Osoby po 45. roku życia, których kwalifikacje zawodowe i umiejętności się zdezaktualizowały

Cechy społeczno-demograficzne:

Î Osoby w wieku 45-65 lat, przy czym po 60. roku życia są to głównie mężczyźni (górna granica wieku będzie stopniowo się zwiększać do 67 lat, co jest związane z wydłuża-niem wieku emerytalnego);

Î Równy udział kobiet i mężczyzn;

Î Osoby posiadające niskie wykształcenie: zawodowe lub podstawowe;

Î Zwykle posiadający staż pracy, nawet kilkunastoletni, wiele z nich pracowało w ciągu kariery zawodowej w jednym zakładzie pracy, a po jego upadku nie mogą znaleźć zatrudnienia;

Î W gorszym położeniu są osoby mieszkające w małych miastach i wsiach, gdyż tam jest mniej wolnych miejsc pracy;

Î Najczęściej utrzymują się z zasiłków pomocy społecznej i/lub dochodów pozostałych członków rodziny (dochody męża/żony/partnera, emerytury rodziców itp.).

Główne przyczyny pozostawania bez pracy:

Î Funkcjonujący stereotyp dotyczący niskich kwalifikacji oraz pogarszającej się spraw-ności fizycznej i stanu zdrowia powodujący niechęć pracodawców do zatrudniania osób starszych;

Î Niechęć lub odczuwanie braku sił do podejmowania pracy fizycznej; Î Brak miejsc pracy dostosowanych do kwalifikacji osób bezrobotnych.

Charakterystyka psycho-społeczna z uwzględnieniem konsekwencji pozostawania przez długi czas bez pracy:

Î Niechęć do podnoszenia kwalifikacji, zmiany zawodu; Î Niski poziom motywacji do zmiany życia, przyzwyczajeń;

Î Mała aktywność w poszukiwaniu pracy, wynikająca z nieumiejętności poruszania się po rynku pracy (oczekiwanie na ofertę, nie poszukiwanie pracy przez internet) oraz z niskiej wiary w to, że pracę można znaleźć bez znajomości, układów;

Î Zazwyczaj duży etos pracy, czyli praca postrzegana jako wartość sama w sobie oraz dająca im poczucie stabilności i bezpieczeństwa;

Î Długotrwałe i bezskuteczne poszukiwanie pracy prowadzi do rezygnacji ze statusu bezrobotnego na rzecz statusu osoby biernej zawodowo, czyli poszukiwania moż-liwości uzyskania renty, zasiłku stałego – osoby permanentnie czekające na wizytę

lekarską, która ma doprowadzić do orzeczenia stopnia niepełnosprawności; poza tym długotrwała bezczynność faktycznie powoduje pogorszenie stanu zdrowia psychosomatycznego;

Î Im wyższy wiek tym więcej osób oczekuje tylko na emeryturę i nie chce już podej-mować aktywności zawodowej;

Î Zwykle są to osoby niezadowolone ze swojego życia, ale też niechcące jego zmiany; Î Poczucie bezradności – brak wiedzy, celów, ambicji, przyjęcie strategii przetrwania; Î Osoby mało mobilne, czyli niechcące wyjeżdżać do pracy do innego miasta, państwa,

również niechętne do dojazdów do pracy dłuższych niż godzinę; większą skłonność do dojazdów wykazują mężczyźni niż kobiety;

Î Osoby w małym stopniu korzystające z różnych form wsparcia oferowanych przez urzędy pracy (szkolenia, pośrednictwo pracy, prace interwencyjne);

Î Najczęściej osoby posiadające męża/żonę, kilkunastoletnie lub dorosłe dzieci, w wie-lu przypadkach również inny członek rodziny jest osobą bezrobotną; w rodzinie czę-sto dochodzi do kłótni, panuje napięta atmosfera; zdarzają się przypadki przemocy; Î Często mężczyzna traci swą pozycję w małżeństwie i rodzinie, obniża się jego

auto-rytet w oczach współmałżonki i dzieci, co powoduje, że pogarszają się relacje między ojcem a dziećmi; wzrasta poczucie winy i zawodu, że nie jest w stanie zapewnić po-czucia bezpieczeństwa swojej rodzinie;

Î Kobiety są często obciążone koniecznością sprawowania opieki nad najstarszymi członkami rodziny (rodzice, teściowie).

Sylwetka 9.

Kobieta w wieku 46 lat, bez doświadczenia zawodowego, gdyż nie podjęła pracy po uro-dzeniu dzieci (obecnie w wieku 18, 22, 25 lat), od 7 lat jest zarejestrowana jako osoba bez-robotna. Podczas gdy ona wychowywała dzieci mąż zarabiał za granicą i nie potrzebowała iść do pracy, ale mąż odszedł od niej 5 lat temu. Ma ukończoną szkołę zawodową (z wy-uczonym zawodem sprzedawca), mieszka w małej miejscowości, gdzie ma własny dom, dlatego nie chce się wyprowadzić do większego miasta, gdzie mogłaby szybciej znaleźć pracę. Utrzymuje się z zasiłków pomocy społecznej oraz dzięki wsparciu od rodziców, któ-rzy wymagają jej pomocy i opieki. Jest bliska załamania nerwowego.

Sylwetka 10.

Kobieta w wieku 53 lat, mająca 20 lat doświadczenia w pracy jako szwaczka w dużym zakła-dzie pracy, po upadku zakładu 10 lat temu nie może znaleźć stałej pracy na dłuższy okres. Podejmowała pracę dorywczą, „na czarno”, myślała o otworzeniu własnego zakładu krawieckie-go, ale nie zrealizowała planów z obawy, że nie będzie potrafiła prowadzić własnej działalności gospodarczej. Od 2 lat już nie poszukuje pracy, bo straciła nadzieję i wiarę, że ktoś będzie chciał ją zatrudnić, ale jest zarejestrowana w urzędzie pracy. Stara się o rentę, ale dwa razy komisja

lekarska orzekła, że jest zdolna do pracy, choć ona uważa, że nie może pracować, bo boli ją krę-gosłup. Utrzymuje się dzięki dochodom pracującego męża, ale dochody te nie są wystarcza-jące, ponieważ utrzymują jeszcze dorastające dzieci, które również szukają pracy. Mieszkają w małym mieście w województwie warmińsko-mazurskim.

Sylwetka 11.

Mężczyzna (59 lat), ma 10 lat pracy potwierdzonej dokumentami (legalnej), a przez kolejne 30 lat pracował za granicą nielegalnie (głównie na budowach). Wrócił do Polski, gdyż stan zdrowia nie pozwalał mu na dalszą ciężką pracę fizyczną (ma orzeczony lekki stopień niepeł-nosprawności) i od dwóch lat jest zarejestrowany w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna. Chciałby podjąć pracę, ale niewymagającą wielkiego wysiłku. Utrzymuje się z oszczędności, ale pozostało ich już niewiele, czasami wspierają go dzieci. Jego żona jest również osobą bezrobot-ną. Okresowo, szczególnie zimą, korzystają z zasiłków z pomocy społecznej.

Potrzeby osób bezrobotnych:

Î Praca dająca poczucie bezpieczeństwa i stabilizacji, najlepiej blisko miejsca zamieszkania;

Î Praca niewymagająca przekwalifikowania, jedynie niewielkiego uzupełnienia wiedzy, zaktualizowania uprawnień lub praca prosta niewymagająca dużych umiejętności i wiedzy;

Î Zapewnienie dobrej opieki medycznej, w tym rehabilitacji zdrowotnej; Î Pośrednictwo pracy przez instytucje.

Potrzeby członków ich rodziny:

Î Brak konieczności utrzymywania lub wspomagania finansowego dorosłych dzieci, ale oczekiwanie od nich wsparcia i pomocy w codziennym życiu (np. osoby w wieku emerytalnym, których dzieci są bezrobotne);

Î Brak konieczności zajmowania się problemami rodziców, konieczności ich wspierania finansowego podczas, gdy osoby wchodzące w okres samodzielności (osoby w wie-ku 20-25 lat) oczewie-kują, że to rodzice wesprą ich w zawie-kupie mieszkania lub opiece nad małymi dziećmi.

Cele pracy socjalnej z osobami bezrobotnymi: Î Wzrost aktywności życiowej, społecznej;

Î Poprawa stanu zdrowia przez podjęcie leczenia, rehabilitacji; Î Poprawa sprawności fizycznej;

Î Wzrost motywacji do poszukiwania i podjęcia pracy, ale również do zmiany lub uzu-pełnienia kwalifikacji zawodowych poprzez szkolenia, staże itp.

Cele pracy socjalnej z członkami rodziny osoby bezrobotnej:

Î Poprawa relacji w rodzinie, tak aby inni członkowie wspierali osobę bezrobotną w po-szukiwaniu i podejmowaniu aktywności zawodowej;

Î Zapewnienie opieki nad osobami zależnymi (tj. najstarszymi członkami rodziny).

2.2.4. Osoby niepełnosprawne, w tym niepełnosprawne intelektualnie,

ruchowo

Cechy społeczno-demograficzne: Î Osoby w wieku od 18 do 55 lat;

Î Posiadające orzeczenie o lekkim lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności z możliwością wykonywania pracy na stanowiskach do tego przystosowanych; Î Najczęściej posiadają wykształcenie gimnazjalne, zawodowe, rzadziej średnie i wyższe; Î Najczęściej bez doświadczenia zawodowego lub z małym doświadczeniem

zawo-dowym w przypadku, gdy niepełnosprawność jest nabyta (np. spowodowana przez wypadek);

Î Osoby pozostające na utrzymaniu innych członków rodziny lub posiadające niewiel-kie świadczenia rentowe.

Główne przyczyny pozostawania bez pracy: Î Niskie kwalifikacje;

Î Brak doświadczenia zawodowego;

Î Ograniczenie sprawności i/lub ograniczenia intelektualne utrudniające wykonywanie pracy; Î Bariery architektoniczne i niedostosowane miejsca pracy;

Î Niska samoakceptacja;

Î Mała motywacja do podjęcia pracy;

Î Stereotypowe postrzeganie osób niepełnosprawnych jako osób całkowicie niezdol-nych i nieprzydatniezdol-nych w pracy.

Charakterystyka psycho-społeczna z uwzględnieniem konsekwencji pozostawania przez długi czas bez pracy:

Î Ze względu na swoją niepełnosprawność (szczególnie jeśli jest ona widoczna) są to osoby żyjące w izolacji społecznej, mające trudności w nawiązywaniu kontak-tów społecznych, czasami nieakceptujące swojej niepełnosprawności;

Î Osoby, które podejmą pracę mogą na początku być bardzo zestresowane nową rolą, łatwo poddawać się, niecierpliwić, gdy coś nie wychodzi; po pokonaniu trudności zwykle są bardzo sumiennymi pracownikami;

Î Brak pracy powoduje nasilenie się dolegliwości związanych z główną przyczyną dys-funkcji, co jest skutkiem braku motywacji do zwiększania sprawności zarówno fizycz-nej, jak i intelektualnej;

Î Osoby, które są niepełnosprawne od urodzenia często znajdują się w otoczeniu, któ-re wyręcza je w wielu czynnościach, któktó-re są w stanie same wykonać, co powoduje niechęć do podejmowania kolejnych prób usamodzielnienia, łatwe zniechęcanie się przy występujących problemach.

Sylwetka 12.

Mężczyzna w wieku 35 lat, od 20 lat poruszający się na wózku inwalidzkim, ponieważ jako młody chłopak skoczył do wody „na główkę”. Ma ukończoną szkołę średnią, interesuje się i zna na tworzeniu programów komputerowych. Mieszka z rodzicami, którzy go utrzymu-ją, ale chciałby się usamodzielnić. Rodzice uważautrzymu-ją, że nie powinien podejmować pracy. Nie jest zarejestrowany w urzędzie pracy.

Sylwetka 13.

Kobieta w wieku 41 lat, ma orzeczony lekki stopień niepełnosprawności z powodu choro-by kręgosłupa, m.in. nie może dźwigać rzeczy powyżej 5 kilogramów. Ma wykształcenie zawodowe, pracowała wcześniej jako sprzedawczyni, ale nie miała umowy o pracę, więc nie może potwierdzić doświadczenia. Ma problem ze znalezieniem pracy, ponieważ aby pracować dalej jako sprzedawczyni musiałaby dźwigać. Utrzymuje się z dochodów męża oraz z zasiłków na dzieci.

Sylwetka 14.

Mężczyzna w wieku 45 lat z lekkim upośledzeniem umysłowym, przez kilkanaście lat pracował w zakładzie pracy chronionej (przy produkcji rajstop), ale odkąd zakład upadł (1,5 roku temu) nie może znaleźć pracy. Jest zarejestrowany w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna od 1,5 roku, ma ukończoną podstawową szkołę specjalną. Utrzymuje się z za-siłków pomocy społecznej oraz jest wspomagany przez siostrę.

Sylwetka 15.

Kobieta w wieku 38 lat, ma niedowład jednej ręki i z tego powodu orzeczony umiarko-wany stopień niepełnosprawności, kiedyś otrzymywała rentę socjalną, ale miała ją tylko czasowo, od roku jej nie otrzymuje. Jest zarejestrowana w urzędzie pracy, nigdy nie pra-cowała, ma ukończoną szkołę zawodową. Uważa, że nie nadaje się do pracy, co głównie wynika z obawy, że sobie nie poradzi w żadnej pracy. Utrzymuje się z zasiłków pomocy społecznej.

Potrzeby osób bezrobotnych:

Î Potrzeba pracy nie tylko jako źródła osiągania dochodów, ale też jako źródła kontak-tów społecznych, poczucia przydatności w społeczeństwie;

Î Praca dostosowana do możliwości i ograniczeń;

Î Potrzeba rehabilitacji leczniczej, opieki lekarskiej szczególnie w zakresie zdrowia fizycznego;

Î Wydłużony okres „próbny”, polegający na wejściu w nowe środowisko, uczenie się wykonywania czynności potrzebnych do świadczenia pracy.

Potrzeby członków ich rodziny:

Î Z jednej strony potrzeba, aby osoba niepełnosprawna się usamodzielniła (szczegól-nie dotyczy to (szczegól-niepełnosprawnych dzieci), a z drugiej strony obawy przed tym, czy dana osoba da sobie radę bez pomocy członka rodziny.

Cele pracy socjalnej z osobami bezrobotnymi:

Î Kształtowanie nowej osobowości pracowniczej, postaw potrzebnych do wykonywa-nia pracy;

Î Akceptacja swoich ograniczeń;

Î Walka z lękami przed nowymi zadaniami;

Î Praca nad poczuciem własnej wartości, samooceną;

Î Towarzyszenie osoby, która mogłaby ułatwić wejście w nową rolę, pokonywać trud-ności, „kontrolować” wykonywane czynności.

Cele pracy socjalnej z członkami rodziny osoby bezrobotnej:

Î Praca na obawami członków rodziny co do nieporadności ich niepełnosprawnego członka rodziny.

Dodatkowe uwagi:

Rehabilitacja zawodowa osób niepełnosprawnych opiera się na kilku ważnych przesłankach: Î Każda osoba niepełnosprawna pomimo utraty pełnej sprawności zachowuje

okre-ślone umiejętności i dyspozycje, które po ich zidentyfikowaniu, ukierunkowaniu i usprawnieniu stają się podstawą umożliwiającą podjęcie szkolenia zawodowego, a następnie pracy zawodowej.

Î Żadna praca nie wymaga od osoby, która ją wykonuje zaangażowania wszystkich jej sprawności fizycznych, psychicznych, społecznych. Istnieją prace o różnej skali magań. Jedne wymagają wysokiej sprawności fizycznej lub manualnej, inne zaś wy-sokiej sprawności intelektualnej, a jeszcze inne specjalnych zdolności i umiejętności czy określonych cech osobowości.

Î Wykonywanie pracy zawodowej przez daną osobę niepełnosprawną uwarunkowane jest takimi względami, jak: możliwość wykonywania różnych czynności, stopień indy-widualnej sprawności, specjalne zdolności i umiejętności, cechy osobowości. Î Osoby niepełnosprawne mają możliwość uruchomienia pewnych mechanizmów

kom-pensacyjnych. U podstaw kompensacji leży fakt, że organizm ludzki charakteryzuje się pewną dynamiką i zdolnością adaptacji do zaistniałej sytuacji. Osoby niepełnosprawne mogą, więc nauczyć się celowego i efektywnego wykonywania różnych czynności i za-dań przy zastosowaniu trochę innej techniki, niż osoby w pełni sprawne.

Î Istnieją możliwości adaptacji stanowiska i miejsca pracy stosownie do potrzeb pra-cownika niepełnosprawnego. Można je tak zorganizować i wyposażyć, że będą kom-pensować pewne braki i ograniczenia funkcjonalne pracownika i będzie on mógł wykonywać zadania zawodowe na wymaganym poziomie.

2.2.5. Osoby z chorobą psychiczną