Zatrudnienie socjalne 1. Cele zatrudnienia socjalnego

Zatrudnienie socjalne jest połączeniem wykonywania pracy z nabywaniem kompetencji spo-łecznych i kwalifikacji zawodowych. Jego celem jest umożliwienie zdobywania doświadczenia zawodowego osobom, które mają trudności z wejściem na rynek pracy75. Dotowanie miejsc

75 Kategorie osób, które podlegają zatrudnieniu socjalnemu zostały wyszczególnione w podrozdziale „Instytucje zatrudnienia socjalnego i ekonomii społecznej”, a także w Ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. nr 122 poz. 1143). W ustawie przedstawione są szczegółowe zasady zatrudnienia socjalnego.

pracy czy też ich finansowanie ma za zadanie reintegrację zawodową osób, które z różnych powodów znalazły się w trudnej sytuacji, ale chcą powrócić do pracy. Jest to również jeden z etapów ich powrotu na tzw. otwarty (czyli nie dotowany) rynek pracy.

Formy zatrudnienia socjalnego

Podstawowe formy pomocy zatrudnienia socjalnego to: Î zajęcia prowadzone przez centra integracji społecznej, Î zajęcia w klubach integracji społecznej,

Î zatrudnienie wspierane.

Centrum integracji społecznej prowadzi reintegrację społeczną i zawodową osób wy-kluczonych społecznie, czyli zajęcia mające na celu: kształcenie umiejętności pozwalają-cych na pełnienie ról społecznych i osiąganie pozycji społecznych dostępnych osobom niepodlegającym wykluczeniu społecznemu, nabywanie umiejętności zawodowych oraz przyuczenie do zawodu, przekwalifikowanie lub podwyższanie kwalifikacji zawodowych, naukę planowania życia i zaspokajania potrzeb własnym staraniem, zwłaszcza przez moż-liwość osiągnięcia własnych dochodów przez zatrudnienie lub działalność gospodarczą, uczenie umiejętności racjonalnego gospodarowania posiadanymi środkami pieniężny-mi. Uczestnicy CIS biorą udział w pracach centrum i otrzymują świadczenie integracyjne. Przysługuje im też jeden posiłek dziennie.

W klubach integracji społecznej podejmowane są działania mające na celu pomoc w zna-lezieniu pracy na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy, w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy, u pracodawców, wykonywania usług na podstawie umów cywilnoprawnych oraz przygotowania do podjęcia zatrudnienia. Poza tym kluby inicjują działalność samopomocową w zakresie zatrudnienia, spraw mieszkaniowych i so-cjalnych. Organizują również prace społecznie użyteczne (to prace wykonywane przez bezrobotnych bez prawa do zasiłku, w wymiarze do 10 godzin w tygodniu, organizowane przez gminę w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, organizacjach lub insty-tucjach zajmujących się pomocą charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej) oraz roboty publiczne (to zatrudnienie bezrobotnego w okresie do 12 miesięcy przy wykony-waniu prac organizowanych przez gminy, organizacje pozarządowe i inne podmioty, jeżeli prace te są dofinansowane ze środków np. samorządu terytorialnego, budżetu państwa, funduszy celowych; w ramach robót publicznych gminy organizują np. prace porządko-we, konserwatorskie i remontowe itp.).

Natomiast zatrudnienie wspierane polega na refundacji przez urząd pracy określo-nego procentu wynagrodzenia osoby, która wcześniej uczestniczyła w zajęciach CIS. Wynagrodzenie jest refundowane przez 12 miesięcy jej zatrudnienia (100% w pierw-szych 3 miesiącach, 80% w kolejnych 3 miesiącach i 60% w pozostałych 6 miesiącach). Pracodawca lub centrum integracji społecznej zobowiązuje się zatrudnić takiego pracow-nika przez okres nie krótszy niż 12 miesięcy. Urząd może również wspomóc finansowo

uczestników centrum integracji w zakładaniu spółdzielni socjalnej. Wsparcie polega na re-fundacji 80% kosztów pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa w podjęciu działalności.

3.3.11. Udzielanie świadczeń finansowych i rzeczowych jako działania

wspierające

3.3.11.1. Cele udzielania świadczeń finansowych i rzeczowych

Podstawowym celem świadczeń materialnych w przypadku osób długotrwale bezrobot-nych jest umożliwienie im funkcjonowania, czyli zapewnienia podstawowych warunków do życia lub uzupełnienia dochodu. Zapewnienie podstawowych potrzeb, tj. jedzenia, mieszkania (w formie pobytu w schronisku lub dofinansowanie do opłat za czynsz), odzie-ży jest niezbędnym minimum do tego, aby osoba bezrobotna mogła podjąć aktywizację zawodową. Wsparcie materialne jest również ważne w odniesieniu do członków rodziny osoby długotrwale bezrobotnej, szczególnie w przypadku dzieci, które nie mogą być po-zbawione jedzenia, mieszkania i innych potrzeb z powodu bezrobocia rodziców lub jed-nego z nich. Jednakże warunkiem uzyskania tych świadczeń powinno być podejmowanie aktywności zmierzającej do podjęcia pracy lub zapewnienia innego źródła dochodu, który byłby wystarczający dla zapewnienia podstawowych potrzeb osoby lub rodziny. Wsparcie w ramach pomocy społecznej służy zapewnieniu tych podstawowych potrzeb, natomiast niemniej ważne jest wsparcie finansowe, które można otrzymać z urzędu pracy i jest ono skierowane bardziej na refundację lub dofinansowanie kosztów związanych z podjęciem zatrudnienia, szkolenia stażu lub innych form aktywizacyjnych.

W przypadku, gdy dana osoba nie podejmuje takiej aktywności możliwe jest odmówie-nie przyznania świadczeń, uchyleodmówie-nie decyzji o przyznaniu świadczenia lub wstrzymaodmówie-nie świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej. Według art. 11 ustawy o pomocy społecznej odmowa jest możliwa w przypadku:

Î braku współdziałania osoby lub rodziny z pracownikiem socjalnym lub asystentem rodziny w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej,

Î odmowy zawarcia kontraktu socjalnego, niedotrzymywania jego postanowień, Î nieuzasadnionej odmowy podjęcia zatrudnienia, innej pracy zarobkowej przez

oso-bę bezrobotną,

Î nieuzasadnionej odmowy podjęcia lub przerwania szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego w miejscu pracy, wykonywania prac interwencyjnych, robót publicz-nych, prac społecznie użyteczpublicz-nych,

Î odmowy lub przerwania udziału w działaniach w zakresie integracji społecznej reali-zowanych w ramach Programu Aktywizacja i Integracja,

Î nieuzasadnionej odmowy podjęcia leczenia odwykowego w zakładzie lecznictwa odwykowego przez osobę uzależnioną.

Celem odmowy świadczeń jest niejako „wymuszenie” aktywności, ale też ukrócenie prak-tyk wyłudzania świadczeń przez osoby faktycznie do tego nieuprawnione, np. osoby osią-gające dochód z pracy w szarej strefie.

3.3.11.2. Zakres świadczeń

Różnorodne rodzaje wsparcia finansowego dla osób długotrwale bezrobotnych, które można uzyskać z ośrodków pomocy społecznej oraz urzędów pracy (po spełnieniu okre-ślonych warunków) jest przedstawione w tabeli poniżej76. Podstawowe rodzaje wsparcia to finansowe i rzeczowe, z tym że wsparcie finansowe można uzyskać bezpośrednio (pie-niądze przekazywane bezrobotnemu) lub pośrednio (pie(pie-niądze przekazywane innej insty-tucji lub pracodawcy, który decyduje się zatrudnić osobę bezrobotną).

Tabela 12. Wsparcie finansowe i rzeczowe skierowane do osób bezrobotnych (bezpośrednio i pośrednio)

Rodzaj _w^spar

cia ^{Ośrodki pomocy} _społecznej,

powiatowe centra pomocy rodzinie

Powiatowy urząd pracy

Finanso w e bezpośr ednie • zasiłek okresowy z powodu bezrobocia, • zasiłek celowy, • pomoc na ekonomiczne usamodzielnienie się

• stypendia w okresie odbywania szkolenia, przygotowania zawodowego dorosłych, stażu, studiów podyplomowych oraz w okresie nauki w szkole ponadgimnazjalnej dla dorosłych albo w szkole wyższej, gdzie bezrobotny bez kwalifikacji studiuje w formie studiów niestacjonarnych;

• refundacja kosztów opieki nad dzieckiem dla osoby bezrobotnej, która podjęła pracę, została skierowana na szkolenie, staż lub przygotowanie zawodowe dorosłych, a która samotnie wychowuje co najmniej jedno dziecko do 7. roku życia;

• refundacja kosztów studiów podyplomowych;

• zwrot kosztów przejazdu z miejsca zamieszkania i powrotu do miejsca zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub przez okres odbywania u pracodawcy stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub odbywania zajęć z zakresu poradnictwa zawodowego;

• zwrot kosztów zakwaterowania osobie, która na podstawie skierowania powiatowego urzędu pracy podjęła zatrudnienie lub inną pracę zarobkową, staż, przygotowanie zawodowe dorosłych poza miejscem zamieszkania;

• dofinansowanie do podjęcia działalności gospodarczej;

• pożyczki na podjęcie działalności gospodarczej;

• bony: szkoleniowy, zatrudnieniowy, na zasiedlenie oraz stażowy

Rz

ecz

ow

e ^• _• ^posiłki, _odzież

76 Szczegółowe warunki uzyskania świadczeń są określone w ustawie o pomocy społecznej (op. cit.) i ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (op. cit.).

Rodzaj _w^spar

cia ^{Ośrodki pomocy} _społecznej,

powiatowe centra pomocy rodzinie

Powiatowy urząd pracy

Finanso w e niebezpośr ednie • opłacanie składki na ubezpieczenie zdrowotne za osoby, które nie są uprawnione z innych tytułów

• refundacja (dla pracodawcy) kosztów wyposażenia i doposażenia stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego;

• jednorazowe refundowanie dla pracodawcy poniesionych kosztów z tytułu opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne w związku z zatrudnieniem skierowanego bezrobotnego;

• sfinansowanie kosztów zorganizowanego przejazdu bezrobotnych

i poszukujących pracy, skierowanych przez powiatowy urząd pracy do udziału w targach pracy i giełdach pracy jakie są organizowane na terenie innego powiatu przez wojewódzki urząd pracy;

• zwrot pracodawcy, który zatrudnił w ramach prac interwencyjnych, robót publicznych skierowanych bezrobotnych, części kosztów poniesionych na wynagrodzenia, nagrody oraz składki na ubezpieczenia społeczne skierowanych bezrobotnych;

• grant na telepracę dla pracodawców, którzy chcą zatrudnić osobę bezrobotną opiekującą się osobą zależną;

• refundacja dla pracodawcy kosztów poniesionych na składki na ubezpieczenia społeczne należne od pracodawcy za skierowanych do pracy bezrobotnych do 30. roku życia, którzy podejmują zatrudnienie po raz pierwszy w życiu;

• dofinansowanie dla pracodawcy wynagrodzenia za zatrudnienie skierowanego bezrobotnego, który ukończył 50. rok życia;

• pożyczki na utworzenie miejsca pracy dla osoby bezrobotnej;

• środki z Krajowego Funduszu Szkoleniowego przyznane pracodawcy na sfinansowanie kosztów kształcenia ustawicznego.

Opracowanie własne

Zapamiętaj

• Każda osoba ze względu na swoje wcześniejsze doświadczenie wymaga indywidualnego podejścia.

• Celem szeroko pojętej pracy socjalnej (nie zastrzeżonej tylko i wyłącznie dla pracowników socjalnych) z osobami długotrwale bezrobotnymi jest doprowadzenie ich do gotowości do szukania, podjęcia i utrzymania pracy.

• Scenariusze pracy z poszczególnymi grupami osób bezrobotnych są schematami mającymi ułatwić określenie ścieżki aktywizacyjnej. Każdorazowo powinny być poprzedzone dokładną diagnozą problemów danej osoby.

• Osoby bezrobotne nie powinny być kierowane do wszystkich dostępnych form wsparcia, a tylko do tych, które są odpowiednie do ich problemów.

Pytania i zadania kontrolne

ÎWybierz jedną z osób długotrwale bezrobotnych, którą wspierasz w ramach swojej pracy i spróbuj zastosować sce-nariusz przeznaczony dla tej grupy, do której ta osoba należy.

ÎZastanów się, które z opisanych w rozdziale form wsparcia stosujesz w swojej pracy? A które z nich chciał(a)byś sto-sować? Które z tych form wsparcia są najbardziej potrzebne twoim klientom?

Literatura

1. A. Kłos, S. Lipke, T. Musielski, J. Pauli, M. Sosnowski, Pakiet usług pomocy i integracji społecznej dla osób pozostających bez pracy, WRZOS, Warszawa 2013 (opracowanie w ramach projektu „Tworzenie i rozwijanie standardów usług po-mocy i integracji społecznej”).

2. D. Polakowski, Determinanty funkcjonowania osoby pozostającej bez pracy oraz uwarunkowania współpracy z pracow-nikiem socjalnym, Ekspertyza w ramach projektu „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji spo-łecznej”, WRZOS, Warszawa 2011.