Zdolność przedsiębiorstwa przemysłowego do rozwoju i jej determinanty

Z pu nktu widzenia kompleksowej oceny rozw oju przedsiębiorstwa nie wystarczy ocena zjawisk i procesów występujących w przeszłości, i to zarów no występujących w otoczeniu, ja k i w samym przedsiębiorstwie. W obecnych uw arunkow aniach systemowych i realnych funkcjonow ania przedsiębiorstw przemysłowych trzeba w szerszym zakresie skupiać się n a ocenie tego, co m oże się wydarzyć w przyszłości i co m oże zmienić sytuaq'ę i położenie przedsiębior­ stwa w otoczeniu, niż na ocenie tego, co m iało miejsce w przeszłości. M yśl ta jednak nie zawsze znajduje dostateczne zrozumienie w praktyce. Ja k zauważył P. F. D rucker, wśród kadry kierowniczej wielu przedsiębiorstw „wciąż jeszcze istnieje ogrom na pokusa, aby łatać wczorajszą odzież, zamiast pracow ać nad zaprojektowaniem m odelu dnia jutrzejszego” 1.

Należy podkreślić, iż przyszłość przedsiębiorstwa nie była do tej pory również należycie eksponow ana w naszej literaturze m ikroekonom icznej. Znaczna część dyscyplin ekonomicznych była ukierunkow ana albo n a badanie przeszłości, albo na rozwiązywanie bieżących problem ów funkcjonowania przedsiębiorstw a. Problemy przyszłościowe przedsiębiorstw a były do tej po ry przedstaw iane z reguły fragmentarycznie. W związku z tym nie miały one charakteru globalnego i nie odnosiły się do przedsiębiorstwa jak o całości, lecz jedynie do niektórych jego problem ów lub obszarów działalności. B rak szerszych badań w tym zakresie stworzył pow ażną lukę we współczesnej wiedzy ekonomicznej w tej dziedzinie.

W zaproponow anym m odelu oceny rozwoju przedsiębiorstw przem ys­ łowych podjęta została p ró b a ściślejszego pow iązania przeszłości przedsiębior­ stwa z jego teraźniejszością i przyszłością. D latego też ocenie zdolności przedsiębiorstwa do rozwoju nadan o odpow iednią rangę. Stanowi ona bowiem jeden z trzech filarów, na których zasadza się cały m odel oceny rozwoju przedsiębiorstwa. Ocena zdolności przedsiębiorstwa do rozw oju spina tym samym w jedn ą całość przedstaw iony m odel oceny rozwoju przedsiębiorstw

przemysłowych, zarów no w ujęciu przestrzennym, ja k i czasowo-problemowym. A spekt przestrzenny m odelu jest określony przez relacje: ocena otoczenia - ocena wnętrza. Z kolei aspekt czasowo-problem owy wiąże niejako czas przeszły, teraźniejszość i przyszłość przedsiębiorstwa na jego drodze rozwojowej związanej z pokonywaniem wielu barier, zarów no w zakresie kształtow ania stosunków przedsiębiorstw a z otoczeniem, ja k i kształtowaniem relacji wewnętrznych.

Zachow anie zdolności przedsiębiorstw a do rozw oju wym aga od niego nie tylko odpow iedniego kształtow ania stosunków przedsiębiorstwa z otoczeniem, lecz również doskonalenia relacji przebiegających wew nątrz przedsiębiorstwa. Stąd zdolność przedsiębiorstw a do rozw oju, podobnie ja k sam rozwój, jest zdeterm inow ana zarów no czynnikami zewnętrznymi, występującymi w otocze­ niu, ja k również czynnikam i wewnętrznymi, zlokalizowanymi w samym przedsiębiorstwie. Obydw a te rodzaje czynników determ inują zdolność przed­ siębiorstwa do rozw oju. G raficznie ukazuje je rysunek 19.

R ys. 19. Czynniki kształtujące zd oln ość przedsiębiorstw a d o rozwoju

Ź r ó d ło : opracowanie własne.

Zdolność przedsiębiorstw a do rozw oju nie powstaje jed nak wyłącznie z samego fak tu kojarzenia szans i zagrożeń występujących w otoczeniu oraz m ocnych i słabych stro n zlokalizowanych w przedsiębiorstwie. Zarów no szanse, ja k i m ocne strony są pojęciam i względnymi, czyli powinny być z czymś porów nane. D opiero n a tej podstaw ie m ożna określić, co stanowi faktyczną okazję lub zagrożenie przedsiębiorstw a, a co jest ewentualnie jego m ocną lub słabą stroną.

Cele rozw oju przedsiębiorstwa m ożna określić jak o takie stany pożądane, których świadomość i wola osiągnięcia w przyszłości inspirują do działań realizowanych w chwili obecnej. N a tej podstaw ie m ożna zdefiniować również zdolność przedsiębiorstwa do rozwoju jak o um iejętnoścć pokonyw ania ograni­ czeń i barier w procesie dochodzenia do pożądanych stanów jego ekonom iki, wynikających z przyjętych celów. T a k więc zdolność przedsiębiorstw a do rozwoju kształtują w rezultacie jego cele rozw oju, szanse i ograniczenia występujące w otoczeniu oraz m ocne i słabe strony przedsiębiorstwa, a także relacje zachodzące między nimi, zapewniające możliwość rozw oju przed­ siębiorstwa w przyszłości. Obrazuje to rysunek 20.

Cele rozw oju

Szanse i ograni­ czenia otoczenia

M o cn e i słabe stro­ n y przedsiębiorstw a

Z d oln ość przedsię­ biorstw a d o rozw oju

R ys. 20 G lob aln e ujęcie zdolności przedsiębiorstw a d o rozwoju

Ź ró d ło : opracowanie własne.

Z przedstaw ionych rysunków wynika, iż są dwa punkty wyjścia w ocenie i kształtowaniu zdolności przedsiębiorstw a do rozwoju. Jeden jest oparty, według określenia R . A. W ebbera, n a tzw. podejściu od zewnątrz do w ew nątrz, natom iast drugi przyjmuje kierunek przeciwny, ponieważ wychodzi od wewnątrz na zew nątrz2. Zdolność przedsiębiorstwa do rozw oju m ożna przeto budow ać albo n a podstaw ie oceny otoczenia, albo n a podstaw ie oceny jego wnętrza.

Pragniemy jed n ak podkreślić, iż oceny te nie m ogą być od siebie oderw ane. Przeprowadzenie bowiem ścisłego podziału pom iędzy tymi dw om a obszaram i zagadnień, służących ocenie zdolności przedsiębiorstwa do rozw oju, jest praktycznie niemożliwe, ponieważ są one ze sobą powiązane. Przyjm ujem y zatem, iż ocena zdolności przedsiębiorstwa do rozw oju wymaga jednoczesnej oceny oddziaływania otoczenia i oceny znaczenia w nętrza przedsiębiorstwa. Tylko ze względów teoretycznych obydw a te obszary zagadnień m ogą być rozpatryw ane oddzielnie.

2. Ocena zdolności przedsiębiorstwa przemysłowego do rozwoju