Metody profilowania

Dotychczas nie były stosowane powszechnie metody podziału osób bezrobotnych na gru-py. Jedynie w ramach projektów finansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) prowadzone były projekty w wybranych urzędach pracy. Jako rezultat tych projektów zostały opracowane metody profilowania osób bezrobotnych, które mogą być wykorzystane lub dostosowane do potrzeb instytucji pomocy i integracji społecznej. Jednocześnie w życie wchodzi nowelizacja ustawy o promocji zatrudnienia i rynku pra-cy, która wprowadza obowiązkowe profilowanie pomocy dla osób bezrobotnych, którą również warto poznać, gdyż odnosi się ona bezpośrednio do współpracy instytucji rynku pracy z instytucjami pomocy społecznej.

2.1.2.1. Obowiązkowe profilowanie pomocy dla bezrobotnych przez urzędy pracy Dotychczas w urzędach pracy jedyną metodą podziału bezrobotnych była selekcja grupo-wa, bazująca na zapisach art. 49 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pra-cy. Proces identyfikacji klientów następował na podstawie jednej cechy danego bezrobot-nego, w związku z czym znaczna większość zarejestrowanych bezrobotnych „podpadała” pod kategorię osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Na tej podstawie nie można było precyzyjnie adresować instrumentów aktywnej polityki rynku pracy.

Od 27 maja 2014 r. obowiązuje nowelizacja wyżej wymienionej ustawy34, która wprowa-dza m.in. zmianę polegającą na podziale bezrobotnych na trzy grupy. Pierwsza to aktyw-ni, którzy nie potrzebują specjalistycznej pomocy, a jedynie przedstawienia ofert pracy. Druga to wymagający wsparcia, którzy będą korzystać ze wszystkich usług, jakie oferują urzędy, np. ze szkoleń czy staży. W trzeciej grupie znajdą się oddaleni od rynku pracy, czyli osoby zagrożone wykluczeniem społecznym i te, które same nie są zainteresowane podję-ciem pracy lub legalnym zatrudnieniem. Tą grupą będą się zajmować wspólnie z urzędami pracy agencje zatrudnienia, ośrodki pomocy społecznej i organizacje pozarządowe. Podejście, jakie przyjęło Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, wprowadzając koncep-cje profilowania pomocy dla bezrobotnych „opiera się na standardowym kwestionariuszu wywiadu, zgodnie z którym pracownik urzędu pracy prowadzi rozmowę z bezrobotnym, ale równocześnie dzięki systemowi kodowania uzyskanych w trakcie wywiadu informacji

34 Ustawa z dnia 14 marca 2014 r. o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. 2014 poz. 598.

i prostemu mechanizmowi ich przeliczania, można stosownie do potrzeb bezrobotnego przyporządkować mu jeden z trzech profili pomocy ustanowionych w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy”35. Kwestionariusz skła-da się z 24 pytań zamkniętych, które pozwalają określić potencjał zatrudnieniowy bezro-botnego. Jest to bilans jaki można wykonać biorąc pod uwagę zarówno silne i słabe stro-ny cechujące bezrobotnego z punktu widzenia jego sytuacji na rynku pracy, jak i czynniki obiektywne, które mają wpływ na to jak łatwo może on wyjść z bezrobocia i podjąć pracę. Ustalany jest on na podstawie dwóch zmiennych: Oddalenie od rynku pracy i Gotowość

do wejścia lub powrotu na rynek pracy. Przez Oddalenie od rynku pracy (O) rozumie się

czyn-niki utrudniające bezrobotnemu wejście lub powrót na rynek pracy. Informacje, na pod-stawie których urząd pracy ustali oddalenie bezrobotnego od rynku pracy to: wiek, płeć, poziom wykształcenia, doświadczenie zawodowe, znajomość języków obcych, orzeczony stopień niepełnosprawności, czas pozostawania bez pracy, uprawnienia zawodowe, umie-jętności, miejsce zamieszkania pod względem oddalenia od potencjalnych miejsc pracy, możliwość dojazdu do pracy, przyczyny utrudniające podjęcie pracy, dostęp do nowo-czesnych form komunikowania się z powiatowym urzędem pracy i pracodawcami. Przez

Gotowość do wejścia lub powrotu na rynek pracy (G) rozumie się czynniki wskazujące na

po-trzebę i chęć bezrobotnego do podjęcia pracy. Informacje, na podstawie których urząd pracy ustali gotowość do wejścia lub powrotu na rynek pracy to: dotychczasowa oraz aktualna gotowość do współpracy z powiatowym urzędem pracy, zaangażowanie w sa-modzielne poszukiwanie pracy, powody rejestracji w powiatowym urzędzie pracy, goto-wość do dostosowania się do wymagań rynku pracy, dyspozycyjność, powody skłaniające do podjęcia pracy.

Po przeprowadzeniu wywiadu i uzupełnieniu elektronicznego kwestionariusza danymi pozyskiwanymi podczas rejestracji, pytania są kodowane przez system. Poszczególnym odpowiedziom na pytania przypisana została wartość punktowa w zakresie od 0 do 8 punktów. Wartość „0” przypisywana jest gdy odpowiedź na pytanie wskazuje, że z punktu widzenia danego pytania nic nie przeszkadza w powrocie bezrobotnego na rynek pracy. Jeśli udzielona odpowiedź wskazuje na bardzo wysoki poziom oddalenia bezrobotnego od rynku pracy albo bardzo niski czy wręcz całkowity brak gotowości do powrotu na ry-nek pracy system przypisuje takiej odpowiedzi maksymalną wartość 8 pkt36.

Po zsumowaniu punktów system podaje wynik w postaci dwóch liczb (dla dwóch zmien-nych). Wysoka liczba punktów wskazuje na mniej korzystną sytuację osoby bezrobotnej na rynku pracy, gdyż wskazuje bardzo niski potencjał zatrudnieniowy osoby bezrobotnej na rynku pracy, a bardzo niska ilość punktów wskazuje, że ten potencjał jest wysoki i tym

35 I. Mazek, S. Sułkowski, N. Terelak-Paturej, Profilowanie pomocy dla osób bezrobotnych. Podręcznik dla pracowników powiatowych urzędów

pracy, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2014, s. 5.

36 Nie w każdym przypadku maksymalna liczba punktów wynosi jednak 8 pkt. Niektóre pytania ważą bardziej, a inne mniej w całościo-wym wyniku dla poszczególnej zmiennej.

samym osoba powinna mieć duże szanse znaleźć się na rynku pracy i łatwo powinno być urzędowi pracy przywrócić ją do aktywności zawodowej. Na podstawie punktów jest wskazywany (automatycznie przez system) profil pomocy przypisany do danej osoby37. Osoby o największym potencjale zatrudnienia są kwalifikowane do pierwszego profilu. Realizacja Indywidualnych Planów Działania (IPD) z tymi osobami nie może trwać dłużej niż 180 dni. Osoby te będą mogły skorzystać z pośrednictwa pracy, a także w uzasadnio-nych przypadkach z:

Î poradnictwa zawodowego lub szkoleń;

Î sfinansowania kosztów egzaminów umożliwiających uzyskanie świadectw, dyplo-mów, zaświadczeń, określonych uprawnień zawodowych lub tytułów zawodowych oraz kosztów uzyskania licencji niezbędnych do wykonywania danego zawodu; Î zwrotu kosztów przejazdu z miejsca zamieszkania i powrotu do miejsca zatrudnienia

lub innej pracy zarobkowej;

Î jednorazowej pomocy finansowej na podjęcie działalności gospodarczej;

Î świadczenia aktywizacyjnego wypłacanego pracodawcy za zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy skierowanego (do pracy) bezrobotnego rodzica powracające-go na rynek pracy po przerwie związanej z wychowywaniem dziecka lub bezrobot-nego sprawującego opiekę nad osobą zależną, który w okresie 3 lat przed rejestracją w urzędzie pracy jako bezrobotny zrezygnował z zatrudnienia lub innej pracy zarob-kowej z uwagi na konieczność wychowywania dziecka lub sprawowania opieki nad osobą zależną;

Î pożyczki na podjęcie działalności gospodarczej; Î bonu szkoleniowego dla osób do 30. roku życia; Î bonu stażowego dla osób do 30. roku życia; Î bonu zatrudnieniowego dla osób do 30. roku życia;

Î bonu na zasiedlenie w związku z podjęciem przez niego poza miejscem dotych-czasowego zamieszkania zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności gospodarczej.

Osoby pasujące do II profilu będą mogły korzystać z usług i instrumentów rynku pra-cy, działań aktywizacyjnych zleconych przez urząd pracy oraz innych form pomocy z wyłączeniem Programu Aktywizacja i Integracja 38. Okres, w którym realizowany jest IPD dla osoby, korzystającej z pomocy przewidzianej dla profilu pomocy II, nie może być dłuższy niż 540 dni.

Natomiast osoby przyporządkowane do ostatniej grupy (profil pomocy III) mogą korzy-stać z Programu Aktywizacja i Integracja (PAI), działań aktywizacyjnych zleconych przez

37 W podręczniku Profilowanie pomocy… (op. cit.) nie podano przedziałów wartości zmiennych, na podstawie których system przypo-rządkowuje daną osobę do konkretnego profilu.

urząd pracy, programów specjalnych, skierowania do zatrudnienia wspieranego u pra-codawcy lub podjęcia pracy w spółdzielni socjalnej zakładanej przez osoby prawne oraz w uzasadnionych przypadkach poradnictwa zawodowego. Okres pracy z taką osobą nie może być dłuższy niż 720 dni, a po zakończeniu udziału w Programie musi być ponownie ustalony profil pomocy, a w przypadku zmiany profilu niezwłocznie należy dostosować IPD i przedstawić bezrobotnemu propozycję pomocy określoną w ustawie.

2.1.2.2. Matryca Kurcmana (metoda wskaźnikowo-miernikowa)

Jedną z pierwszych prób wykorzystania procedur profilowania bezrobotnych był pilota-żowy projekt „Matryca Kurcmana – nowy instrument rynku pracy”, którego realizację roz-poczęto w 2006 roku. Podstawowym celem tego projektu była „poprawa efektywności funkcjonowania powiatowych urzędów pracy (PUP) poprzez właściwe dostosowanie ich oferty do potrzeb rynku pracy”39. W ramach projektu opracowano w formie informatycz-nego narzędzia Matrycę Kurcmana składającą się z dwóch zasadniczych elementów: 1. Narzędzia diagnostycznego (przygotowanego w oparciu o zestaw

wystandaryzowa-nych skal i kwestionariuszy) służącego pracownikom powiatowych urzędów pracy pod-czas wstępnych rozmów z klientem do jego pozycjonowania według poziomu

motywa-cji do pracy oraz posiadanych kwalifikamotywa-cji. Jego zastosowanie pozwoliło na zwiększenie

stopnia trafności doboru oferty PUP do indywidualnych potrzeb i predyspozycji klienta, poprawiając tym samym efektywność wydatkowania środków przez powiatowe urzę-dy pracy. Kryteria te zostaną szerzej omówione w następnym podrozdziale, gurzę-dyż są one brane pod uwagę w opisie grup osób długotrwale bezrobotnych będących klientami pomocy społecznej.

2. Mapy Instrumentów Instytucji Rynku Pracy (dostępnej w skali powiatu), czyli