Trening pracy 1. Cele treningu pracy

Długotrwały stan pozostawania poza rynkiem pracy lub na jego obrzeżach ma różne wielo-wymiarowe konsekwencje psycho-społeczne, które znacznie utrudniają pełny i trwały powrót do świata pracy. Są to przeszkody, których nie da się zlikwidować tylko dzięki szkoleniom. W powrocie do tego świata może pomóc trener pracy, którego głównym zadaniem jest towa-rzyszenie osobie poszukującej pracy oraz podejmującej pracę w jej znalezieniu i utrzymaniu. „Trener pracy ma za zadanie ’przygotować’ osobę pozostającą bez pracy do wyjścia na rynek pracy i ’prowadzić‘ od okresu bezrobocia, do pierwszego okresu pracy. Kolejnym etapem jest adaptacja w nowym miejscu pracy oraz monitorowanie pracownika w celu utrzymania trwa-łych efektów podjętych poprzednio działań”68. Trener pracy ma zadanie również kontaktować się i doradzać, „przygotowywać” potencjalnych i już zakontraktowanych pracodawców oraz współpracowników na współpracę z osobą powracającą na rynek pracy, która wymaga wpro-wadzenia w nowe środowisko. Takie osoby to szczególnie osoby niepełnosprawne, z chorobą psychiczną, uzależnione, byli więźniowie oraz cudzoziemcy, czyli wszystkie osoby, wobec któ-rych funkcjonują silnie zakorzenione stereotypy dotyczące ich przydatności na rynku pracy. Celem treningu pracy jest również stworzenie bezpiecznych warunków pozwalających wyprowadzić klienta z roli osoby bezrobotnej i wprowadzić w rolę osoby pracującej. Jest to szczególnie ważne w sytuacjach, kiedy dana osoba prezentuje wyraźnie obniżony po-ziom funkcjonowania społecznego lub ma zdiagnozowane poważne problemy adapta-cyjne i deficyty w zakresie podstawowych kompetencji osobistych, społecznych i ogólno-pracowniczych69. Trener pracy jest swego rodzaju buforem w firmie, która decyduje się po raz pierwszy na zatrudnienie osoby o szczególnych potrzebach np. osoby niepełno-sprawnej. Jest osobą, do której swoje obawy i pytania kierują zarówno osoby dotychczas bezrobotne, a także ich przełożeni i współpracownicy. Obecność trenera znacząco zwięk-sza zwięk-szanse na skuteczną adaptację do nowych warunków, a następnie na utrzymanie pra-cy przez osobę niepełnosprawną.

3.3.4.2. Zakres treningu pracy

Udzielane przez trenera wsparcie musi być dostosowane indywidualnie do cech osobo-wości klienta, jego możliosobo-wości psychofizycznych oraz kwalifikacji zawodowych. Zakres tre-ningu obejmuje trzy etapy:

Î Przygotowanie osoby długotrwale bezrobotnej do wejścia na rynek pracy;

68 A. Kłos, S. Lipke, T. Musielski, J. Pauli, M. Sosnowski, Pakiet usług pomocy…, op. cit., s. 20. 69 Ibidem.

Î Wsparcie w miejscu pracy w początkowym okresie;

Î Doradztwo, konsultacje z potencjalnymi pracodawcami oraz pracodawcami, którzy zdecydowali się na zatrudnienie osoby długotrwale bezrobotnej.

W pierwszej fazie zakłada się wzrost umiejętności takich jak: radzenie sobie w sytuacjach trud-nych, konstruktywne rozwiązywanie konfliktów, utrzymywanie właściwych relacji społecznych w grupie, ocena swoich zasobów i deficytów, zarządzanie czasem oraz zadaniami.

W dalszym etapie, jeśli osoba bezrobotna zostanie zatrudniona, trener pracy ma za za-danie pomóc jej w poznaniu specyfiki zadań i obowiązków na danym stanowisku pracy. Poprzez stałą obecność w miejscu pracy trener umożliwia wdrożenie się do rytmu pracy, zdobycie umiejętności zawodowych i ogólnopracowniczych, takich jak: samodyscyplina, samodzielność w realizacji zadań, radzenie sobie w sytuacjach trudnych, poruszanie się w „świecie pracy”, w tym budowa odpowiednich relacji z pracodawcą i nawiązywanie kon-taktów z współpracownikami.

W fazie kontaktów z pracodawcami możliwe są indywidualne rozmowy trenera pracy z po-tencjalnym pracodawcą, do którego będzie zgłaszała się osoba długotrwale bezrobotna. Rozmowy takie mają zapobiec temu, aby dana osoba np. były więzień była od razu (bez rozmowy) skreślona z listy potencjalnych pracowników ze względu na swoje poprzed-nie doświadczenia, choroby czy poprzed-niepełnosprawność. Wówczas rolą trenera pracy (inaczej można go nazwać „asystentem pracy”) jest przekonanie pracodawcy o walorach (np. pra-cowitość, uczciwość, chęć odrobienia win, czucia się pożytecznym) danej osoby oraz nakłonienie go, aby dał szansę osobie starającej się o pracę. Trener pracy może również towarzyszyć danej osobie w rozmowie o pracę. Jeśli dana osoba bezrobotna zacznie już pracę, trener może na bieżąco kontaktować się z pracodawcą, pytając o opinię o pracow-niku, problemy jakie występują w pracy, pomagać obu stronom w ich rozwiązywaniu. Jego rola polega również na edukacji pracodawcy w zakresie danej przyczyny wyklucze-nia (np. ograniczewyklucze-nia osób niepełnosprawnych ruchowo, intelektualnie), obowiązków prawnych wobec danej osoby i przysługujących przywilejów z zatrudnienia takiej osoby tj. środków na przystosowanie stanowiska pracy dla osoby niepełnosprawnej.

3.3.4.3. Metody treningu pracy

Trening pracy zawiera w sobie wiele metod, które są stosowane w innych rodzajach wspar-cia np. w coachingu, treningu umiejętności społecznych, asystenturze, poradnictwie. Podstawowym narzędziem są pytania, rozmowa zarówno o obawach związanych z rozmową kwalifikacyjną, podjęciem pracy na danym stanowisku czy też o kontaktach z przyszłymi współpracownikami.

Jako metodę można wymienić indywidualne bądź grupowe przyuczenie do nowych obowiązków w pracy, które polega na zapoznaniu nowego pracownika z obowiązkami zawodowymi i przygotowaniu do wykonywania poleceń przełożonych. Rola trenera pracy

polega w tym przypadku na przekazaniu wiedzy teoretycznej oraz nauczeniu czynności pozwalających na wykonywanie obowiązków w wymaganym przez przełożonych pozio-mie. W początkowym okresie trener pracy wspólnie z osobą niepełnosprawną, czy z cho-robą psychiczną wykonuje zadania zawodowe, z czasem zwiększając jej samodzielność. W ramach przygotowania przełożonych oraz współpracowników do pracy z osobą o szczególnych potrzebach trener pracy może organizować spotkania indywidualne lub grupowe, na których może przekazywać wiedzę dotyczącą specyfiki nowego pracownika (lub grupy pracowników) oraz omawia sposoby poradzenia sobie w hipotetycznych trudnych sytuacjach, np. gdy osoba z chorobą psychiczną ma atak swojej choroby, „dziwnie” się zachowuje.

3.3.5. Asystentura

Osoby długotrwale bezrobotne mają wiele różnych problemów, a do tego zwykle posiadają ograniczenia, które utrudniają im społeczne funkcjonowanie. Z tego względu niektóre z nich powinny być objęte wsparciem asystenta, który będzie im towarzyszył w rozwiązywaniu prob-lemów lub w wychodzeniu z bezradności. Grupy, którym najbardziej potrzebne jest wsparcie asystenta to bezradne wychowawczo i opiekuńczo rodziny (asystent rodzinny), osoby niepeł-nosprawne mające trudności w poruszaniu się lub w kontaktach z innymi osobami (asystent osoby niepełnosprawnej), cudzoziemcy lub przedstawiciele mniejszości etnicznych i narodo-wych, którzy mają problem w zaadoptowaniu się do nowego środowiska, problemy w poro-zumiewaniu się (asystent uchodźcy, asystent romski) oraz osoby po odbyciu kary w zakładzie karnym (asystent osoby karanej). W związku z tym, że cel i metody wsparcia są bardzo podob-ne w tych wszystkich przypadkach będą opodob-ne omówiopodob-ne razem.

3.3.5.1. Cel asystentury

Asystent osoby ma ułatwiać danej osobie aktywne uczestnictwo w życiu społecznym, warunkujące aktywność zawodową. Asystenci poprzez swoje usługi pełnią funkcje kom-pensacyjne w zależności od ograniczeń konkretnej osoby. Rolą asystenta powinno być przełamywanie stereotypów i pobudzanie aktywności osoby asystowanej oraz jej najbliż-szego otoczenia poprzez udzielanie pomocy, współpracę z odpowiednimi instytucjami, zachęcanie do aktywności.

Asystent nie wyręcza danej osoby w wykonywaniu określonych czynności, ale działa obok, wspiera i pomaga w tych czynnościach, które sprawiają trudność. Asystent w różnych fa-zach wsparcia spełnia rolę coacha, doradcy, nauczyciela, a czasami też trenera pracy. 3.3.5.2. Zakres i metody asystentury

Usługi asystenckie obejmują wszystkie rodzaje wsparcia w wykonywaniu czynności, których dana osoba nie jest w stanie lub nie potrafi wykonywać samodzielnie, a są one konieczne w życiu społecznym i zawodowym. Zakres tych czynności będzie zależał od konkretnych cech ograniczających sprawne funkcjonowanie danej osoby. Do zadań najczęściej pojawiających

się w odniesieniu do wszystkich grup osób, którym może być potrzebny asystent w kontekście aktywności zawodowej klienta można zaliczyć:

Î wspomaganie w komunikacji z otoczeniem, w tym pomoc w załatwianiu spraw urzędo-wych i innych;

Î pomoc w poruszaniu się po mieście i korzystaniu ze środków transportu;

Î pomoc w docieraniu do pracodawców, miejsc pracy, na szkolenia oraz do placówek zajmujących się aktywizacją zawodową;

Î towarzyszenie w kontaktach społecznych;

Î konsultacja z pracodawcą w kwestii zasad oraz warunków zatrudnienia danej osoby; Î pomoc w kompletowaniu dokumentów związanych z zatrudnieniem.

Specyficzne zadania związane z asystowaniem osobom niepełnosprawnym będą polegały na udzielaniu pomocy w wykonywaniu podstawowych czynności dnia codziennego np. w ubie-raniu, przesiadaniu się z łóżka na wózek inwalidzki, toalecie, spożywaniu posiłków. W odnie-sieniu do osoby niesłyszącej czynności te będą polegały na pośredniczeniu w komunikacji poprzez tłumaczenie języka migowego. Rolą asystenta może też być pomoc pracodawcy w zaprojektowaniu dostosowanego stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej. Zadania związane z asystowaniem70 członkom rodziny, która z powodu bezrobocia stała się również rodziną niewydolną wychowawczo będą związane z przywracaniem funkcji opie-kuńczych nad dziećmi, dbaniem o ich rozwój fizyczny, emocjonalny, intelektualny. W praktyce może to oznaczać pomoc w planowaniu posiłków dla dzieci i ich przygotowaniu. Pomoc przy szykowaniu się dzieci do szkoły, dopilnowanie, aby miały one czyste ubrania, zjadały przed wyjściem śniadanie, a także zabierały drugie śniadanie oraz książki i zeszyty do szkoły. Asystent może też wspomagać w poprawie lub odbudowywaniu relacji między członkami rodziny. Rolę asystenta cudzoziemców i osób o innej kulturze, którzy mają problem z adaptacją do środowiska można opisać na przykładzie zadań asystentów romskich71, którzy poza asystowaniem w aktywizacji zawodowej, pracują zarówno z dziećmi, ich rodzicami oraz szkołą i innymi instytucjami. W ramach bezpośredniej pracy z dziećmi asystent może: Î brać udział w lekcjach (niezbędne zwłaszcza na początku roku szkolnego dla

orien-tacji w problemach i w brakach ucznia; w miarę upływu czasu można skupiać się w większej mierze na indywidualnej pracy z uczniem),

Î brać udział w zajęciach wyrównawczych (niezbędny ze względu na identyfikację problemów oraz monitorowanie postępów ucznia, skuteczności zajęć wyrównaw-czych oraz frekwencję),

Î pomagać w odrabianiu zadań domowych,

70 Więcej na temat roli i metod pracy asystenta rodziny można przeczytać w: I. Krasiejko, Metodyka działania asystenta rodziny. Wydanie

drugie. Różne modele pracy socjalnej i terapeutycznej z rodziną. Wydawnictwo Naukowe Śląsk, Katowice 2012.

71 Ich zadania są dokładnie określone w ramach programu na rzecz społeczności romskiej w Polsce zainicjowanego m.in. przez MSWiA. Więcej na temat programu na stronie: www.romowie.info, [dostęp: 15.04.2014].

Î towarzyszyć podczas badań psychologicznych (jeśli rodzice nie wyrażą wyraźnego sprzeciwu, asystent udziela wsparcia oraz tłumaczy niezrozumiałe słowa; jest to istot-ne, ponieważ testy psychologiczne nie uwzględniają specyfiki kulturowej dzieci od-miennych etnicznie),

Î ujawniać problemy emocjonalne (rozmowy z uczniem), Î motywować do udziału w zajęciach szkolnych,

Î odkrywać dzieci utalentowane (przy współpracy z odpowiednim nauczycielem, kie-rowanie na odpowiednie dodatkowe zajęcia w szkole lub w świetlicach środowisko-wych, domach kultury, aby mogły rozwinąć swoje umiejętności),

Î brać udział w zajęciach pozalekcyjnych (np. podczas występów, wycieczek). W ramach współpracy z rodzicami asystent wykonuje następujące czynności:

Î utrzymuje stały, systematyczny kontakt ze środowiskiem rodzinnym każdego dziecka (przeka-zywanie informacji o ocenach, frekwencji, zwłaszcza sukcesach i problemach ucznia), Î buduje wśród rodziców pozytywny wizerunek szkoły i ukazuje korzyści płynące z edukacji, Î gotowość pomocy rodzinie w kwestiach socjalnych (asystent powinien informować

o możliwościach uzyskania pomocy przez rodzinę np. w MOPS, załatwienie pomo-cy w postaci obiadów, podręczników, kolonii, przedszkoli, uczestnictwa w zajęciach świetlic środowiskowych itd.),

Î przekonuje rodziców o konieczności kontynuowania nauki przez dzieci na poziomie ponadpodstawowym.

Współpracując ze szkołą asystent powinien stale utrzymywać kontakt z pedagogiem i na-uczycielami (ustalanie problemów edukacyjnych uczniów i sposobów rozwiązania, kon-trola frekwencji, postępów w nauce, zachowania uczniów etc.) oraz brać udział w szkole-niowych radach pedagogicznych (zapoznanie nauczycieli/rodziców ze zwyczajami romskimi lub innej kultury). Natomiast współpraca z innymi instytucjami polega m.in. na:

Î zbieraniu informacji o możliwości pomocy ze strony instytucji (MOPS, domy kultu-ry, świetlice środowiskowe, organizacje pozarządowe etc., to zadanie wymaga czasu i przygotowania asystenta),

Î współpracy z organizacjami pozarządowymi (informowanie ich o potrzebach rodzin odmiennych kulturowo, ułatwianie kontaktów),

Î pomaganiu w pisaniu podań,

Î reagowaniu na doniesienia w prasie (informowanie mediów np. o występach mu-zycznych dzieci, informowanie o przejawach dyskryminacji w mediach lub innych instytucjach publicznych).

Specyfiką pracy asystenta z osobą bezrobotną karaną jest towarzyszenie jej w załatwianiu spraw urzędowych. Szczególnie jest to ważne w przypadku osób agresywnie reagujących

na niepowodzenia, a także osób, które długi pobyt w więzieniu „nauczył” bezradności lub które nie umieją posługiwać się nowoczesnymi urządzeniami.

3.3.6. Poradnictwo