R ozpatrując istotę rozw oju przedsiębiorstw' przemysłowych, należy usytuo wać term in rozw oju n a tle kategorii w zrostu. Pojęcia bowiem „w'zrost” i „rozw ój” byw ają niekiedy w' literaturze fachowej używane zamiennie. N a przykład P. B aran traktu je wzrost lub rozw'ój ekonomiczny jako przyrost w określonym czasie produkcji dó b r m aterialnych per c a p ita 63. Również niekiedy w praktyce pojęcia w zrostu i rozw oju są zaważone do sfery produkcji. M ów i się, iż te przedsiębiorstw a rozw ijają się dynamicznie, które szybko zwiększają swoją pro d u k q ’ę. N ato m iast w' tych przedsiębiorstwach, w których nie m a odpowiedniego przyrostu produkcji, nie m a rów'nież rozwoju. W ydaje się, iż zaakceptow anie w pełni takiego twierdzenia byłoby dużym uprosz czeniem, poniew aż tak ja k ogólnego pojęcia rozwoju nie należy traktow ać jak o synonim u pojęcia w zrostu, tak i rozw'oju przedsiębiorstwa nie m ożna utoż samiać wyłącznie z jego wzrostem , w tym zwłaszcza ze wzrostem jego wyników produkcyj nych.
Ogólne pojęcia w zrostu i rozw oju choć są pojęciami zbliżonymi, to jednak nie są pojęciami identycznymi. Większość autorów uważa, iż rozróżnienie tych pojęć jest celowe, teoretycznie popraw ce, a przede wszystkim konieczne z p u n k tu widzenia potrzeb badawczych. Przez pojęcie wzrostu rozumie się najczęściej dodatnie zmiany ilościowe w przebiegu różnych zjawisk przyrod niczych, społecznych czy gospodarczych. Rozwój natom iast kojarzony jest nie tylko ze zm ianam i ilościowymi, lecz także ze zmianami strukturalnym i i jakościowym i, jakie następują najczęściej w' wyniku zmian ilościowych64.
Różnice pom iędzy wzrostem a rozwojem są bardziej widoczne, jeśli określimy dziedzinę, n a tle której różnice te chcemy identyfikować. Jeśli za przedm iot rozw ażań przyjm iemy działalność gospodarczą, to należy stwier dzić, że zainteresow ania wzrostem i rozwojem gospodarczym m ają długą historię, poniew aż sięgają początków' myśli ekonom icznej65. Współcześni teoretycy ekonom ii najczęściej przez wzrost gospodarczy rozum ieją ilościowa zwiększenie się d ó b r i usług danego kraju w' określonym czasie66. Zdaniem
63 P. B aran, Ekonom ia p o lity czn a w zrostu, Państw ow e W ydaw nictw o N au k ow e, W arszawa 1958, s. 21.
64 Por. A . M . M ik lin, P roblem a rozw itija u> sowriem iennoj m arksistskoj filozofii, W oprosy F ilozofii 1980, nr 1, s. 34.
65 P ogląd y n a tem at wzrostu i rozw oju w historii m yśli ekonom icznej przedstawili m . in. Cz. Strzeszewski (In tegralny ro zw ó j g ospodarczy, Ośrodek D okum entacji i Studiów Społecznych, W arszawa 1976, s. 7-63 i J. Ż ebrok (P róba określenia isto ty rozwoju ekonom icznego, W ydaw nictw o U niw ersytetu Ś ląsk iego w K atow icach , 1983, s. 11-44).
“ Por. np.: M . N a siłow sk i, A n aliza czynników rozwoju gospodarczego P R L , Państw owe W ydaw nictw o E kon om iczne, W arszawa 1974, s. 15-24; O teoriach rozwoju współczesnego
I. Tim ofiejuka, „w zrost gospodarczy jest procesem pow iększania strum ienia m aterialnych d ó b r i usług, czyli procesem pow iększania rozm iarów produkcji społecznej” 67. Z kolei F . Perroux uważa, iż wzrost jest stałym powiększaniem podczas jednego lub wielu okresów pewnego w skaźnika gospodarczego68. Takim wskaźnikiem często proponow anym do oceny w zrostu gospodarczego, oprócz wielkości produkq'i, jest p ro d u k t globalny i dochód narodow y. W skaźniki te, poza wielkościami absolutnym i, są często ujm ow ane w przelicze niu na głowę jednego m ieszkańca, a więc uwzględniają również liczbę ludności danego kraju i jej zmiany w czasie.
W zrost gospodarczy stanow i m aterialn ą podstaw ę bardziej złożonego procesu, jakim jest rozwój gospodarczy. „W przeciwieństwie do w zrostu - pisze Cz. Strzeszewski - k tóry odnosi się zazwyczaj do pojedynczego, ściśle
określonego zjawiska, do zwiększania się jednej tyłko wielkości gospodarczej - rozwój, to zwiększanie wielu w skaźników życia gospodarczego, a naw et param etrów pozagospodarczych” 69. Cenne w określeniu Cz. Strzeszewskiego jest zwrócenie uwagi na elementy pozagospodarcze w rozw oju gospodarczym . Rozwój gospodarczy wymaga więc przem ian społecznych, politycznych, k ul turalnych, m oralnych itp. Stąd rozwój gospodarczy jest niekiedy rozpatryw any jak o rozw'ój społeczno-gospodarczy70. Celem rozw oju gospodarczego — zda
niem C. C larka - jest w zrost d o b ro by tu społecznego71. D latego najlepszą m iarą rozwfoju gospodarczego danego k raju jest standard życiowy jego obywateli72.
Z przytoczonych poglądów różnych autorów wynika, że rozw ój gospodar czy jest zjawiskiem bardziej złożonym od w zrostu gospodarczego. Jest również pojęciem szerszym, poniew aż obejmuje swoim zasięgiem większy wym iar zjawisk nie tylko ilościowych, lecz także jakościowych. Z tego względu ocena rozwoju gospodarczego jest bardziej złożona od oceny wfzrostu gospodarczego. W ym aga przyjęcia szerszego zestawu w skaźników 73 i bardziej rozbudow anych kapitalizm u, praca zbiorow a pod red. M . N a siłow sk iego, P aństw ow e W ydaw nictw o N a u k o w e,
W arszawa 1978, s. 42-49; M . K alecki, Z a ry s teorii w zrostu gospodarki socjalistycznej, Państw ow e W ydaw nictw o N a u k o w e, W arszaw a 1968, s. 11-14; A . K raw czew ski, W spółczesne teorie rozw oju
i funkcjonow ania system ów gospodarczych, P aństw ow e W ydaw nictw o E kon om iczne, W arszaw a
1976, s. 66-75; J. B eksiak, W zrost g o spodarczy i niepodzielność inw estycji, P aństw ow e W ydaw nict w o N au k ow e, W arszawa 1965, s. 9-23.
67 I. Tim ofiejuk, M iern iki w zrostu gospodarczego, Państw ow e W ydaw nictw o E kon om iczne, W arszawa 1973, s. 9 i 10.
“ F. Perroux, Idea po stęp u w obec nauk ekonom icznych obecnego okresu, w: E konom ia w obec
p o trze b ludzkich, Paryż 1961, s. 83.
“ Cz. Strzeszewski, op. cit., s. 64.
70 T . Obrębski, O istocie rozw oju społeczno-gospodarczego, E k on om ista 1975, nr 6, s. 1241-1259.
71 C. Clark, The C onditions o f Econom ic P rogress, L ond on 1940, s. 1.
72 W raz z rozw ojem ekonom icznym zwiększają się m ożliw ości lud zk ie w zakresie za spokojenia potrzeb, stwierdza J. Żebrok (op . d t ., s. 63).
73 W . K o sso w , P o k a za tieli ro sta i razw itija ekonom iki, W oprosy E kon om iki 1975, nr 12, s. 34-35.
kryteriów oceny, uwzględniających różne aspekty problem owe, w ujęciu czasowym oraz przestrzennym .
Po przedstaw ieniu ogólnych kategorii wzrostu i rozwoju oraz ich syntetycz nego ujęcia w działalności gospodarczej, m ożem y przejść do rozpatrzenia istoty w zrostu i rozw oju przedsiębiorstw przemysłowych. Idzie przede wszyst kim o stwierdzenie, czy w zrost i rozwój przedsiębiorstwa pozostaje w związku z m akroekonom icznym i procesam i wzrostu i rozwoju gospodarczego oraz czy pom iędzy w zrostem i rozw ojem przedsiębiorstw a w ystępują istotne różnice czy też te pojęcia m ożn a traktow ać jak o synonimy.
W odniesieniu do pierwszej z wymienionych kwestii uważamy, iż wzrost i rozwój przedsiębiorstw a są zależne od wzrostu i rozw oju gospodarczego, przy czym zależność ta jest całkowicie odm ienna w gospodarce nakazow o-rozdziel czej i w gospodarce rynkowej. W systemie nakazowo-rozdzielczym wzrost i rozwój przedsiębiorstw a były ściśle podporządkow ane strategii wzrostu i rozw oju całej gospodarki. D latego uw ażano, że wzrost przedsiębiorstwa był po prostu rezultatem w zrostu gospodarczego74. N atom iast w gospodarce rynkowej każde przedsiębiorstw o prow adzi swoją działalność n a własny rachunek i własne ryzyko. Oznacza to, iż kierunki tej działalności nie są w ypadkow ą odgórnych decyzji podejm owanych poza przedsiębiorstwem, lecz oparte są n a własnej strategii rozwoju. Cele przedsiębiorstwa są więc wynikiem jego autonom icznych decyzji, a w zrost i rozwój gospodarki jest funkq'ą wzrostu i rozwoju poszczególnych przedsiębiorstw, a nie odw rotnie75. Rozwój gospodarki o party jest na zasadzie wspólprzyczyniania się części do pow odze nia całości.
W gospodarce rynkowej wzrost i rozwój przedsiębiorstwa wynikają więc z własnych, w ew nętrznych potrzeb przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo kształ tuje swoją wielkość niezależnie od procesów występujących w całej gospodarce narodow ej. T ak więc zależności pom iędzy rozpatryw anym i procesami w skali m akro i m ikro są o wiele luźniejsze niż m a to miejsce w gospodarce nakazow o-rozdzielczej76. Co więcej uważamy, że pom iędzy m akroekonom icz nymi procesam i w zrostu i rozw oju gospodarczego a ich ujęciami m ikro w skali przedsiębiorstw a m ogą zachodzić istotne rozbieżności. W zrost przedsiębiorst wa może następow ać, kiedy gospodarka znajduje się w kryzysie oraz rozwój gospodarki m oże pow odow ać regres, stagnaq'ę lub upadek przedsiębiorstwa, co w gospodarce nakazowo-rozdzielczej było raczej wykluczone. Przedsiębiors tw a funkcjonow ały w kom forcie wiecznego bytu i nie zagrażała im upadłość.
74 Cele przedsiębiorstw a były podporządkow ane celow i naczelnem u całej gospodarki n arod o wej. Z ależność tę O. Lange ujął w postaci tzw. hierarchicznej struktury celów (Ekonomia
polityczn a, l. I, Państw ow e W ydaw nictw o N au k ow e, W arszawa 1963, s. 201).
75 Por. T . K ierczyński, Cele p rzedsiębiorstw a cele gospodarki narodowej, W ektory 1985, nr 8, s. 29 i 30.
76 Por. K . K ąpa, J. R óżański, M ożliw ości i sp osoby kojarzenia interesów ogólnogospodarczych
z interesam i p rzedsiębiorstw a, w: S tra teg ia przedsiębiorstw a i je g o p o zy c ja u> gospodarce narodowej,
O wiele bardziej złożona jest odpowiedź n a drugie z wymienionych pytań, odnoszące się do istotnych różnic pom iędzy wzrostem i rozwojem przed siębiorstwa. Pom im o coraz obszerniejszego piśm iennictwa na ten tem at pojęcia wzrostu i rozwoju przedsiębiorstw a nie są jeszcze w' literaturze światowej ostatecznie sprecyzowane, co u trudnia określenie zasadniczych różnic pom ię dzy tymi pojęciam i77. Najczęściej przez wfzrost przedsiębiorstwa rozum ie się pozytywną, ilościową, a więc wym ierną, zm ianę wielkości przedsiębiorstwa. N atom iast pojęciu rozwoju przedsiębiorstw a nadaje się zwykle szerszy wymiar. Obejmuje on swoim zakresem nie tylko zmiany pozytyw ne i wymierne, lecz również zmiany negatywne oraz tru d n o wymierne. U w ażam y jed nak , iż kategorie te wym agają bardziej wnikliwego naświetlenia, aby n a tej podstaw ie m ożna było precyzyjniej określić ich istotę oraz wykazać zasadnicze różnice, jakie między nimi występują.
W zrost przedsiębiorstwa jest jego wewnętrznym, naturalnym procesem. Rozpoczyna go m om ent pow stania (narodzin) przedsiębiorstwa. M a on więc pewne konotaq'e biologiczne, poniew aż następstwfem w zrostu przedsiębiorstw a jest stale powiększanie jego wielkości. Przejaw'em w zrostu przedsiębiorstw a są wymierne wielkości m aterialne i niem aterialne. Przykładem wielkości m aterial nych jest p o ten q ał techniczny, jego zdolności produkcyjne, liczba jednostek organizacyjnych itd. N iem aterialnym wyrazem w zrostu przedsiębiorstw a jest liczba jego pracow ników 78.
W zrost przedsiębiorstwa kojarzy się z pewnym procesem i z rezultatem owego procesu. Należy więc rozróżnić proces w zrostu i stan w zrostu przed
77 P oczątkow o wzrost przedsiębiorstw a byt utożsam iany z jego rozwojem . O becnie p ojęcia te są coraz częściej traktow ane jak o odrębne kategorie. R ów nież w naszej literaturze m ikro ekonom icznej najpierw m ów iło się o w zroście przedsiębiorstw a, a nie o je g o rozw oju. P o raz pierwszy terminu „strategia w zrostu” w odniesieniu d o przedsiębiorstw przem ysłow ych w literatu rze krajowej użył J. K w ejt (M e to d y i strategia zarządzan ia przedsiębiorstw przem ysłow ych, Państw owe W ydaw nictw o Ekonom iczne, W arszawa 1968, s. 231-237). Problem ow i w zrostu przedsiębiorstw pośw ięcono również w 1978 r. konferencję n au k ow ą (por. S trategiczn e p ro b lem y
wzrostu przedsiębiorstw , W ydaw nictw o Uniw ersytetu Ł ódzkiego, F o lia O econom ica, nr 25, 1982).
Zafascynow anie wzrostem przedsiębiorstw w iązało się zapew ne w latach siedem dziesiątych z szybkim tem pem inw estow ania w naszej gospodarce, dzięki którem u m ożliw a była rozb udow a i budow a wielu przedsiębiorstw . W zrost przedsiębiorstw próbow ano rów nież osiągać za p om ocą procesów integracyjnych. W iększość tych procesów m iała jednak ilościow y charakter i chyba słusznie m ów ion o w ów czas o wzroście przedsiębiorstw , a nie o ich rozw oju. Por. H . M reła,
Integracja organizacyjna przem ysłu, P aństw ow e W ydaw nictw o Ekonom iczne, W arszawa 1978, s.
59-147; J. K orlan , F orm y integracji p rzedsiębiorstw przem ysłow ych , w pracy zbiorow ej pod red. J. K orlana, Funkcje i stru ktura przedsiębiorstw . Ewolucja i integracja, P aństw ow e W ydaw nictw o Ekonom iczne, W arszawa 1976, s. 15-60; W . G abrusewicz, Charakter integracji p rzed się b io rstw
przem ysłow ych, j e j przesła n k i i fo rm y , Z eszyły N a u k o w e A kadem ii E konom icznej w Poznaniu, z.
79, 1978, s. 5-29.
78 M ierników charakteryzujących wzrost przedsiębiorstw a m oże b yć wiele. F ach ow e czasopis m a, publikujące listy najw iększych przedsiębiorstw , dostarczają różnych przykładów w tym zakresie. W ydaje się jednak, iż o doborze konkretnego m iernika pow inien decydow ać cel badania. D la teg o trudno określić, który z tych m ierników je st najlepszy, p on iew aż nie m a m iernika uniwersalnego.
siębiorstwa. Charakterystyczne jest, iż jeśli patrzym y n a wielkość przedsiębior stwa, to w pierwszej kolejności interesuje nas ów stan, a nie sam proces. M ożem y więc powiedzieć, iż wyrazem w zrostu przedsiębiorstwa jest wymierny stan jego wielkości.
Jeżeli na w zrost przedsiębiorstw a patrzym y ja k n a pewien proces biologicz ny, to wzrost kojarzy się głównie z pozytywnymi zmianam i jego wielkości79, z systematycznym powiększaniem się potencjału przedsiębiorstwa i z przecho dzeniem przedsiębiorstw a do coraz wyższej klasy wielkości. Jednakże w od niesieniu do przedsiębiorstw a ten, niejako naturalny, cykl wzrostu m oże być zachwiany. D latego uw ażam y, iż nie m ożna również wykluczyć wzrostu zerowego, a naw et ujem nego80.
D la uchwycenia kierunku w zrostu przedsiębiorstwa niezbędne jest porów nanie stanów końcow ych i początkow ych tych wielkości, które wyznaczają w zrost przedsiębiorstw a. Jeśli ich stan końcow y jest wyższy od stanu począt kowego, to m am y do czynienia ze wzrostem d o d a tn im. Jeśli stany tych wielkości są sobie równe, to m ożem y powiedzieć, iż wzrost przedsiębiorstwa jest zerowy, poniew aż cechuje go stagnaq'a. N atom iast jeśli stany końcowe, wyznaczające wielkość przedsiębiorstwa, będą niższe od ich stanów począt kowych, to m am y do czynienia ze wzrostem ujemnym. W tym ostatnim w ypadku wystąpił proces kurczenia się przedsiębiorstwa, który m oże d o prow adzić do jego upadłości. T ak więc wzrost przedsiębiorstwa, podobnie jak i jego rozwój, m oże być dod atn i i ujemny. K ierunek zm ian nie jest więc cechą wyróżniającą obie te kategorie.
W yróżnika kategorii wzrostu i rozw oju przedsiębiorstwa należy więc poszukiw ać nie w kierunkach dokonyw anych zmian, lecz w ich charakterze. Przyłączam y się zatem do poglądu tych autorów , którzy wzrost przedsiębiorst w a kojarzą głównie ze zm ianam i ilościowymi, natom iast rozwój przedsiębiorst wa u patrują nie tylko i nie tyle w zm ianach ilościowych, lecz przede wszystkim w zm ianach jakościow ych. Rozwój przedsiębiorstwa m oże nastąpić nawet wtedy, kiedy przedsiębiorstw o nie zwiększa ani wielkości produkq'i, ani liczby pracow ników . Co więcej uważam y, że rozwój przedsiębiorstwa m oże mieć również miejsce wówczas, kiedy wystąpi spadek wielkości produkq'i i zmniej szy się liczba pracow ników . D la istoty rozw oju przedsiębiorstwa przemys łowego charakterystyczne jest bowiem nie tyle zwiększanie produkq'i dotych czasowych wyrobów, co wprowadzenie zm ian umożliwiających podjęcie pro- dukq’i nowych wyrobów', aby w' ten sposób osiągnąć wyższą ich jakość, polepszyć dzięki tem u wyniki swego działania, a także sprostać nowym
79 W edług J. K o rta n a (S tra teg ie rozw oju przedsiębiorstw a przem ysłow ego w gospodarce
socjalistycznej, w pracy zbiorow ej p od red. W . K ulpy, S trategie rozwoju przedsiębiorstw a
u> gospodarce płanow an ej centralnie i gospodarce rynkowej, W ydaw nictw o Szkoły Głównej P lanow ania i Statystyki, W arszawa 1986, s. 41), „w zrost przedsiębiorstwa wyraża się długofalow ą pozytyw n ą zm ianą je g o w ielkości” .
80 Taki pogląd w now szym opracow aniu zaprezentow ał także J. K ortan (W z ro st i rozw ój
potrzebom społecznym. M ożna więc stwierdzić, że kiedy przedsiębiorstwo przemysłowe rozw aża problem y swojego w zrostu, wtedy najczęściej dąży do zwiększania rozm iarów dotychczasowej p rodukq’i, natom iast rozw iązując problem y rozwoju, zmierza do osiągnięcia czegoś więcej, a więc wyższego poziomu jakości produkq'i, popraw y funkq’onalności produkow anych w yro bów, w prowadzenia na rynek nowych wyrobów, obniżki kosztów własnych itp. D latego w rozw oju przedsiębiorstw a nie m ożna wykluczyć celowego i okresowego zmniejszania wolum enu dotychczas w ytwarzanych w yrobów po to, aby dokonać istotnej popraw y ich w alorów jakościow ych, gw arantujących możliwości w zrostu sprzedaży i osiągnięcie lepszych w yników finansowych w przyszłości.
„Rozwój — ja k pisze J. Schum peter - polega przede wszystkoim n a wykorzystaniu istniejących zasobów w sposób odm ienny, n a wytworzeniu za ich pom ocą nowych p roduktów bez względu n a to, czy zasoby te rosną, czy nie” 81. M ożna na tej podstaw ie stwierdzić, że rozwój przedsiębiorstw a, w ujęciu J. Schum petera, jest przede wszystkim now ą kom binacją czynników produkq'i, w rezultacie której następuje:
1) wprowadzenie nowego w yrobu na rynek,
2) opracow anie i wdrożenie nowej technologii produkq’i, 3) wejście na nowe rynki zbytu,
4) pozyskanie nowych źródeł zaopatrzenia m ateriałow ego, 5) przeprowadzenie zmian organizacyjnych82.
Z powyższego wynika, że zarów no wzrost, jak i rozwój przedsiębiorstw a m ogą mieć ten sam kierunek zmian. Przy czym wzrost następuje w wyniku zmian realizowanych w dotychczasowym systemie w artości przedsiębiorstwa, natom iast rozwój prowadzi do ukształtow ania nowej hierarchii celów przed siębiorstwa tak w zakresie relacji wewnętrznych, jak i w obszarze stosunków przedsiębiorstwa z otoczeniem. T a k więc głównym wyróżnikiem w zrostu i rozwoju przedsiębiorstwa jest zakres i charakter zm ian będący ich podstaw ą. Rozwój przedsiębiorstwa to przede wszystkim głębokie i szerokie zmiany jakościowe, wykraczające p o za dotychczasowy, tradycyjny zakres działań przedsiębiorstwa. Rozwój to wielka innow aq'a przedsiębiorstwa, prow adząca do zasadniczych przeobrażeń jego w nętrza oraz położenia przedsiębiorstw a w otoczeniu. N atom iast w zrost przedsiębiorstwa to kontynuow anie d otych czasowej działalności w jej obecnej strukturze i kierun kach83. W zrost, w odróż nieniu od rozw oju, opiera się głównie n a zm ianach ilościowych.
K ojarzenie wzrostu przedsiębiorstwa wyłącznie ze zmianami ilościowymi, a jego rozw oju ze zmianam i jakościowym i jest także pewnym uproszczeniem. W rzeczywistości bowiem nigdy nie występują zmiany ilościowe w oderw aniu
81 J. Schum peter, op. cii., s. 107. 82 Ibidem , s. 104.
83 N iek tórzy autorzy uw ażają, że i wzrost przedsiębiorstw a m oże oznaczać zm ianę technologii produkcji, dotychczasow ych m etod pracy i system ów kierow ania (por. E. M asłyk, op. cit., s. 30). U w ażam y jednak, iż nie jest to zasadnicza cecha w zrostu przedsiębiorstw a przem ysłow ego.
od zm ian jakościow ych. D latego wzrost m oże być czynnikiem rozwoju przedsiębiorstw a, poniew aż narastanie zm ian ilościowych często pociąga za sobą zmiany jakościowe.
Rozwój przedsiębiorstw a jest zjawiskiem złożonym. O ile jego wzrost odnosi się zazwyczaj do pojedynczego, ściśle określonego zjawiska, np. w zrostu produkq'i, zatrudnienia, kosztów własnych, to rozwój obejmuje najczęściej jednoczesne zmiany wielu wskaźników' charakteryzujących działal ność przedsiębiorstw ^84. A trybutem rozw oju przedsiębiorstwa jest więc kom pleksowość. Pojęcie rozwoju przedsiębiorstwa jest zatem czymś szerszym od pojęcia w zrostu.
Istotę rozw oju przedsiębiorstw a należy ponad to kojarzyć z pew ną całością, wszechstronnością i proporq'onalnością zmian poszczególnych elementów ekonom iki przedsiębiorstwa. D latego rozwój w' istocie swojej powinien być traktow any jak o rozwój integralny, ja k o sprzężone zmiany wszystkich czynników przedsiębiorstw a85. D la istoty rozwoju przedsiębiorstwa prze mysłowego charakterystyczne są więc zharm onizowane zmiany większości podstaw ow ych elementów' ekonom iki przedsiębiorstwa, w' ich wzajemnej współzależności i powiązaniu. Jeżeli ulepszymy tylko jeden fragm ent działania przedsiębiorstwa i to w sposób rażąco odbiegający od poziom u pozostałych dziedzin jego działalności, to te wycinkowe zmiany m ogą stać się nawet hamulcem rozw oju przedsiębiorstw a, czynnikiem zakłócającym pracę całości, a ju ż co najmniej zmiany te w niczym m ogą nie popraw ić aktualnego położenia przedsiębiorstw a86.
Rozwój przedsiębiorstw a jest wprawdzie związany z celowym i stałym w ytrącaniem przedsiębiorstw a lub poszczególnych jego fragm entów ze stanu równowagi, lecz owo w ytrącanie nie m oże być aż takie, aby uniemożliwiało przedsiębiorstwu odzyskanie owej równowagi i to na możliwie wyższym poziom ie87. W przeciwnym w ypadku m oże pow itać sytuaq‘a nazw ana przez T. K otarbińskiego „paradoksem postępu” , polegająca na zbyt szybkim uspra wnianiu części, które m ogą szkodzić całości88.
Z przytoczonych wyżej poglądów wynika, że stosunek wzrostu i rozwoju do równowagi przedsiębiorstw a jest odmienny. O ile wzrost poprzez odcin
84 Por. W. K o sso w , op. cit., s. 36-40.
85 K oncep cja rozwoju zrów now ażonego (integralnego) jest koncepcją świeżą. Pow stała ona po drugiej wojnie św iatow ej i w zasadzie odn osi się do gospodarki ja k o całości. M a więc wymiar m akroekonom iczny. Charakterystyczne jest jednak , że pierwszą wersję zrów now ażonego rozwoju wysunął P. R osen stein -R odan w odniesieniu d o przedsiębiorstw a. Stwierdził on, że pojedyncze