Obcokrajowcy i mniejszości etniczne Cechy społeczno-demograficzne:

Î Osoby o statusie uchodźcy, osoby z pobytem tolerowanym, osoby przebywające nielegalnie;

Î Mieszkają głównie w dużych miastach;

Î Osoby o różnych kwalifikacjach, ale w większości bez dokumentów je potwierdzających; Î Osoby w wieku 20-55 lat;

Î Utrzymują się głównie z pracy nielegalnej i/lub świadczeń pomocy społecznej (w przypadku osób przebywających legalnie);

Î Najliczniejsze grupy w Polsce to Czeczeni, Wietnamczycy, obywatele państw Afryki. Do tej grupy można zaliczyć również Romów.

Główne przyczyny pozostawania bez pracy:

Î Brak znajomości języka polskiego; Î Brak potwierdzonych kwalifikacji;

Î Niechęć pracodawców do zatrudnia osób o odmiennej kulturze, wyznaniu, zwyczajach. Charakterystyka psycho-społeczna z uwzględnieniem konsekwencji pozostawania przez długi czas bez pracy:

Î Osoby często podejmujące dorywczo pracę „na czarno”, ale również zdarza się praca w sferach związanych z przestępczością zorganizowaną (np. przemyt narkotyków, papierosów);

Î Najczęściej osoby pracowite i chcące pracować; znajdujące różne formy działalności pozwalające na przetrwanie (np. żebrzący Romowie, handlujący Wietnamczycy); Î Rzadko korzystają z form aktywizacji zawodowej oferowanych przez urząd pracy,

gdyż nie są grupą znajdującą się w szczególnej sytuacji na rynku pracy;

Î Nieznajomość sytuacji na krajowym rynku pracy i wymagań polskich pracodawców; Î Odmienność kulturowa powodująca trudności w adaptacji społecznej i zawodowej; Î Osoby obciążone trudnymi doświadczeniami, które przeżyły w swoim kraju (np.

roz-dzielenie z członkami rodziny, śmierć najbliższych, gwałty, ucieczki, głód) oraz pod-czas wyjazdu ze swego kraju związane z nielegalnym przekroczeniem granicy; Î Im starsze osoby tym mniejsza chęć i zdolność do nauki języka polskiego oraz

uzu-pełnienia kwalifikacji, umiejętności;

Î Często kobiety mają większe trudności z aktywizacją zawodową wynikającą z trady-cyjnego lub kulturowego podziału ról, związanego z pozostawaniem w domu, opie-ką nad dziećmi, niskim stopniem samodzielności w podejmowaniu decyzji;

Î Mała chęć do nauki może również wynikać ze specyfiki kulturowej danej grupy (np. niechęć do posyłania dzieci do szkół przez Romów lub niechęć do kształcenia dziewczynek przez osoby z krajów muzułmańskich);

Î Konieczność pokonywania niechęci społeczności lokalnej wobec cudzoziemców (pracodawców, osób wynajmujących mieszkania, urzędników, lekarzy itp.).

Sylwetka 29.

Kobieta (29 lat), pochodzi z Czeczenii, jest w Polsce sama. W Czeczenii podczas walk straciła rodziców i brata. Po niemal dwóch latach oczekiwania na decyzję w sprawie statusu uchodźcy uzyskała zgodę na pobyt tolerowany. W Czeczenii przez ponad rok przed wyjazdem pracowała w szpitalu jako instrumentariuszka – asystentka chirurga. Pomagała rannym, czasami do szpi-tala, w którym pracowała przychodzili po pomoc bojownicy czeczeńscy, o czym dowiedzieli się rosyjscy żołnierze i zaczęli ją prześladować, próbowali ją zgwałcić. Wyjechała, ponieważ zo-stała sama i nie miał kto jej bronić. Nie wiedziała czego może spodziewać się w Polsce, teraz jest rozczarowana. Chciałaby pracować w swoim zawodzie, ale musiałaby potwierdzić swoje

wykształcenie, teraz czuje się za słaba na naukę, często ma problemy z pamięcią, koncentracją, co jest skutkiem stresu, który przeżyła. Pracuje dorywczo przy sprzątaniu, mieszka w ośrodku readaptacyjnym dla uchodźców i obcokrajowców w Warszawie. Okresowo korzysta ze świad-czeń pomocy społecznej, jest zarejestrowana w urzędzie pracy.

Sylwetka 30.

Mężczyzna 42 lata, do Polski przyjechał z Czeczenii z żoną i dwójką dzieci, które teraz mają 10 i 12 lat. Przyjechali 5 lat temu głównie dlatego, że chcieli, aby ich dzieci mogły się uczyć, żeby nie doświadczały wojny, zagrożenia życia. Sam ma odłamki pocisku umiejscowio-ne w głowie, ale chce pracować, przeszedł już kurs języka polskiego i kurs ochroniarski. Ma tylko ukończoną szkołę podstawową, bo przez toczącą się wojnę nie mógł dalej się uczyć. Pracuje bez umowy, ale szuka pracy stałej. Wolałby żeby żona nie musiała praco-wać. Korzystają również ze świadczeń pomocy społecznej. Mieszkają w małym wynajmo-wanym pokoju razem z inną rodziną z Czeczenii.

Sylwetka 31.

Mężczyzna w wieku 31 lat, przyjechał do Polski z Senegalu 5 lat temu, ponieważ nie miał tam z czego żyć. W Polsce jest nielegalnie, ponieważ nie otrzymał statusu uchodźcy ani pobytu tolerowanego. Przyjechał tutaj do kolegi. Poznał Polkę, mają razem małe dziecko, ale jej rodzice nie akceptują tego związku. Nie jest w stanie utrzymać niepracującej żony, dlatego chcą wyjechać na zachód Europy. Na razie zbiera pieniądze na wyjazd. Pracuje sprzedając odzież i buty na bazarze. Ciągle boi się nalotów policji i tego, że zostanie de-portowany. Dziewczyna korzysta ze świadczeń pomocy społecznej, boi się że informacje o ojcu dziecka doprowadzą do tego, że zostanie on deportowany. Chciałaby z nim wziąć ślub, ale on nie ma legalnego pobytu.

Sylwetka 32.

Kobieta w wieku 45 lat; Romka urodzona w Czechach, ale od 40 lat mieszka w Polsce. Ma męża i pięcioro dzieci (w wieku od 10 do 27 lat). Jest zarejestrowana w urzędzie pracy od 20 lat, pracowała dorywczo głównie przy sprzedaży różnych rzeczy, wróżyła. Obecnie nie osiąga żadnych dochodów, nie pracuje również jej mąż, gdyż po wypadku jeździ na wózku inwalidzkim. Utrzymują się dzięki rodzinie oraz korzystają ze świadczeń pomo-cy społecznej. Kobieta nie ma ukończonej szkoły podstawowej. Dzieci w wieku szkolnym są zapisane do szkoły, ale często opuszczają lekcje, ma z nimi kłopoty wychowawcze. Potrzeby osób bezrobotnych:

Î Życie w spokoju, bez zagrożenia zdrowia i życia swojego i bliskich;

Î Praca odpowiadająca umiejętnościom i kwalifikacjom; ewentualnie uzyskanie pomo-cy w uzupełnieniu kwalifikacji, potwierdzeniu wykształcenia;

Î Opieka zdrowotna, możliwość skorzystania z opieki psychologa; Î Pomoc w przystosowaniu się do warunków i zasad życia w Polsce;

Î Pomoc w przejściu różnych procedur prawnych (np. uzyskanie statusu uchodźcy, po-bytu tolerowanego, legalizacji popo-bytu, potwierdzeniu dokumentów);

Î Zachowanie własnej tożsamości kulturowej, kultywowanie swoich tradycji, praktyk religijnych.

Potrzeby członków ich rodziny:

Î Możliwość nauki dzieci w polskich szkołach; Î Integracja, możliwość zabawy z polskimi dziećmi. Cele pracy socjalnej z osobami bezrobotnymi:

Î Nabycie umiejętności w samodzielnym funkcjonowaniu w społeczeństwie; Î Nabycie umiejętności samodzielnego świadczenia pracy na polskim rynku pracy; Î Nabycie umiejętności społecznych ważnych z punktu widzenia polskiego rynku

pra-cy i poznanie spepra-cyfiki jego funkcjonowania; Î Podniesienie świadomości prawnej;

Î Podniesienie poziomu motywacji oraz umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach.

Cele pracy socjalnej z członkami rodziny osoby bezrobotnej: Î Integracja z rówieśnikami;

Î Realizowanie obowiązku szkolnego.

2.2.10. Osoby niezainteresowane podjęciem zatrudnienia, tzw. „pozorni

bezrobotni”

Cechy społeczno-demograficzne:

Î Zarówno kobiety, jak i mężczyźni w wieku od 25 do 55 lat;

Î Są zarejestrowani w urzędzie pracy, ale tylko dlatego, że mają z tego tytułu dostęp do bezpłatnej służby zdrowia oraz świadczeń z pomocy społecznej;

Î Utrzymują się z zasiłków pomocy społecznej i/lub pracy nielegalnej; faktycznie osią-gają przeciętne lub wysokie dochody, które gdyby były ujawnione spowodowałyby zmniejszenie lub odmowę przyznania zasiłków, świadczeń rodzinnych;

Î Często mają wykształcenie zawodowe lub średnie;

Î Nie mają udokumentowanego doświadczenia zawodowego, ale mają umiejętności, które są poszukiwane na rynku pracy;

Główne przyczyny pozostawania bez pracy:

Î Niechęć do podejmowania zatrudnienia (z różnych powodów) lub niechęć do po-dejmowania legalnego zatrudnienia;

Î Osoby tylko formalnie bezrobotne.

Charakterystyka psycho-społeczna z uwzględnieniem konsekwencji pozostawania przez długi czas bez pracy:

Î Generalnie są to osoby zaradne, również w przypadku wybrania zasiłków socjalnych jako źródła utrzymania, co jest ich strategią przetrwania lub sposobem na życie; Î Utrzymują pozory aktywnego poszukiwania pracy, zwykle opierające się na

kłam-stwie; czasami uczestniczą w różnych formach aktywizacji zawodowej, ale tylko po to by pokazać, że coś robią w tym kierunku co ogranicza powody do odmowy świadczeń, wyrejestrowania z urzędu pracy;

Î Zwykle osoby aktywne zawodowo lub osoby niechętne do stałej, regularnej pracy, którą postrzegają jako przykry obowiązek utrudniający im życie towarzyskie, rodzinne; Î Osoby, które uważają, że pracując nielegalnie zarabiają więcej niż w pracy legalnej; Î Często osoby z zadłużeniem (najczęściej alimentacyjnym), dla których legalna praca

oznacza zajęcie części wynagrodzenia na poczet spłaty zadłużenia.

Sylwetka 33.

Młoda kobieta (30 lat) ma dwoje dzieci w wieku szkolnym, mąż pracuje zagranicą, ale ona twierdzi, że nie są razem i on nie przesyła pieniędzy na utrzymanie dzieci, jednocześnie nie chce wystąpić o rozwód lub alimenty, bo wierzy, że będą razem. Ma wykształcenie średnie, ale pracowała krótko zagranicą, a gdy urodziła pierwsze dziecko wróciła do Polski i od kilku lat jest zarejestrowana w urzędzie pracy. Uważa, że nie może podjąć pracy trwa-jącej 8 godzin, bo nie miałaby z kim zostawić dzieci, choć mieszka u teściów.

Sylwetka 34.

Mężczyzna 40 lat, pracuje nielegalnie, ale nie chce podjąć pracy legalnej, bo ma niespła-cone zobowiązania alimentacyjne oraz długi za mieszkanie. Mieszka z drugą żoną i jej troj-giem dziećmi w mieszkaniu, które jest zadłużone i grozi im eksmisja. Pensja żony jest zajęta w części przez komornika, dlatego korzystają ze świadczeń pomocy społecznej.

Potrzeby osób bezrobotnych:

Î Kontynuowanie dotychczasowego stylu życia;

Î Zakończenie „podwójnego życia”, tj. inny obraz rodziny przedstawiany instytucjom pomocy społecznej i rynku pracy, a inna rzeczywistość;

nie pracuje lub nie przesyła paczek z zagranicy. Cele pracy socjalnej z osobami pozornie bezrobotnymi: Î Podjęcie legalnego zatrudnienia;

Î Zdiagnozowanie głębszych przyczyn utrzymywania pozornego bezrobocia (np. oba-wa przed pójściem do pracy z powodu braku wiary we własne umiejętności); Î Zaprzestanie korzystania ze świadczeń z pomocy społecznej;

Î Przyjęcie postawy etycznej i uczciwej wobec siebie, dzieci, instytucji. Cele pracy socjalnej z członkami rodziny osoby bezrobotnej:

Î Odbudowa społecznie pożądanych wartości etycznych.

Zapamiętaj

• Osoby długotrwale bezrobotne nie są grupą jednorodną, na ich sytuację wpływa wiele czynników. Jest również wiele różnych przyczyn pozostawania przez nich przez długi czas bez pracy.

• Dzielenie osób długotrwale bezrobotnych na grupy (inaczej profilowanie, segmentacja) ma na celu dostosowanie pomocy do ich indywidualnych potrzeb, ograniczeń i możliwości. Nawet stosowanie tej samej metody do różnych grup powinno uwzględniać specyficzne cechy danej osoby i grupy, do której należy.

• Podczas profilowania trzeba brać pod uwagę jak najwięcej kryteriów opisujących daną grupę np. geograficzne, demograficzne, społeczno-ekonomiczne, psycho-społeczne, a także cechy jednostkowe.

Pytania i ćwiczenia kontrolne

ÎWybierz 5 osób długotrwale bezrobotnych korzystających ze świadczeń pomocy społecznej na twoim terenie i przyporządkuj je do wyżej wymienionych grup. Czy wszystkie wymienione cechy tych grup pasują do konkretnej osoby, czy rozszerzył(a)byś opis grupy lub tej osoby? Jeśli jest jakaś osoba, której nie możesz przyporządkować do wymienionej grupy, stwórz jej profil wykorzystując podane kategorie opisu.

ÎCzy w twojej instytucji dokonujecie jakichkolwiek podziałów klientów na grupy? Jeśli tak to jakie kryteria bierzecie pod uwagę? Czy ma to wpływ na udzielany rodzaj wsparcia?

Literatura

1. A. Bronk, Z. Wiśniewski, M. Wojdyło-Preisner (red.), „Ryzyko długotrwałego bezrobocia w Polsce. Diagnoza i metody zapobiegania”, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej i Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2014. 2. „Matryca Kurcmana – nowy instrument rynku pracy”, Centrum Doradztwa Strategicznego, Kraków 2008.

PRACY Z POSZCZEGÓLNYMI GRUPAMI