PRACY Z POSZCZEGÓLNYMI GRUPAMI OSÓB DŁUGOTRWALE BEZROBOTNYCH
3.1. Założenia dotyczące pracy socjalnej z osobami długotrwale bezrobotnymibezrobotnymi
Przyjmując, że powszechnie uznawaną wartością człowieka jest praca, możliwość za-robkowania i bycia użytecznym dla innych, dostęp do tej wartości jest głównym celem działań podejmowanych przez pracowników instytucji pomocy i integracji społecznej przy współpracy podmiotów publicznych i niepublicznych uczestniczących w aktywiza-cji osób pozostających bez pracy. Pracując nad aktywizacją osób należących do którejś z grup osób długotrwale bezrobotnych należy uwzględnić ich specyfikę oraz dopasować metody i rodzaje wsparcia do głównych problemów tej osoby.
Praca socjalna w tej publikacji jest rozumiana szeroko, co oznacza, że nie ogranicza się tylko do czynności wykonywanych przez pracowników socjalnych, ale również obejmuje wsparcie innych osób, tj. psycholodzy, trenerzy, terapeuci, mediatorzy, animatorzy, do-radcy itd. Praca socjalna obejmuje każdą działalność prowadzącą do pełnienia przez daną osobę roli „pracownika”. Natomiast pracą socjalną nie jest przyznawanie świadczeń ma-terialnych, rzeczowych, a także szkolenia typowo zawodowe, czyli polegające na nauce zawodu, uzupełnieniu kwalifikacji czy wykształcenia. Są to działania wspomagające. Praca socjalna jest usługą wspierającą zmianę społeczną, rozwiązywanie problemów po-wstających w relacjach międzyludzkich oraz upodmiotowienie osoby, co ma przynieść poprawę jej dobrostanu. Celem instytucji pomocy społecznej realizującej pracę socjalną z osobą pozostającą bez pracy jest wzmocnienie oraz stworzenie warunków sprzyjają-cych odzyskaniu zdolności do funkcjonowania klientów na rynku pracy poprzez pełnienie
odpowiednich ról społecznych i zawodowych. Według standardu pracy z osobami bezro-botnymi „pomoc świadczona w ramach pracy socjalnej na rzecz osób pozostających bez pracy powinna przyczynić się do realizacji następujących celów szczegółowych:
Î zmiany postaw wobec własnego bezrobocia,
Î zdobycia zdolności adaptacyjnych w środowisku pracy i sąsiedzkim, Î wzrostu własnych umiejętności zawodowych i interpersonalnych, Î rozwoju aspiracji i konkretyzacji planów życiowych,
Î poprawy funkcjonowania psychospołecznego w tym wzrostu samooceny, Î samodzielności w rozwiązywaniu własnych problemów,
Î wzrostu odpowiedzialności za własne życie.”
Podjęcie i utrzymanie zatrudnienia jest więc celem ostatecznym prowadzenia pracy so-cjalnej z osobami długotrwale bezrobotnymi, ale zanim ten cel będzie osiągnięty, trzeba rozwiązać szereg innych problemów, a przede wszystkim doprowadzić do gotowości da-nej osoby do szukania pracy, czemu służą przedstawione powyżej cele szczegółowe. Pracując z osobami długotrwale bezrobotnymi trzeba uwzględnić podstawowe zasady funkcjonowania społecznego oraz zasady pracy socjalnej a szczególnie:
Î zasadę równego traktowania (gwarantując wszystkim odbiorcom jednakowy dostęp do usług);
Î zasadę partycypacji i wzmocnienia (gwarantując osobom pozostającym bez pracy aktywne uczestnictwo w działaniach prowadzących do aktywizacji oraz podejmowa-niu samodzielnych decyzji dotyczących wyboru właściwej formy aktywizacji); Î zasadę podmiotowego traktowania osoby pozostającej bez pracy;
Î zasadę wzajemnego zaufania i akceptacji;
Î zasadę indywidualizacji (uwzględniającą indywidualne cechy osobowości klienta, jego potencjał, możliwości rozwojowe, ograniczenia oraz inne aspekty ważne dla bu-dowania relacji współpracy w pokonywaniu życiowych trudności);
Î zasadę efektów odłożonych w czasie (zakładając, że nie wszystkie podejmowane działania muszą od razu przynieść widoczną zmianę).
Praca socjalna z osobą długotrwale bezrobotną w dużej mierze polega na kontakcie oso-bistym i rozmowie pracownika (zarówno pracownika socjalnego, jak i innych specjalistów udzielających wsparcia).
3.2. Scenariusze
Poniżej dla każdej z opisanych grup został przestawiony scenariusz pracy, czyli schemat pytań i działań uwzględniający specyfikę danej grupy. Scenariusz dla osób niepełnospraw-nych i z chorobami psychicznymi został opracowany łącznie, gdyż generalnie sposób pra-cy z tymi osobami jest podobny. Szerszy opis działań wraz z przykładami został opisany w następnym podrozdziale. Pytania, które pojawiają się w scenariuszu nie są pytaniami, które bezpośrednio powinno się zadawać osobom bezrobotnym. Są to pytania pomoc-nicze dla osoby pracującej z daną osobą, wyznaczające kierunek działań. Choć starano się, aby w scenariuszach zawrzeć maksymalnie jak najwięcej przeszkód dotyczących po-dejmowania aktywizacji zawodowej, to nie wszystkie problemy danej osoby udało się uwzględnić (np. kłopoty mieszkaniowe). Nie uwzględniano natomiast problemów, które nie mają większego wpływu na sytuację zawodową.
W scenariuszach nie uwzględniono wsparcia materialnego ani rzeczowego, ale opisano jego podstawowe funkcje w opisie metod i narzędzi pracy z osobą bezrobotną. Natomiast uwzględniona została odmowa przyznania świadczeń. W pracy z każdym przypadkiem pojawia się pytanie o inne przeszkody w szukaniu/podjęciu pracy. W związku z ograniczo-ną powierzchnią strony oraz powtarzalnością niektórych przyczyn, działania odpowiada-jące na te przeszkody znajdują się w osobnym scenariuszu (nr 10).
Czy ma ukończoną co najmniej szkołę zawodową?
W ramach coachingu wspieranie i motywowanie do podjęcia nauki w celu uzupełnienia wykształcenia na poziomie zawodowym
Diagnoza przeszkód, wśród których mogą być: konflikty z rodzicami, nieumiejętność przygotowania dokumentów aplikacyjnych, uzależnienia od alkoholu/narkotyków, brak ofert pracy dla osób bez doświadczenia, niechęć do podjęcia pracy, praca w szarej strefie. Patrz Scenariusz 10. Doradztwo (zawodowe) w wyborze szkoły
Wzmacnianie motywacji do podjęcia zatrudnienia (coaching)
Doradztwo zawodowe w sprawie możliwości uczestnictwa w programach, stażach dla osób bez doświadczenia
TAK
TAK
Wysoka lub
duża niska lub Średnia,
brak TAK TAK NIE NIE NIE NIE
Czy chce uzupełnić wykształcenie na poziomie co najmniej średnim?
Jaka jest motywacja do podjęcia zatrud-nienia?
Czy posiada jakiekolwiek doświadczenie zawodowe (legalne lub nielegalne)?
Czy są jakieś inne przeszkody w poszuki-waniu lub podjęciu pracy?
Czy ma z kim zostawić dziecko, aby poszukiwać pracy/szkolić się/ podjąć pracę?
TAK
Czy potrzebuje uzupełnić wykształcenie?
Czy ma doświadczenie zawodowe?
Jaki jest poziom motywacji do podjęcia pracy?
Czy istnieją inne przeszkody w szukaniu/podjęciu pracy?
Czy zostawi dziecko z opiekunką/w żłobku /przedszkolu jeśli będzie taka możliwość?
Doradztwo zawodowe w sprawie możliwości uczestnictwa w programach, stażach dla osób bez doświadczenia
Diagnoza przeszkód, wśród których mogą być: wysokie lub nierealistyczne wymagania co do pracy, brak możliwości zapewnienia opieki nad dzieckiem w godzinach pracy zmianowej, brak pracy w miejscu zamieszkania, dostępności pracy niskopłatnej, dorywczej pracy. Patrz scenariusz nr 10. Ustalenie poziomu
wykształcenia jaki chce osiągnąć i planu działania, aby to zrealizować (doradca zawodowy)
Praca z psychologiem nad przyczynami, obawami przed zostawieniem dziecka pod opieką innych osób Wzmacnianie motywacji do podjęcia zatrudnienia (coaching) Ustalenie planu poszukiwania pracy Zapewnienie opieki nad dzieckiem TAK NIE NIE TAK NIE TAK NIE TAK NIE
Czy jest zdolny do pracy?
Czy posiada aktualne kwalifikacje zawodowe?
Jaki jest poziom motywacji do podjęcia zatrudnienia?
Jaki jest poziom motywacji do uzupełnienia kwalifikacji
zawodowych?
Na jakiej pod-stawie sądzi, że jest niezdolny do pracy? Orzeczony lekki stopień niepełnosprawności Poradnictwo dot. kwalifi-kacji, na które jest największe zapotrzebowanie oraz możliwości ich uzupełnienia Wzmoc-nienie motywacji do uaktu-alnienia kwalifikacji (coaching)
Czy są inne przeszkody w podjęciu zatrudnienia?
Ustalenie planu poszuki-wania pracy Wzmocnienie motywacji do podjęcia zatrudnienia (coaching) Poradnictwo dotyczące zdiagno-zowania problemów zdrowotnych, diag-noza stanu zdrowia i ograniczeń do pracy Poradnictwo dotyczące możliwości podjęcia zatrudnienia przez osoby z ograniczoną sprawnością oraz dotyczące poprawy stanu zdrowia
Diagnoza przyczyn, wśród których może być: uzależnienie, brak ofert pracy w miejscu zamiesz-kania, brak umiejętności poruszania się po rynku pracy, przekonanie, że nie można znaleźć pracy bez znajomości, konieczność opieki nad osobą zależną. Patrz scenariusz nr 10.
Złe samopoczucie Aktywizacja
społeczna Czy jest w trakcie nabywania prawa do świadczeń emerytalno-rentowych? TAK TAK TAK Wysoki, duży Wysoki, duży TAK NIE NIE NIE Niski, brak Niski, brak NIE
Jaki jest poziom motywacji do podjęcia zatrudnienia?
Jaki jest poziom kwalifikacji?
Czy zna swoje ograniczenia?
Czy wie jak poszukiwać pracy dostosowanej do ograniczeń?
Czy są inne przeszkody w podjęciu aktywności zawodowej?
Czy chce uzupełnić, podwyższyć kwalifikacje? Wzmocnienie motywacji do podjęcia zatrudnienia (coaching)
Poradnictwo
zawodowe i zdrowotne dotyczące możliwości pracy z danymi ograniczeniami
Zdiagnozowanie innych przeszkód, wśród których mogą być: nie możność dojechania na miejsce szkolenia, do pracy; obawa przed kontaktami społecznymi; nieumiejętność wykonywania danej pracy; częste przerwy w pracy spowodowane stanem zdrowia; niechęć opiekunów/członków rodziny, aby dana osoba podjęła aktywność zawodową. Patrz scenariusz nr 10.
Ustalenie planu poszukiwania pracy
Poradnictwo zawodowe Określenie preferencji
zawodowych oraz możliwości podwyższania kwalifikacji w tym zakresie zweryfikowane potrzebami rynku (poradnictwo) Wzmocnienie motywacji do podwyższenia kwalifikacji (coaching) TAK TAK TAK TAK Wysoki, duży Wystarczający NIE NIE NIE NIE Niski, brak Niewystarczający
Czy ma zaspokojone podstawowe potrzeby (tj. miejsce do spania, jedzenie, odzież)?
Czy jest zdolny do pracy?
Czy jest uzależniony od alkoholu/narkotyków?
Czy ma co najmniej wykształcenie zawodowe? Jaki jest poziom
aspiracji życiowych/ zawodowych?
Czy są inne przyczyny niskiej aktywności zawo-dowej?
Czy chce podwyższać poziom wykształcenia?
Motywowanie do podjęcia terapii (porad-nictwo psychologiczne)
Motywowanie do uzupełnienia wykształcenia (coaching)
Poradnictwo w zakresie możliwości podwyższenia wykształcenia
Ustalenie planu poszukiwania pracy
Diagnoza innych przyczyn, wśród których może być niska aktywność, brak wiedzy jak poszukiwać pracy, brak umiejętności społecznych, częste porzucanie pracy. Patrz scenariusz nr 10.
Poradnictwo i/lub asystentura w uzyskaniu diagnozy lekarskiej, rehabilitacji zdrowotnej oraz orzeczenia o niezdolności do pracy
Zapewnienie podstawowych warunków do życia
Czy podjął terapię? Praca nad określeniem celu życiowego, zawodowego
(coaching) TAK Wysoki TAK TAK TAK TAK TAK TAK NIE Średni, niski NIE NIE NIE NIE NIE NIE
Czy odbył terapię uzależnień?
Czy ma problemy zdrowotne związane z uzależnieniem i wpływające na zdolność do pracy?
Czy ma problemy z utrzymaniem pracy (często porzuca pracę lub zostaje zwolniony)?
Czy przebywa w środowisku, które demotywuje go do podjęcia aktywności zawodowej?
Czy wygląd zdradza, że dana osoba jest uzależniona od alkoholu lub narkotyków?
Czy są inne przyczyny niskiej aktywności zawodowej?
Ustalenie planu po-szukiwania pracy
Podjęcie kolejnej terapii, uczęszczanie do grupy wsparcia
Poradnictwo w zakresie diagnozy problemów zdrowotnych, leczenie i ewentualne orzecznictwo o niezdolności do pracy
Zdiagnozowanie problemu (poradnictwo) i trening umiejętności społecznych zdiagnozowany problem
Motywowanie i wsparcie mające na celu zmianę środowiska i/lub poradnictwo psychologiczne w zakresie asertywności
Poradnictwo i trening umiejętności społecznych dot. poprawy wyglądu, dbania o niego (np. prawidłowy sposób odżywiania)
Diagnoza przyczyn, wśród których mogą być: nieumiejętność radzenia z emocjami, zachowania przemocowe, problemy rodzinne. Patrz scenariusz nr 10. Czy od momentu ukończenia terapii sięga po
substancję uzależniającą? Motywowanie do podjęcia terapii (coaching lub poradnictwo psychologiczne)
TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK NIE NIE NIE NIE NIE NIE NIE
Czy potrafi poruszać się po rynku pracy, załatwiać sprawy urzędowe? TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK NIE NIE NIE NIE NIE NIE
Czy ma aktualne kwalifikacje zawodowe? Poradnictwo zawodowe, trening umiejętności społecznych i/lub
asystentura
Doradztwo zawodowe w sprawie możliwości uczestnictwa w programach, stażach dla osób bez doświadczenia, zatrudnienia wspieranego
Zatrudnienie wspierane i/lub trener pracy, który będzie przekonywał pracodawców do zatrudnienia osoby karanej
Diagnoza przyczyn, wśród których mogą być: uzależnienie od alkoholu, nieumiejętność panowania nad swoimi emocjami, nieuregulowane sprawy mieszkaniowe, rodzinne, zadłużenie. Patrz scenariusz nr 10. Poradnictwo dot. kwalifikacji, na które jest największe zapotrzebowanie i miejsc, gdzie można je uzyskać Praca nad wzmacnianiem motywacji do uzupełnienia kwalifikacji, wyznaczenia celu zawodowego (coaching) Czy chce podwyższać kwalifikacje zawodowe?
Czy ma doświadczenie zawodowe?
Czy spotkał się z odmową zatrudnienia z powodu karalności?
Ustalenie planu poszukiwania pracy
Czy jest w Polsce legalnie? TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK NIE NIE NIE NIE NIE
Czy chce zostać w Polsce, podjąć tu pracę? Poradnictwo prawne dotyczące legalizacji pobytu
Czy chce się uczyć j. polskiego?
Poradnictwo zawodowe, asystentura Poradnictwo w zakresie kursu j. polskiego lub innych możliwości nauki języka
Motywacja do nauki języka i diagnoza dot. przyczyn niechęci nauki j. polskiego Diagnoza możliwości wyjazdu; wspieranie w podjęciu decyzji o wyjeździe lub pozostaniu
Czy zna język polski w stopniu umożliwiający komunikację?
Czy wie jak się poruszać po polskim rynku pracy?
Czy są inne przeszkody uniemożliwiające aktywność zawodową?
Ustalenie planu poszukiwania pracy Czy ma dokumenty potwierdzające wykształcenie i doświadczenie zawodowe?
Poradnictwo dot. uzyskania potwierdzenia wykształcenia i doświadczenia oraz możliwości uzupełnienia
i dostosowania kwalifikacji do polskiego rynku pracy
Diagnoza przeszkód, wśród których mogą być kwestie prawne, kulturowe, problemy zdrowotne, konieczność opieki nad osobami zależnymi, niechęć pracodawców do osób z niektórych kultur
NIE