaw nictw o E konom iczne, W arszaw a 1988, s. 219). Jego

zdaniem, im wyższy stopień spoistości instytucji z otoczeniem , tym częściej zm iany w otoczeniu będą wym agać zm ian przystosow aw czych. Im n atom iast m niejsza zależn ość instytucji od oto cze­ nia, tym mniej odczuw alne będą w niej zm iany zachodzące w otoczeniu.

2) podm ioty drugiej strefy odległości, 3) podm ioty trzeciej strefy odległości60.

Po zakw alifikow aniu przedsiębiorstw do poszczególnych stref odległości m ożna n a tej podstaw ie obliczyć strukturę wiązki instytucjonalnego otoczenia przedsiębiorstwa, ustalając udział każdej grupy przedsiębiorstw w ogólnej ich liczbie.

Przestrzenna ocena otoczenia przedsiębiorstwa m a duże znaczenie nie tylko ekonomiczne. W iadom o, że utrzym ywanie współpracy z partneram i znacznie oddalonym i od przedsiębiorstw a pow oduje zwiększenie trudności kom uniko­ w ania się. P on ad to w spółpraca ta k a zwiększa ryzyko terminowości realizacji ustalonych zamówień, u tru d n ia dokonyw anie operatywnych zmian w ustalo­ nych w arunkach współpracy, zmniejsza możliwość świadczenia wzajemnej i pilnej pom ocy w sytuacjach awaryjnych. D latego czynnik przestrzeni powi­ nien być uw zględniany jak o jedn o z kryteriów konstytuow ania otoczenia instytucjonalnego przed siębiorstwa.

R ozpatrując stosunki przedsiębiorstwa z otoczeniem, należy skupić główną uwagę nie tyle n a aspektach ilościowych tego problem u, ile n a aspektach jakościowych, wyrażających się m . in. w form ach powiązań, w arunkach, n a jakich są one realizowane, pozycji przedsiębiorstwa w stosunkach z otocze­

niem itp.

Stosunki przedsiębiorstw a z otoczeniem m ogą przybierać różną formę i wyrażać się:

1) w jednostronnym oddziaływaniu przedsiębiorstwa n a otoczenie, 2) w jednostronnym oddziaływaniu otoczenia na przedsiębiorstwo, 3) we wzajemnym oddziaływaniu dwustronnym ,

4) we wzajemnej współpracy,

5) we wzajemnej w spółpracy i kształtow aniu nowych w arunków rozwoju. Dwie pierwsze form y pow iązań, opierające się bądź n a dom inacji przed­ siębiorstwa nad otoczeniem, bądź otoczenia nad przedsiębiorstwem, m ają charakter skrajny i ja k wszystkie rozw iązania ekstremalne nie są możliwe do utrzym ania n a długą m etę. Jednostronne oddziaływanie przedsiębiorstwa n a otoczenie m a miejsce głównie w w arunkach m onopolu61. S y tu aqa ta pozornie stw arza najlepsze w arunki do rozw oju przedsiębiorstwa, ponieważ występuje pełna zależność otoczenia od przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo m oże „eks­ ploatow ać” otoczenie bez ograniczeń. Z drugiej jednak strony w iadom o, iż m onopol wywołuje wiele ujem nych skutków działalności przedsiębiorstwa, zarów no zewnętrznych, ja k i w ew nętrznych62, które są sprzeczne z ideą

60 Prom ień odległości pom iędzy przedsiębiorstwem a otoczeniem , będący pod staw ą do w yodrębnienia trzech stref terytorialnego położen ia przedsiębiorstw a, m oże mieć różną długość, w zależności od charakteru dan ego przedsiębiorstw a, zakresu jeg o współpracy itp. W ydaje się, że dla norm alnych w arunków m ożna przyjąć obszar w ojew ództw a lub regionu ja k o strefę pierwszej odległości, obszar kraju ja k o strefę drugą, natom iast pow iązania z podm iotem zagranicznym zakw alifikow ać d o strefy trzeciej ja k o najbardziej odległej.

61 Por. W . Jakóbik, M o n o p o l na rynku polskim , P aństw ow e W ydaw nictw o Ekonom iczne, W arszawa 1988, s. 49-53.

rozwoju przedsiębiorstwa. Pozornie najkorzystniejsza sytuacja przedsiębiorst­ wa w otoczeniu nie zawsze więc, ja k się okazuje w praktyce, najbardziej sprzyja rozwojowi przedsiębiorstwa.

D rug a form a stosunków przedsiębiorstw a z otoczeniem, czyli całkow ita jego zależność od otoczenia, jest niewątpliwie form ą najgorszą z punktu widzenia rozw oju przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo w tej form ie jest cał­ kowicie zdeterm inowane przez otoczenie. Z atraca wówczas swoją p o d m io to ­ wość i autonom ię, bez których to atrybutów nie m oże prow adzić własnej, niezależnej polityki rozwojowej.

Z reguły najszerszy jest udział tych form pow iązań, które zm ierzają do zachowania stanu równowagi pom iędzy przedsiębiorstwam i a otoczeniem. W zaproponow anych form ach podziału tych stosunków do tego rodzaju powiązań należy zaliczyć te, które są oparte n a wzajemnym oddziaływaniu i n a wzajemnej współpracy. W zajemne dw ustronne oddziaływanie przedsiębiorstw a i otoczenia jest tą form ą pow iązań, w której każda ze stron dąży do obopólnego interesu, ale z jednoczesnym zam iarem w ykorzystania partnera. Sens tej form y pow iązań przedstaw iono graficznie na rysunku 15.

Z rysunku 15 wynika, że we wzajemnym oddziaływaniu przedsiębiorstw a i otoczenia także trudn o jest zachow ać równowagę sił. N a pięć w ariantów powiązań przedsiębiorstw a z otoczeniem rów now aga występuje tylko w dwóch wypadkach, a mianowicie pom iędzy przedsiębiorstwam i A E i A F , przy czym równowagi te ukształtow ane są n a różnym poziomie. Pomiędzy przedsiębiorst­ wami A i E jest to poziom wysoki, natom iast pom iędzy przedsiębiorstwam i A i F poziom pow iązań jest niski. N atom iast w trzech pozostałych sytuacjach występuje wyraźny b rak równowagi. W dwóch w ypadkach, ja k wynika z rysunku 15, przedsiębiorstwo dom inuje nad swoimi partneram i w otoczeniu, natom iast w jednym w ypadku przew aga jest po stronie otoczenia.

W tych trzech ostatnich w ariantach pow iązań przedsiębiorstw a z otocze­ niem, ukazanych n a rysunku 15, m ożna zauważyć zbieżność z om ówionym i już

R ys. 15. W zajemne oddziaływ ania dw ustronne przedsiębiorstw a i otoczenia L e g e n d a : Siła oddziaływania: 1 -d u ża ; 2 -m a ła

dw om a pierwszymi form am i relacji przedsiębiorstwo-otoczenie. W zależności od tego, czy siła oddziaływania przedsiębiorstw a jest większa czy też przewaga jest po stronie p a rtn e ra z otoczenia, układ ten zbliża się albo do pierwszej z om ówionych form pow iązań, albo do drugiej. Różnica sprow adza się tylko do podm iotow ego zakresu oddziaływań. W dwóch pierwszych form ach powią­ zań nie m iały one ściśle adresowego charakteru. Reprezentowały więc od ­ powiednio szeroki zasięg pow iązań przedsiębiorstw a z otoczeniem, w stosunku do pow iązań dw ustronnych ukazanych n a rysunku 15.

Dwie ostatnie z wym ienionych form pow iązań akcentują nowy element w stosunkach przedsiębiorstw a z otoczeniem. W yraża się on nie w od­ działywaniu, k tóry w ukryciu zawiera podtekst wykorzystywania partnera, lecz we wzajemnej w spółpracy podm iotów wiązki instytucjonalnego otoczenia przedsiębiorstwa. Zgodnie z tym, co zostało już powiedziane przy okazji objaśniania istoty otoczenia przedsiębiorstwa, w spółpraca jest tym elementem, który przynosi najwięcej korzyści w kreow aniu rozwoju każdego z partnerów owej współpracy. W ydaje się, iż przyszłe stosunki pomiędzy podm iotam i otoczenia powinny ewoluować od pow iązań opartych n a wykorzystaniu jednego p artn era przez drugiego, od stosunków nadrzędności i podrzędności, do w spółpracy opartej na obopólnych korzyściach i zachow aniu stanu rów now agi w stosunkach z otoczeniem. R o la i ważność takiej współpracy systematycznie w zrasta, w m iarę ja k przedsiębiorstwa m uszą stawić czoła coraz to bardziej złożonemu, coraz bardziej wymagającemu i dynamicznemu otoczeniu.

Obie wymienione form y pow iązań przedsiębiorstwa z otoczeniem, oparte n a współpracy, nie są identyczne. Jed na z nich ogranicza się tylko do wzajemnej w spółpracy partnerów , druga z kolei oprócz tego elementu zakłada p o n adto kształtow anie nowych w arunków otoczenia, czyli nowych w arunków dalszej współpracy. Jest więc bardziej ekspansyw na i zawiera więcej 7 m ia n

istotnych z punktu widzenia rozw oju przedsiębiorstwa. Różnice pomiędzy wymienionymi form am i stosunków przedsiębiorstwa z otoczeniem ukazuje rysunek 16.

Pierwszy z w ariantów współpracy, ukazany na rysunku 16 jak o w ariant a, m oże charakteryzow ać pow iązania kooperacyjne przedsiębiorstw, układ integ­ racyjny dotyczący sprzedaży w yrobów gotowych lub inne tego typu ugrupow a­ nie przedsiębiorstw. W spółpraca przedsiębiorstw w określonych dziedzinach prow adzi wówczas do w yodrębnienia z otoczenia (formalnego lub nieform al­ nego) pewnej grupy przedsiębiorstw. Przedsiębiorstw a te tworzą wiązkę instytucjonalnej współpracy.

D rugi z w ariantów współpracy, ukazany z kolei na rysunku 16 jako w ariant b, oprócz samej w spółpracy przedsiębiorstw zmierza niekiedy do rozw iązywania także innych problem ów występujących w ram ach wiązki instytucjonalnego otoczenia przedsiębiorstwa. U kład kooperacyjny przedsię­ biorstw, w celu wyelim inow ania zawodnego dostawcy np. odlewów, m oże

6l b

R ys. 16. Stosunki przedsiębiorstw a z otoczeniem oparte na wzajemnej współpracy L e g e n d a : a -w sp ółp raca; b - w spółpraca i kształtow anie otoczenia

Ź r ó d ło : opracowanie własne.

pobudować w spólną odlewnię żeliwa. W spółpraca sprzedawców m oże d o ­ prowadzić do w ynegoq'ow ania niższych cen zbytu w yrobów gotowych, b a r­ dziej rytmicznych dostaw itp. W spółpraca ta k a staw ia szersze cele, będące potwierdzeniem korzystnej w spółpracy dotychczasowej, a także zapowiedzią dalszych sukcesów tej współpracy.

Aby ustalić, w jakim stopniu przedsiębiorstwo realizuje swoje cele ro z­ wojowe n a zasadzie harm onijnej w spółpracy z otoczeniem, a w jakim stopniu jego rozwój jest zdeterm inowany przew agą przedsiębiorstwa nad otoczeniem lub odw rotnie - jedn ostro nną jego zależnością od otoczenia, należy także rozpatrzyć przedm iot owej współpracy. Przedm iotem pow iązań przedsiębiorst­ wa z otoczeniem m ogą być:

1) szeroko rozum iane zasoby rzeczowe (surowce, m ateriały, części zam ien­ ne, elementy kooperacyjne, w yroby gotowe),

2) usługi produkcyjne, 3) środki pieniężne,

4) myśl techniczna i organizacyjna, 5) informacje,

6) świadczenia z zakresu działalności soq'alno-bytowej.

N a przedm iot pow iązań przedsiębiorstw a z otoczeniem m ożna także spojrzeć od strony:

1) sfer działalności przedsiębiorstwa, których one dotyczą,

2) rodzaju p roduktów finalnych, n a które pow iązania te są przenoszone, 3) zasileń odnoszących się od wejścia przedsiębiorstw a oraz tych pow iązań, które dotyczą wyjścia.

J a k z powyższego wynika, przedm iot pow iązań przedsiębiorstw a z otocze­ niem m oże być ujm ow any każdorazow o inaczej. Zależy to głównie od celu badania konkretnych potrzeb oraz od przyjętego zakresu badań.

Pierwszym elementem oceny pow iązań przedm iotowych jest uchwycenie wielkości owych pow iązań. D o pom iaru rozm iarów powiązań przedmiotowych m ogą być w ykorzystane różne m ierniki analizy ekonomicznej, a zwłaszcza:

1) m ierniki bezwzględne i względne, 2) m ierniki natężenia,

3) m ierniki obrazujące wielkości strumieniowe.

Bezwzględne ujęcie ilościowych rozm iarów pow iązań przedsiębiorstwa z otoczeniem jest niewątpliwie ważne. Obrazuje ono skalę zjawiska, ukazuje stopień otw artości gospodarki przedsiębiorstwa, a ponad to wskazuje n a jej zależność od otoczenia. Niemniej jed nak rozm iary powiązań powinny być również m ierzone m iaram i względnymi, pozwalającym i porów nać rozm iary powiązań z innymi wielkościami ekonom iki przedsiębiorstwa. Odniesienie rozm iarów pow iązań do przyjętych podstaw porów nania pozw ala n a okreś­ lenie intensywności pow iązań przedsiębiorstwa z otoczeniem.

Badaniem poziom u intensywności pow iązań przedsiębiorstwa z otoczeniem m ogą być objęte zwłaszcza pow iązania w zakresie zasileń m ateriałowych, elementów kooperacyjnych, środków pieniężnych. Stopień intensywności p o ­ w iązań m oże być wyrażony za pom ocą wskaźnika natężenia powiązań. Pozwala on określić relaq'e przedm iotu pow iązań do przyjętej podstaw y odniesienia. W artość takiego w skaźnika bardziej precyzyjnie informuje o wiel­