Instytucje rynku pracy

Obecnie rynek pracy w Polsce obsługuje wiele instytucji, z których większość została for-malnie powołane do pełnienia swoich funkcji w latach 90. ubiegłego wieku czy na począt-ku bieżącego stulecia. Dopocząt-kumentem porządpocząt-kującym klasyfikację instytucji działających na rzecz rynku pracy jest Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Podstawowy podział instytucji rynku pracy przebiega według kryterium „publiczne – niepubliczne”. Do pierwszych zaliczane są publiczne służby zatrud-nienia oraz ochotnicze hufce pracy, a do drugich agencje zatrudzatrud-nienia i instytucje szko-leniowe, a także instytucje dialogu społecznego i partnerstwa lokalnego. Z czego dwa ostatnie typy nie będą opisane, gdyż choć ich rola jest ważna, nie świadczą one bezpo-średnich usług dla osób bezrobotnych. Obok nich funkcjonuje wiele jeszcze innych orga-nizacji, w których obszarze działań znajdują się usługi adresowane do osób bezrobotnych czy poszukujących pracy np. akademickie biura karier.

Główną rolą instytucji rynku pracy jest promowanie zatrudnienia, łagodzenie skutków bezrobocia i aktywizacja zawodowa ludności. W odróżnieniu od instytucji pomocy spo-łecznej działania instytucji rynku pracy są prowadzone w celu: osiągnięcia pełnego i pro-duktywnego zatrudnienia, rozwoju zasobów ludzkich, osiągnięcia wysokiej jakości spe-cjalistów na rynku pracy. Wspólne dla obu rodzajów instytucji jest wzmacnianie integracji oraz solidarności społecznej.

1.4.2.1. Publiczne służby zatrudnienia

Od 2004 roku w Polsce funkcjonuje tzw. rządowo-samorządowa administracja rynku pra-cy w postaci publicznych służb zatrudnienia (PSZ). Tworzą ją organy zatrudnienia wraz z powiatowymi i wojewódzkimi urzędami pracy, urzędem obsługującym ministra właści-wego do spraw pracy oraz urzędami wojewódzkimi.

Zadania samorządu województwa w zakresie rynku pracy realizowane są przez

woje-wódzki urząd pracy (WUP), który jest jednostką organizacyjną samorządu

wojewódz-twa. Główne działania tych jednostek to określanie i koordynowanie regionalnej polityki rynku pracy i rozwoju zasobów ludzkich zgodnie z krajową polityką rynku pracy. Kwestia ta znajduje odzwierciedlenie w treści regionalnego planu działań na rzecz zatrudnienia. Wykonanie tego zadania wymaga od WUP gromadzenia odpowiednich statystyk, na pod-stawie których opracowywane są różnorodne analizy rynku pracy.

Bezpośrednimi usługami świadczonymi dla osób bezrobotnych przez WUP jest udzielanie informacji bezrobotnym na temat ofert pracy za granicą, jak i o warunkach pracy na teryto-rium kraju, do którego zamierzają wyemigrować. Działalność informacyjna w ramach sieci EURES funkcjonuje również w powiatowych urzędach pracy. „Warto dodać, iż struktury orga-nizacyjne WUP i PUP nie są ujednolicone w skali kraju, co oznacza, iż stanowiska pracowni-ków sieci EURES mogą być tworzone w różnych działach urzędów pracy. Informacje na te-mat usług świadczonych w ramach EURES, można uzyskać na stronie www.eures.praca.gov. pl oraz na Europejskim Portalu Mobilności Zawodowej http://ec.europa.eu/eures/home. jsp?lang=pl. Na tych stronach można również skorzystać z usługi pośrednictwa pracy”. W ramach wojewódzkich urzędów pracy tworzone są centra informacji i planowania

kariery zawodowej (CIPKZ), które są wyspecjalizowanymi jednostkami organizacyjnymi.

Do zadań tych jednostek należą:

Î wspomaganie powiatowych urzędów pracy w prowadzeniu poradnictwa zawodo-wego przez świadczenie wyspecjalizowanych usług w zakresie planowania kariery zawodowej na rzecz bezrobotnych i poszukujących pracy, w tym świadczy usługę poradnictwa na odległość z wykorzystaniem systemów teleinformatycznych; Î opracowanie, aktualizowanie i upowszechnianie informacji zawodowych na terenie

Î we współpracy z akademickimi biurami karier opracowanie, aktualizowanie i upo-wszechnianie informacji zawodowej, w szczególności w akademickich biurach karier i powiatowych urzędach pracy na terenie województwa;

Î świadczenie poradnictwa zawodowego na rzecz pracodawców oraz ich pracowni-ków, wspomagając powiatowe urzędy pracy w tym zakresie;

Î udzielanie informacji o możliwościach i zakresie świadczonej pomocy przez urzędy pracy;

Î w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw pracy opracowuje i aktualizuje informacje zawodowe oraz inne zasoby informacji pomocne w aktywnym poszuki-waniu pracy o charakterze ogólnokrajowym;

Î realizowanie działań o charakterze metodyczno-szkoleniowym w zakresie usług ryn-ku pracy dla pracowników wojewódzkiego i powiatowych urzędów pracy.

Jeśli osoba bezrobotna chciałaby skorzystać z pomocy oferowanej przez CIPKZ musi zgło-sić się do wojewódzkiego urzędu pracy odpowiedniego dla jej miejsca zamieszkania lub poszukać informacji o ofercie CIPKZ na stronie internetowej danego WUP (CIPKZ nie po-siadają własnych stron internetowych). W takim centrum na podstawie wywiadu/rozmo-wy następuje dobór narzędzi, które są dostosowane do sytuacji potencjalnego kandydata do pracy i pozwalają na identyfikację jego cech społeczno-zawodowych. „Rolą doradcy jest udzielenie pomocy osobie bezrobotnej w zidentyfikowaniu potrzebnej jej informacji; ustaleniu, gdzie takie informacje może otrzymać; upewnieniu się, które z tych informacji są wiarygodne oraz zaplanowanie sposobu ich zastosowania w dalszym działaniu”. Jest to szczególnie przydatne dla osób, które są zagubione w informacyjnym labiryncie oraz nie potrafią same wyszukiwać informacji. Jest to również miejsce, gdzie można zweryfiko-wać ogłoszenia o pracy za granicą.

Zadania samorządu powiatu w zakresie polityki rynku pracy są wykonywane przez

powiatowe urzędy pracy (PUP). Instytucja ta zajmuje się bezpośrednią obsługą

pod-miotów rynku pracy, czyli osób bezrobotnych i poszukujących pracy oraz pracodaw-ców. Obsługa ta oznacza m.in. prowadzenie dla nich pośrednictwa pracy, doradztwa zawodowego. Głównym celem ich działań jest to, aby wszystkie osoby, które chcą pracować mogły znaleźć pracę. W związku z tym, mogą uruchamiać różnorodne szko-lenia, inicjować przygotowanie zawodowe, subsydiować zatrudnienie. Obok wymie-nionych działań realizuje funkcje ochronne poprzez przyznawanie i wypłatę zasiłków oraz innych świadczeń z tytułu bezrobocia. Rolę nadrzędną pełnią te działania, które mają promować zatrudnienie, czyli takie, które będą sprzyjać powrotowi bezrobot-nych na rynek pracy.

Poza tym zadaniem PUP jest opracowanie i realizowanie programu promocji zatrudnienia oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy, który jest częścią powiatowej strategii rozwiązywa-nia problemów społecznych.

1.4.2.2. Ochotnicze Hufce Pracy (OHP)

Ochotnicze Hufce Pracy wykonują zadania państwa na rzecz młodzieży powyżej 15. roku życia i bezrobotnych do 25. roku życia, którzy nie ukończyli szkoły podstawowej lub gim-nazjum, nie kontynuują nauki po ukończeniu tych szkół albo pragną uzupełnić ponadgim-nazjalne wykształcenie ogólne bądź zawodowe. Celem działalności jest zatrudnienie oraz przeciwdziałanie marginalizacji i wykluczeniu społecznemu młodzieży, a także jej kształce-nie i wychowakształce-nie.

Formalnie OHP to państwowa jednostka budżetowa nadzorowana przez ministra właści-wego do spraw pracy. W zakresie kształcenia i wychowania młodzieży OHP są instytucjami należącymi do systemu oświaty, umożliwiającymi zdobycie kwalifikacji zawodowych oraz uzupełnienie wykształcenia. OHP same mogą prowadzić działalność edukacyjno-szkole-niową lub w porozumieniu z kuratoriami oświaty i organami prowadzącymi szkoły kierują uczestników OHP do szkół i placówek oświatowych.

W obszarze zatrudnienia oraz przeciwdziałania marginalizacji i wykluczeniu społecznemu młodzieży OHP zajmują się:

Î organizowaniem zatrudnienia dla młodzieży w wieku powyżej 15 lat, która nie ukoń-czyła szkoły podstawowej lub gimnazjum lub nie kontynuuje nauki po ukończeniu tych szkół, osób bezrobotnych do 25. roku życia, uczniów i studentów,

Î prowadzeniem poradnictwa zawodowego dla młodzieży oraz mobilnych centrów informacji zawodowej,

Î inicjowaniem międzynarodowej współpracy i wymiany młodzieży.

Rysunek 3. Struktura organizacyjna Ochotniczych Hufców Pracy

Komenda Główna OHP Komendy wojewódzkie OHP Centra Edukacji i Pracy Młodzieży

Ośrodek Szkolenia i Wychowania Hufce Pracy Środowiskowe Hufce Pracy

Rejonowe Ośrodki Szkolenia Zawodowego Młodzieży

Ośrodki Szkolenia Zawodowego Centra Kształcenia i Wychowania

• Młodzieżowe Biura Pracy (i filie) • Kluby Pracy (i filie)

• Mobilne Centra Informacji Zawodowej • Młodzieżowe Centra Kariery • Punkty Pośrednictwa Pracy • Punkty Pośrednictwa Pracy

Źródło: Strona Ochotniczych Hufców Pracy: http://www.ohp.pl/?id=42&id_menu_r=42 [dostęp 17.06.2014 r.]

W praktyce realizacją tak zdefiniowanego celu zajmuje się wiele jednostek znajdujących się w strukturze organizacyjnej OHP (rysunek 3). Warto zauważyć, iż w różnych miasta

może być więcej różnych jednostek, a w innych mniej. Powoduje to, że młodzież, która po raz pierwszy kontaktuje się z tą instytucją może być zagubiona, gdyż nie wie, jakiego rodzaju wsparcia i usług może od każdej z nich oczekiwać. W opracowaniu scharakteryzo-wano jedynie te jednostki, które zajmują się obsługą bezrobotnej młodzieży.

Centra kształcenia i wychowania realizują zadania w stosunku do młodzieży

niedosto-sowanej społecznie, ze środowisk zagrożonych demoralizacją, z rodzin niespełniających funkcji opiekuńczo-wychowawczych. Poprzez swoją działalność umożliwiają młodzie-ży zdobycie zawodu lub przekwalifikowanie zawodowe. Przygotowują młodzież do ak-tywnego poruszania się na rynku pracy. Organizują pracę wychowawczo-terapeutyczną z młodzieżą zagrożoną wykluczeniem i wchodzącą w konflikt z prawem.

Centra edukacji i pracy młodzieży są ponadpowiatowymi jednostkami

organizacyj-nymi OHP oraz realizują zadania z zakresu aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu. Są często pośrednikiem oferującym czasowe zatrudnienie ludziom młodym w celu zdo-bycia przez nich doświadczenia zawodowego i nawiązania kontaktów z pracodawcami. Centra edukacji i pracy młodzieży prowadzą swoją działalność poprzez: młodzieżowe biu-ra pbiu-racy, kluby pbiu-racy, mobilne centbiu-ra informacji zawodowej.

Młodzieżowe biura pracy zajmują się prowadzeniem pośrednictwa pracy i poradnictwa

zawodowego oraz umożliwiają bezrobotnej młodzieży ze szkół ponadpodstawowych zdobycie zawodu. W ramach szczegółowych zadań można wyróżnić:

Î poszukiwanie i rejestrację ofert pracy, Î prowadzenie banku danych o pracodawcach,

Î prowadzenie kart uczniów szkół średnich, absolwentów, bezrobotnych i osób poszu-kujących pracy,

Î udzielanie kandydatowi do pracy pomocy w doborze odpowiedniej oferty,

Î udzielanie pomocy pracodawcy w doborze pracownika odpowiadającego ofercie pracy, Î organizowanie giełd pracy i targów pracy,

Î organizowanie innych przedsięwzięć umożliwiających kontakty poszukującego pra-cy z pracodawcami (spotkania, „mityngi prapra-cy”),

Î informowanie młodzieży o innych formach zatrudnienia organizowanych przez OHP i kierowanie jej do pracy stałej, sezonowej i krótkoterminowej (na zastępstwo), Î podejmowanie współpracy z organizacjami o podobnym profilu działalności,

szcze-gólnie z pośrednikami pracy z urzędów pracy.

Kluby pracy udzielają informacji z zakresu poradnictwa zawodowego dla młodzieży szkół

po-nadpodstawowych, absolwentów, bezrobotnych i innych osób poszukujących zatrudnienia. Udzielają również porad zawodowych indywidualnie i grupowo, pomocy w określeniu pre-dyspozycji psychofizycznych kandydatów przy wyborze zawodu i stanowiska pracy. Klienci klubów mogą uzyskać informacje o możliwościach szkolenia i otrzymać skierowanie na nie,

a także sami mogą zajmować się organizowaniem szkoleń, warsztatów, w ramach których ich uczestnicy poznają mechanizmy rządzące rynkiem pracy i zasady poruszania się po nim, naby-wają umiejętności skutecznego poszukiwania i zdobywania pracy.

Sieć mobilnych centrów informacji zawodowej oferuje usługi adresowane przede

wszyst-kim dla młodzieży powyżej 15. roku życia z terenów, gdzie utrudniony jest dostęp do wszech-stronnej informacji o rynku edukacyjnym i rynku pracy. Do ich zadań należy przede wszystkim przełamywanie bariery dostępu do informacji zawodowej i zapobieganie wykluczeniu spo-łecznemu młodzieży uczącej się i wchodzącej na rynek pracy. Prowadzą usługi poradnictwa zawodowego w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych; w pierwszej kolejności zaś działanie MCIZ obejmuje osoby zamieszkałe w małych miastach i gminach na terenach wiej-skich oraz po byłych Państwowych Gospodarstwach Rolnych (PGR).

Hufce pracy to jednostki, których podstawowym zadaniem jest udzielanie pomocy

młodzieży w uzyskaniu i podwyższaniu wiedzy ogólnej oraz kwalifikacji zawodowych we współdziałaniu z pracodawcami. Hufce organizują zatrudnienie młodych ludzi pozo-stających bez pracy, a także zajmują się wychowaniem i resocjalizacją młodzieży zagrożo-nej i niedostosowazagrożo-nej społecznie. W hufcach młodzież poddana jest działaniom profilak-tycznym, diagnosprofilak-tycznym, terapeutycznym; zdobywa wykształcenie ogólne i zawodowe; otrzymuje możliwość podwyższenia kwalifikacji zawodowych i przekwalifikowania. 1.4.2.3. Agencje zatrudnienia

Agencje zatrudnienia to niepubliczne instytucje rynku pracy prowadzące działalność go-spodarczą polegającą na świadczeniu usług na rynku pracy w zakresie pośrednictwa pra-cy, poradnictwa zawodowego, doradztwa personalnego oraz pracy tymczasowej15.

Pośrednictwo pracy polega na udzielaniu pomocy osobom bezrobotnym,

poszukują-cym pracy w uzyskaniu odpowiedniego zatrudnienia, a pracodawcom w pozyskaniu pra-cowników o poszukiwanych kwalifikacjach. W związku z tym inicjują i organizują kontakty osób bezrobotnych z pracodawcami. W ramach tej usługi informują również swoich klien-tów o aktualnej i przewidywanej sytuacji na rynku pracy. Mogą również kierować osoby indywidualne do pracy zagranicą16.

Agencje zatrudnienia w przypadku prowadzenia pośrednictwa pracy nie mogą pobierać żadnych opłat od osób bezrobotnych i poszukujących pracy. Jedynym wyjątkiem są opła-ty z opła-tytułu fakopła-tycznie poniesionych kosztów związanych ze skierowaniem do pracy zagra-nicę (np. koszty dojazdu, tłumaczenia dokumentów itd.).

Poradnictwo zawodowe oznacza udzielenie klientowi (bezrobotnemu, poszukującemu

pracy) pomocy w wyborze odpowiedniego zawodu i miejsca zatrudnienia. W tym celu

15 Nie wszystkie agencje świadczą wszystkie te usługi.

inicjują, organizują i prowadzą grupowe porady zawodowe, zajęcia aktywizujące w zakre-sie pomocy w aktywnym poszukiwaniu pracy.

Doradztwo personalne jest adresowane raczej dla pracodawców, w ramach którego

prowadzą analizy zatrudnionych osób, określają ich kwalifikacje, wartościują stanowiska pracy, oceniają pracowników itd.

Praca tymczasowa polega na zatrudnianiu pracowników tymczasowych i kierowaniu

tych pracowników oraz osób niebędących pracownikami do wykonywania pracy tym-czasowej na rzecz i pod kierownictwem pracodawcy, który jest klientem agencji zatrud-nienia. Przedstawiona forma zatrudnienia oparta jest na zasadach określonych w przepi-sach o zatrudnieniu tymczasowym. Warto dodać, że zatrudnienie tymczasowe opiera się na układzie, w którym występują trzy strony powiązane dwiema umowami. Jedna zawarta jest między osobą świadczącą pracę a agencją zatrudnienia. Druga zaś między podmio-tem korzystającym z pracy (czyli np. firmą) i agencją zatrudnienia. Warto zwrócić uwagę, że umowa zawarta z tego rodzaju podmiotem powinna zawierać określone treści, o czym warto poinformować klienta, który chce skorzystać z takiej formy zatrudnienia.

Umowa o pracę zawarta między agencją pracy tymczasowej a pracownikiem tymczaso-wym powinna określać:

Î strony umowy;

Î rodzaj umowy i datę zawarcia umowy;

Î wskazywać pracodawcę użytkownika i ustalony okres wykonywania na jego rzecz pracy tymczasowej, warunki zatrudnienia pracownika tymczasowego, w szczególno-ści rodzaj pracy, która ma być powierzona pracownikowi tymczasowemu;

Î wymiar czasu pracy;

Î miejsce wykonywania pracy tymczasowej;

Î wynagrodzenie za pracę oraz termin i sposób wypłacania tego wynagrodzenia przez agencję pracy tymczasowej17.

Odbiorcami wymienionych wyżej usług są podstawowe podmioty rynku pracy: pracodaw-cy, osoby poszukujące prapracodaw-cy, bezrobotni. Agencja może rozpocząć działalność po uzyska-niu wpisu do rejestru agencji zatrudnienia prowadzonego przez marszałka województwa. Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy wyróżnia pewną grupę pod-miotów, wobec których nie wymaga się wpisu do rejestru agencji zatrudnienia18: Î Ochotnicze Hufce Pracy;

Î Centra Integracji Społecznej oraz Kluby Integracji Społecznej;

17 J. Wiśniewski, Prawne aspekty pracy tymczasowej, TNOiK, Stowarzyszenie Wyższej Użyteczności „Dom Organizatora”, Bydgoszcz-Toruń 2007, s.. 30. 18 Por. art. 18c ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, op. cit.

Î wyspecjalizowane organy wojskowe, o których mowa w przepisach o służbie woj-skowej żołnierzy zawodowych, wykonujące te usługi dla żołnierzy zawodowych zwalnianych i zwolnionych z zawodowej służby wojskowej;

Î przedsiębiorców zagranicznych spełniających określone w ustawie warunki.

Funkcje agencji zatrudnienia mogą realizować podmioty publiczne, prywatne oraz pozarządowe19.

1.4.2.4. Instytucje szkoleniowe

Instytucjami szkoleniowymi są publiczne i niepubliczne podmioty prowadzące edukację pozaszkolną20. Usługi szkoleniowe finansowane ze środków publicznych (np. Funduszu Pracy) mogą być adresowane do bezrobotnych i poszukujących pracy. Podmiot może prowadzić takie szkolenia pod warunkiem, że będzie wpisany do rejestru instytucji szkole-niowych prowadzonego przez wojewódzki urząd pracy.

O wpis do rejestru może ubiegać się każda instytucja szkoleniowa, która złoży odpowied-ni wodpowied-niosek o dokonaodpowied-nie takiej rejestracji wraz z informacjami o: tematyce prowadzonych szkoleń, kadrze prowadzącej szkolenia, bazie lokalowej, jej wyposażeniu i środkach dydak-tycznych, metodach oceny jakości szkoleń, liczbie bezrobotnych i poszukujących pracy objętych szkoleniami w okresie ostatniego roku.

Do instytucji edukacyjnych prowadzących działalność szkoleniową należą: publiczne szkoły, placówki lub ośrodki; niepubliczne szkoły lub placówki; szkoły wyższe; organizacje pozarządowe; inne podmioty prowadzące edukację pozaszkolną, np. firmy prywatne. 1.4.2.5. Akademickie biura karier (ABK)

Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy definiuje akademickie biuro karier (ABK) jako jednostkę działającą na rzecz aktywizacji zawodowej studentów i absol-wentów szkoły wyższej21. Może być ono prowadzone przez szkołę wyższą lub organizację studencką. Do zadań biura karier należy:

Î dostarczanie studentom i absolwentom szkoły wyższej informacji o rynku pracy i możliwościach podnoszenia kwalifikacji zawodowych;

Î zbieranie, klasyfikowanie i udostępnianie ofert pracy, staży i praktyk zawodowych; Î prowadzenie bazy danych studentów i absolwentów uczelni zainteresowanych

zna-lezieniem pracy;

19 Więcej informacji na temat usług realizowanych przez agencje zatrudnienia można znaleźć na stronie Stowarzyszenia Agencji Zatrudnienia SAZ: www.saz.org.pl. lub na Portalu Publicznych Służb Zatrudnienia: http://www.psz.praca.gov.pl/ [dostęp: 30.04.2014]. 20 Patrz art. 20 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2013 r. poz. 674 z późn. zm.)

oraz Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 27 października 2004 r. w sprawie rejestru instytucji szkoleniowych (Dz. U. nr 236, poz. 2365).

Î pomoc pracodawcom w pozyskiwaniu odpowiednich kandydatów na wolne miej-sce pracy oraz staże zawodowe;

Î pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy, w tym: doradztwo indywidualne, doradz-two zbiorowe, warsztaty doskonalące umiejętności, pomoc w znajdowaniu praktyk, organizowanie i opieka nad praktykami studenckimi, udostępnianie ofert pracy sta-łej, czasowej.

Wymienione zadania mieszczą się w grupie działań usług rynku pracy takich jak pośred-nictwo pracy i doradztwo zawodowe. Podmiot je wykonujący powinien posiadać odpo-wiedni wpis do rejestru agencji zatrudnienia. W przypadku biura karier o wpis może ubie-gać się szkoła wyższa lub organizacja studencka22. Oznacza to, że ABK nie są instytucjami samodzielnymi, niezależnymi finansowo i niekomercyjnymi.